ભારતના સ્વતંત્રતા સંગ્રામના ઈતિહાસમાં જે દિવસે પ્રથમવાર અંગ્રેજ શાસન સામે બળવો થયો હતો, તે દિવસ 1857ની ક્રાંતિ તરીકે ઓળખાય છે. આ ક્રાંતિનું આગૂવું અને આગવું નામ છે — અમર શહીદ મંગલ પાંડે. તેમના અસાધારણ બહાદુરપણે 1857ની સિપાહી ચળવળને પ્રેરણા આપી, જેના કારણે તેઓ “ભારતીય સ્વતંત્રતાનો પ્રથમ ક્રાંતિકારી” કહેવાયા. આજે, તેમની જન્મજયંતિ નિમિત્તે સમગ્ર દેશ તેમના ત્યાગ, બળિદાન અને રાષ્ટ્રપ્રેમને યાદ કરીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પે છે.
મંગલ પાંડેનું જીવન પરિચય
મંગલ પાંડેનો જન્મ 19 જુલાઈ 1827ના રોજ ઉત્તરપ્રદેશના બલ્લિયા જિલ્લામાં આવેલા નાગવા ગામે એક બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. બાળપણથીજ તેઓ ધર્મનિષ્ઠ, ન્યાયપ્રિય અને અવઢવ વિરુદ્ધ અવાજ ઉઠાવનાર સ્વભાવના હતા. 22 વર્ષની ઉંમરે તેઓ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીની સૈન્યમાં ભરતી થયા અને 34મી બંગાળી नेटિવ ઇન્ફેન્ટ્રીમાં sepoy તરીકે સેવા આપી.
તેમની જીવન યાત્રા સામાન્ય સિપાઈથી શરૂ થઈ હતી, પરંતુ દેશપ્રેમ અને અંગ્રેજોની વંશવાદી અને ધર્મવિરોધી નીતિઓના વિરોધમાં મંગલ પાંડે ક્રાંતિકારી બની ગયા.
1857ની ચળવળનું પ્રારંભબિંદુ
અંગ્રેજોએ ત્યારે સ્થાનિક સૈનિકોને એનફીલ્ડ રાઈફલ આપવાનું શરૂ કર્યું હતું, જેના કારતૂસ પર માખન અને ચરબી લગાવવાની વાત હતી. હિંદુ અને મુસ્લિમ બંને માટે આ ધર્મવિરોધી અને અપમાનજનક હતું. આ અહેતુક દમન સામે મંગલ પાંડે પ્રથમ વાર અવાજ ઊંચો કર્યો. 29 માર્ચ 1857ના રોજ બેરાકપુર છાવણીમાં તેમણે અંગ્રેજ અધિકારી પર હુમલો કર્યો અને દુશ્મન સામે બળવો ઘોષિત કર્યો. એ સમયની સાથી સિપાઈઓમાં રાષ્ટ્રપ્રેમની જ્યોત પ્રગટાઈ.
તેમના વિર રણકારથી સમગ્ર ભારતનું મનોબળ વધ્યું. જોકે તેઓ પકડાયા અને 8 એપ્રિલ 1857ના રોજ ફાંસી આપી દેવામાં આવ્યા. પણ તેમની શહાદત નિઃસાર નહોતી. થોડાં જ મહિનાઓમાં દેશભરમાં સિપાઈઓએ અંગ્રેજોની સામે જંગ જેહાદ ઘોષિત કર્યો.
શહીદ મંગલ પાંડેનું ઐતિહાસિક મહત્વ
મંગલ પાંડે એ માત્ર એક સિપાહી નહોતા, તેઓ એક વિચાર હતા — વિદેશનાં શાસનથી મુક્ત ભારતનો વિચાર. તેમના વિરોધના સ્વરએ સમગ્ર દેશના નાગરિકોમાં રાષ્ટ્રીયતાની ભાવના જગાવી. તેમણે જે દીવો પ્રગટાવ્યો તે જ બાદમાં લોકમાન્ય તિલક, મહાત્મા ગાંધી, સુભાષચંદ્ર બોઝ જેવા અગ્રણી રાષ્ટ્રનાયકોના હાથે મહાવિશાળ અગ્નિકુંડ બની ગયું.
તેમના આ આત્મબલિદાન બાદ પહેલીવાર બ્રિટિશ શાસન ડગમગાયું અને ઇસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીનું શાસન ખતમ કરીને બ્રિટિશ રાજ સ્થાપિત કરવું પડ્યું. એ પણ મંગલ પાંડેના બળિદાનનું પરિણામ હતું કે અંગ્રેજોએ ભારતીયોની ધાર્મિક ભાવનાઓને આગળથી વધુ ઘ્યાનમાં લેવાની ફરજ પડી.
મંગલ પાંડેની આજે પણ સ્પષ્ટ પડછાયાં
મંગલ પાંડે એ પુરુષાર્થના અને શૌર્યના પ્રતીક છે. તેઓ માત્ર એક ભૂતકાળના યોદ્ધા નથી, તેઓ આજના યુવાનો માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે. તેમના જીવનમાંથી આપણને શીખ મળે છે કે અત્યાચાર સામે ઉદ્ભવેલા એક અવાજ પણ ક્રાંતિનો આરંભ બની શકે છે. આજની પેઢી માટે આ સંદેશ ખાસ મહત્વનો છે કે દેશમાં ધર્મ, ન્યાય અને સ્વાતંત્ર્ય માટે ઝૂંઝવું એ આપણા નાગરિક ધર્મનો ભાગ છે.
મંગલ પાંડે વિશે ઘણા સાહિત્યકારોએ લખ્યું છે, ફિલ્મો બની છે, પાટલીપૂત્ર યુનિવર્સિટી, દિલ્હીની જોગિન્દ્ર નાથ વિદ્યા સંસ્થા, અને ઘણી શાળાઓમાં તેમના પર અભ્યાસક્રમ ચાલે છે. 2005માં બોલીવૂડ ફિલ્મ “મંગલ પાંડે: ધ રાઇઝિંગ” દ્વારા તેમના જીવન પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો, જેમાં આમિર ખાને મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.
સાચી શ્રદ્ધાંજલિ એ છે કે…
અમે મંગલ પાંડેને શ્રદ્ધાંજલિ તો અર્પી રહ્યા છીએ, પણ સાચી શ્રદ્ધાંજલિ ત્યારે જ થશે જ્યારે આપણે તેમના વિચારોને પોતાના જીવનમાં ઉતારીએ. દેશ માટે આપણે ઈમાનદારીથી પોતાનું કામ કરીએ, ન્યાયની અને સત્યની તરફેણ કરીએ, અને એવા સમાજનું નિર્માણ કરીએ જ્યાં કોઈપણ શોષણ કે અસમાનતા માટે જગ્યા ન હોય.
સમાપન
મંગલ પાંડે એ રાષ્ટ્રના એવા યોદ્ધા હતા જેમણે પોતાના જીવનું બલિદાન આપી દેશના સ્વતંત્રતાના સંગ્રામમાં અગ્નિપ્રદિપ્તિ કરી. આજના દિવસે આપણે માત્ર તેમને યાદ કરી શકીએ છીએ, પણ તેમની બળિદાન ભાવનાને જીવનમાં ઉતારીએ એજ સાચું કૃતજ્ઞતા પામવાનું માધ્યમ બની શકે.
ચાલો, તેમના વિચારોના સંકેતને જીવંત રાખીને ભારતને એક ન્યાયયુક્ત, સ્વતંત્ર અને વિકાસશીલ દેશ બનાવવાના માર્ગે આગળ વધીએ — એજ હોય સાચી શ્રદ્ધાંજલિ, એક સત્ય નાગરિકની.
જય હિન્દ!
INSTAGRAM: https://www.instagram.com/samay__sandesh/
FACEBOOK: https://www.facebook.com/SamaySandeshoffice
YOUTUBE: https://www.youtube.com/channel/UCB1F8pcrgBkKzZCgUIb2s3Q
આવા ને આવા લટટેસ્ટ ન્યુસ જાણવા માટે સમયસંદેશન્યુસની વેબસાઇટને વિઝિટ કરો
