અબડાસાના જખૌની અર્ચન મીઠાની કંપની સામે મજૂરોનો રોષ : ૧૦ મુખ્ય માંગણીઓ સાથે ચક્કાજામની ચીમકી

કચ્છના અબડાસા તાલુકાના જખૌ વિસ્તારનો મીઠાનો ઉદ્યોગ દેશ-વિદેશ સુધી પ્રખ્યાત છે. અહીં મોટી સંખ્યામાં કંપનીઓ કાર્યરત છે, જે દરિયાકાંઠે રહેલા કુદરતી મીઠાને એકત્ર કરીને પ્રોસેસિંગ કરી બજારમાં પહોંચાડે છે. પરંતુ આ ઉદ્યોગના ચમકદાર ચહેરા પાછળ કામદારોના હક-અધિકારો, સુરક્ષા અને રોજગાર જેવા મુદ્દાઓ લાંબા સમયથી ઉકેલની રાહ જોઈ રહ્યા છે.

તાજેતરમાં જખૌ સ્થિત “અર્ચન” નામની મીઠાની કંપની સામે કામદારો અને સ્થાનિક લોકોનો રોષ ઉગ્ર બન્યો છે. કર્મચારીઓના હકમાં ૧૦ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ ઉઠાવાયા છે અને કંપની મેનેજમેન્ટ સામે ખુલ્લી ચીમકી આપવામાં આવી છે કે જો માંગણીઓ સ્વીકારવામાં નહીં આવે તો આવતા ૧૫ દિવસમાં કંપનીના ગેટ સામે ચક્કાજામ કરવામાં આવશે.

આ લેખમાં આપણે વિગતે સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું કે કામદારોની આ માંગણીઓ શા માટે ન્યાયસંગત છે, કંપની સામેનો રોષ કેમ વધ્યો છે અને આ સમગ્ર મુદ્દાનો સામાજિક-આર્થિક પરિપ્રેક્ષ શું છે.

માંગ ૧ : ૧૦ વર્ષથી કામ કરતા કર્મચારીઓને કાયમી કરો

કર્મચારીઓ દશકાથી વધુ સમયથી કંપનીમાં પરિશ્રમ આપી રહ્યા છે, છતાં તેમને કાયમી નિમણૂંક આપવામાં આવી નથી. કોન્ટ્રાક્ટ આધારે રોજગાર આપીને કંપની પોતાની જવાબદારી ટાળે છે.

શ્રમ કાયદો સ્પષ્ટ કહે છે કે લાંબા સમયથી સેવા આપતા કર્મચારીને કાયમી કરવામાં આવવો જોઈએ.
કાયમી નોકરી ન મળવાને કારણે કામદારોને PF, પેન્શન, ગ્રેચ્યુટી, મેડિકલ ઈન્સ્યોરન્સ જેવા અધિકારોથી વંચિત રાખવામાં આવે છે.
કામદારોનું જીવન અસ્થિર રહે છે, જેના કારણે પરિવારના ભવિષ્ય પર સીધી અસર થાય છે.

કામદારોનો આ આંદોલનનો પહેલો અને મુખ્ય મુદ્દો છે.

માંગ ૨ : સેફ્ટી ઇક્વિપમેન્ટ ફરજિયાત કરો

મીઠાની કંપનીઓમાં કામ કરતા મજૂરોને તીવ્ર ગરમી, રસાયણો અને ભારે મશીનરી સાથે કામ કરવું પડે છે. જો યોગ્ય હેલ્મેટ, ગ્લોવ્સ, ગમબૂટ, માસ્ક, ગોગલ્સ જેવા સાધનો ન આપવામાં આવે તો અકસ્માતો અને રોગચાળો થવાનો ખતરો વધી જાય છે.

હેલ્થ અને સેફ્ટી એ એક મૂળભૂત હક છે.
સેફ્ટી સાધનો વિના મજૂરો કામ કરવા મજબૂર છે, જે સીધી રીતે માનવ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન છે.
કંપનીએ તાત્કાલિક તમામ કામદારોને સંપૂર્ણ સુરક્ષા કિટ ઉપલબ્ધ કરવી જોઈએ.

માંગ ૩ : કર્મચારીઓને સંપૂર્ણ સુરક્ષા આપો

માત્ર સાધનો પૂરતા નથી, પરંતુ સુરક્ષા પ્રણાલીઓ પણ જરૂરી છે.

કંપનીમાં ફાયર સેફ્ટી, પ્રાથમિક સારવારની સુવિધા, તબીબી સ્ટાફ, એમ્બ્યુલન્સ વગેરે હંમેશાં ઉપલબ્ધ રહેવી જોઈએ.
નિયમિત સેફ્ટી ડ્રિલ અને તાલીમ આપવામાં આવે.
ભારે મશીનરી ચલાવતા મજૂરો માટે વિશેષ સાવચેતી અપનાવવામાં આવે.

માંગ ૪ : કોન્ટ્રાક્ટર દ્વારા સમયસર પગાર આપો અથવા કોન્ટ્રાક્ટ પ્રથા ખતમ કરો

ઘણા મજૂરો કોન્ટ્રાક્ટર દ્વારા ભરતી થાય છે. આ પ્રથામાં મોટા પ્રમાણમાં શોષણ થાય છે.

કોન્ટ્રાક્ટર પગાર મોડો આપે છે અથવા કાપણી કરે છે.
કાયદેસર મળવા યોગ્ય મિનિમમ વેતન આપતું નથી.
મજૂરોને PF-ESIC જેવી સુવિધાઓ મળતી નથી.

કામદારોની માંગ છે કે પગાર સીધા કંપની દ્વારા સમયસર આપવામાં આવે અથવા કોન્ટ્રાક્ટ પ્રથા જ બંધ કરી દેવી જોઈએ.

માંગ ૫ : જખૌ જેટી ઉપર મીઠુ ભરેલી ગાડીઓ એક જ જગ્યા પર રાખો, રોડ ઉપર નહીં

જખૌ જેટી વિસ્તાર દેશી-વિદેશી નિકાસ માટે અત્યંત મહત્વનો છે. પરંતુ અહીં મીઠાથી ભરેલી ગાડીઓ અસ્તવ્યસ્ત રીતે રોડ પર પાર્ક થાય છે, જેના કારણે

સામાન્ય લોકોની અવરજવર અટકે છે.
અકસ્માતોની શક્યતા વધે છે.
ટ્રાફિક સમસ્યા ગંભીર બને છે.

કામદારોની માગ છે કે એક સુવ્યવસ્થિત પાર્કિંગ ઝોન બનાવવામાં આવે અને તમામ ગાડીઓ ત્યાં જ ઉભી રાખવામાં આવે.

માંગ ૬ : કામદાર અસલમના મૃત્યુ માટે આર્થિક સહાય

કંપનીમાં કામ કરતા અસલમ નામના કામદારનું બિમારીના કારણે તાજેતરમાં અવસાન થયું.

કામદારોની માંગ છે કે તેમના પરિવારને રૂ. ૫ લાખની આર્થિક સહાય આપવામાં આવે.
પરિવારના એક સભ્યને કાયમી નોકરી આપવામાં આવે.

આ માત્ર એક કુટુંબની નહીં પરંતુ તમામ મજૂરોની સુરક્ષા સાથે જોડાયેલી વાત છે.

માંગ ૭ : કંપનીના મેનેજમેન્ટને તાત્કાલિક બદલો

કામદારોના કહેવા મુજબ હાલનું મેનેજમેન્ટ અયોગ્ય છે.

કર્મચારીઓની સમસ્યાઓ સાંભળવામાં આવતી નથી.
ફરિયાદ કરનાર પર દબાણ કરાય છે.
ગેરકાયદેસર પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં આવે છે.

કામદારોનો સીધો આક્ષેપ છે કે મેનેજમેન્ટ શોષણવાદી નીતિઓ પર ચાલે છે.

માંગ ૮ : લેબર લૉ અનુસાર કંપનીનું સંચાલન કરો

ભારતના મજૂરી કાયદાઓમાં સ્પષ્ટ રીતે લખાયેલું છે કે

મિનિમમ વેતન,
કાર્યકાળ,
આરોગ્ય-સુરક્ષા,
મહિલા કામદારોના હકો,
સામાજિક સુરક્ષા યોજનાઓ ફરજિયાત છે.

પરંતુ કંપનીએ આ કાયદાઓનું પાલન કરવું તો દૂર, ઘણીવાર તેનો ભંગ કર્યો છે. કામદારો ઈચ્છે છે કે કંપનીનું સંચાલન કાયદેસર રીતે જ થાય.

માંગ ૯ : CSR ફંડનો યોગ્ય ઉપયોગ કરો

કોઈપણ મોટી કંપનીને દર વર્ષે પોતાના નફાનો એક ભાગ સામાજિક જવાબદારી (CSR) હેઠળ ખર્ચવો ફરજિયાત છે.
પરંતુ કામદારોનો આક્ષેપ છે કે CSR ફંડનો યોગ્ય ઉપયોગ થતો નથી.

શિક્ષણ, આરોગ્ય, રોડ-રસ્તા જેવી પ્રાથમિક જરૂરિયાતો માટે ફંડનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
સ્થાનિક લોકોને તેનો લાભ મળવો જોઈએ.

માંગ ૧૦ : કંપનીની સુરક્ષામાં સ્થાનિક લોકોને રોજગાર આપો

કંપનીની સુરક્ષા વ્યવસ્થામાં બહારગામના લોકોને નોકરી આપવામાં આવે છે, જ્યારે જખૌ અને આસપાસના સ્થાનિક યુવાનો બેરોજગાર છે.

કામદારોની માંગ છે કે સુરક્ષાના કામમાં સ્થાનિક લોકોને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે.
આથી રોજગારીની સમસ્યા ઘટશે અને સ્થાનિક યુવાનોને વિકાસ સાથે જોડાયેલી અનુભૂતિ થશે.

ખાસ નોંધ : ચક્કાજામની ચીમકી

કામદારો સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહી ચૂક્યા છે કે,

ઉપરોક્ત તમામ ૧૦ મુદ્દા સંવિધાનિક અધિકારો છે.
કચ્છને વિશેષ દરજ્જો મળેલો હોવાથી અહીંના મજૂરો અને પ્રજાજનોના હકોની ખાસ કાળજી લેવાઈ જવી જોઈએ.
જો માંગણીઓ માનવામાં નહીં આવે તો આવતા ૧૫ દિવસમાં કંપનીના ગેટ સામે ચક્કાજામ કરવામાં આવશે.

આ ચક્કાજામને કારણે માત્ર કંપની જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર જખૌ વિસ્તારની આર્થિક ગતિવિધિઓ પર અસર પડી શકે છે.

સામાજિક અને આર્થિક પરિપ્રેક્ષ

જખૌ વિસ્તારનો મીઠાનો ઉદ્યોગ હજારો લોકોને રોજગાર આપે છે. પરંતુ

નોકરીની અસુરક્ષા,
ઓછી આવક,
આરોગ્ય સમસ્યાઓ,
મજૂરી કાયદાનું ઉલ્લંઘન
આ બધું જ ગંભીર ચિંતાનો વિષય છે.

કંપનીઓએ ફક્ત નફો જ નહીં, પરંતુ કામદારોના હિતોને પણ ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ.

નિષ્કર્ષ

અબડાસાના જખૌ સ્થિત અર્ચન મીઠાની કંપની સામે ઉઠાવવામાં આવેલી આ ૧૦ માંગણીઓ માત્ર કામદારોના હિત પૂરતી નથી, પરંતુ તે માનવ અધિકારો, કાયદેસર ફરજો અને સામાજિક ન્યાય સાથે જોડાયેલી છે.

જો કંપની સમયસર પગલાં નહીં ભરે તો આગામી દિવસોમાં આ આંદોલન વધુ ઉગ્ર બનવાની શક્યતા છે. કચ્છના લોકો, મજૂર સંગઠનો અને સામાજિક કાર્યકરો પણ આ લડતમાં જોડાશે એવી ચર્ચાઓ છે.

👉 હવે જોવાનું એ છે કે કંપની મેનેજમેન્ટ આ માંગણીઓને સ્વીકારી સમાધાનનો રસ્તો શોધે છે કે મજૂરોના આક્રોશને અવગણે છે.