તપોવનના વૃક્ષકાપ વિવાદ પર સયાજી શિંદેની ગર્જના; મહારાષ્ટ્ર સરકારે લીધેલા નિર્ણયે મચાવ્યો ખળભળાટ ✦

મહારાષ્ટ્રની ધરતી પર હાલમાં એક એવો મુદ્દો સપાટી પર આવ્યો છે, જેને લઈને ન માત્ર નાશિક શહેરના નાગરિકો જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર રાજ્યના પર્યાવરણપ્રેમીઓ, સામાજિક કાર્યકરો અને અનેક સેલેબ્રિટીઝ પણ ચિંતિત અને ગુસ્સે છે. નાશિકના તપોવન વિસ્તારમાં કુંભ મેળાની તૈયારીઓના નામે હજારો વૃક્ષો કાપવાનો મહારાષ્ટ્ર સરકારનો નિર્ણય સામે ભારે ટકોર થઈ રહી છે. આ નિર્ણયે લોકોના મનમાં અનેક સવાલો ઉભા કર્યાં છે—શા માટે વૃક્ષોનો નાશ? શું હજારો વૃક્ષો કાપ્યા વિના વિકાસ શક્ય નથી? શું નાશિક જેવા હરિયાળા શહેરના ફેફસાં સમાન તપોવન જંગલને નષ્ટ કરવામાં આવશે?

આ સમગ્ર વિવાદ વચ્ચે એક એવો અવાજ ગુંજ્યો છે, જેની અસર માત્ર સામાન્ય લોકો પર જ નહીં, પરંતુ સત્તાના ગલિયારોમાં પણ સંભળાઈ રહી છે.
તે અવાજ છે—વિખ્યાત અભિનેતા અને પર્યાવરણપ્રેમી સયાજી શિંદેનો.

જ્યારે નાશિકમાં કુંભ મેળા માટે વૃક્ષો કાપવાના સરકારના નિર્ણયની ચર્ચા ચાલી રહી છે, ત્યારે સયાજી શિંદેએ એક નિવેદન આપ્યું જે સોશિયલ મીડિયા, ન્યૂઝ ચેનલો અને દરેક વ્હાટ્સએપ ગ્રુપમાં વાયરલ बनी ગયું.
તેમણે કહ્યું—

“તપોવનમાં એક પણ વૃક્ષ કાપશો તો અમે 100 મરવા તૈયાર છીએ. વૃક્ષ તમે પહેલા કાપીને બતાવો!”

આ一句એ સમગ્ર પર્યાવરણ આંદોલનને એક નવી દિશા આપી છે અને સરકારે પણ આ મુદ્દે વિચારવું પડે તેવી પરિસ્થિતિ ઊભી કરી છે.

✦ તપોવન વનનો ઇતિહાસ — નાશિકનું ગ્રીન લંગ્સ

નાશિકનું તપોવન વિસ્તાર માત્ર એક જંગલ નહીં, પરંતુ એક જીવનરેખા છે.
આ વિસ્તાર—

• નાશિક શહેરને ઓક્સિજન પૂરું પાડે છે

• તાપમાનને નિયંત્રિત રાખે છે

• નદીઓ અને ભૂગર્ભ જળસ્તર માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે

• અનેક દુર્લભ પક્ષીઓ, વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓનું ઘર છે

તપોવનને નાશિકનું ગ્રીન લંગ્સ કેમ કહેવામાં આવે છે, એની પાછળનું કારણ સરળ છે—
આ વિસ્તાર શહેરના કુલ ઓક્સિજન ઉત્પાદનમાં 35% નો હિસ્સો ધરાવે છે.

કુંભ મેળો ભલે ધાર્મિક રીતે એક વિશાળ અને ઐતિહાસિક આયોજન હોય, પરંતુ પર્યાવરણની કીમત પર તેની તૈયારી કરવી કેટલું યોગ્ય છે? એ સવાલ હવે બધાની વચ્ચે ચર્ચાનો વિષય છે.

✦ કુંભ મેળાની તૈયારી માટે વૃક્ષકાપ — નિર્ણયે મચાવ્યું તોફાન

મહારાષ્ટ્ર સરકારે નાશિકમાં આવનારા કુંભ મેળા 2027 માટે કેટલીક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરલ યોજનાઓ હાથ ધરવાનું આયોજન કર્યું છે.
આ યોજનાઓમાં સામેલ છે —

• વિશાળ મંડપો

• પાથવે

• ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટ

• લોજિસ્ટિક્સ માટે જગ્યા

• હજારો યાત્રાળુઓને રહેવાની સુવિધા

પરંતુ આ તમામ સુવિધાઓ માટે તપોવનના વૃક્ષો કાપવાની પ્રક્રિયા શરૂ થવાની માહિતી મળતાં જ નાગરિકોમાં આક્રોશ ફાટી નીકળ્યો.
સરકારના વનવિભાગે પ્રાથમિક રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો હતો, પરંતુ નાગરિકોની વાસ્તવિક મંજૂરી લીધા વગરના આ નિર્ણયને લોકો દમનકારી માની રહ્યા છે.

આપણી સંસ્કૃતિ કહે છે—
“વન દેવતા હોય છે, વૃક્ષોમાં પ્રાણ હોય છે.”
તો પછી ધાર્મિક પ્રસંગ માટે જ વૃક્ષો કાપવામાં આવે, તો એ ધાર્મિકતા કેવો સંદેશ આપે?

✦ સયાજી શિંદે — માત્ર અભિનેતા નહીં, એક પર્યાવરણ યોદ્ધા

સયાજી શિંદે એક એવા કલાકાર છે, જેમણે પોતાની કારકિર્દીમાં 200 થી વધુ ફિલ્મો કરી છે.
બોલિવૂડ, મરાઠી, દક્ષિણના સિનેમા—બધે તેમની મજબૂત ઓળખ છે.
પરંતુ છેલ્લા દાયકામાં તેઓ એક બીજા કાર્ય માટે પણ જાણીતા બન્યા છે—વન સંરક્ષણ.

તેમણે મહારાષ્ટ્રમાં “સહ્યાદ્રી દેવરાઇ” નામની સંસ્થા બનાવી છે, જે—

• જૂના વૃક્ષોનું રક્ષણ

• વનવિસ્તારોનું પુનરુત્થાન

• વન્યપ્રાણીઓના આવાસનું સંરક્ષણ

• શાળા-કોલેજોમાં પર્યાવરણ જાગૃતિ

આ બધું કામ કરે છે.

✦ સયાજી શિંદેની પ્રતિક્રિયા — સિસ્ટમને હચમચાવી નાખનાર શબ્દો

નાશિકમાંથી સતત ફોન આવતા હતા.
વૃક્ષો કાપવાના વિરોધમાં આખું શહેર ઊભું હતું.
અને તે સમયે સયાજી શિંદેએ આપ્યું એક તોફાની નિવેદન—

“જો એક વૃક્ષ કાપશો તો અમે 100 મરવા તૈયાર છીએ. તમે વૃક્ષ ફક્ત તોડી બતાવો!”

તેમણે આગળ કહ્યું—

“ગિરીશ મહાજન કહે છે કે જો એક વૃક્ષ કાપીએ તો દસ વાવીશું.
શું મજાક કરી રહ્યા છો?
અત્યાર સુધી તમે કેટલા વાવ્યા? ક્યાં વાવ્યા? કેટલા બચ્યા?”

આ પ્રશ્નો માત્ર રાજકારણીઓને જ નથી, પરંતુ દરેક નાગરિકને વિચારવા મજબૂર કરે છે.

✦ નાશિકના નાગરિકોમાં પ્રચંડ ગુસ્સો

પર્યાવરણપ્રેમીઓએ કહ્યું—

• “કુંભ મેળો ધર્મનો વિષય છે, વિનાશનો નહીં.”

• “અમે વિકાસના વિરોધી નથી, પરંતુ વૃક્ષોના વિનાશના વિરોધી છીએ.”

• “પ્રકૃતિ વગર ધર્મ પણ નથી.”

• “એટલા મોટા મેળા માટે બીજી જગ્યા શોધો, તપોવનને છોડો.”

સોશિયલ મીડિયા પર #SaveTapovan, #SayajiShinde, #NashikForNature જેવા હેશટેગ ટ્રેન્ડ થયા.

✦ સરકારની ‘10 વૃક્ષ બદલે 1 વૃક્ષ’ દલીલનો પર્દાફાશ

ગિરીશ મહાજન અને અન્ય નેતાઓએ કહ્યું—

“એક વૃક્ષ કાપશો તો અમે દસ વૃક્ષ વાવીશું.”

પરંતુ પર્યાવરણવિદ્યાઓ કહે છે—

• એક મોટું વૃક્ષ 40–50 વર્ષમાં બને છે

• દસ નાના છોડ 1% પણ ઓક્સિજન પૂરું પાડી શકતા નથી

• શહેરી વિસ્તારોમાં બચાવદર 10% થી ઓછો છે

• વૃક્ષનું વૈજ્ઞાનિક मूल्य કરોડોમાં હોય છે

આથી, વૃક્ષ કાપીને બદલે વાવવા અંગેની દલીલ અંતરરાષ્ટ્રીય પર્યાવરણ માપદંડ પ્રમાણે પણ નિષ્ફળ છે.

✦ તપોવનની બાયોડાયવર્સિટી — શું ગુમાશે જો વૃક્ષો કાપાશે?

તપોવનમાં મળી આવે છે—

• 120+ જાતિના પક્ષીઓ

• 40+ પ્રકારની ઔષધીય વનસ્પતિ

• અનોખી બટરફ્લાય પ્રજાતિઓ

• નાના પ્રાણીઓ અને માંસાહારી પક્ષીઓ

• પાણીનો મહત્વનો સ્રોત

આ બધું ગુમાશે તો નાશિક માત્ર કંક્રીટનું શહેર બની જશે.

✦ આંદોલન—શાંતિપૂર્ણ પરંતુ શક્તિશાળી

વૃદ્ધો, મહિલાઓ, વિદ્યાર્થીઓ—બદ્ધા રસ્તા પર ઉતર્યા.
બાળકોએ હાથમાં પ્લે કાર્ડ રાખ્યાં—

• “વૃક્ષો કાપશો નહીં.”

• “અમે વૃક્ષો સાથે છીએ.”

• “ધર્મની તૈયારી પ્રકૃતિના વિનાશથી નહીં.”

સયાજી શિંદેના નિવેદન પછી આંદોલન વધુ મજબૂત બન્યું.

✦ અત્યારે પરિસ્થિતિ શું છે?

પરિસ્થિતિ તંગ છે.
સરકાર બેઠક કરી રહી છે.
વનવિભાગે કાર્ય રોકી દીધું છે.
પર્યાવરણવિભાગે નવી રિપોર્ટ માગી છે.

લોકો માગણી કરી રહ્યા છે—

• પર્યાવરણ ઈમ્પેક્ટ એસેસમેન્ટ

• જાહેર સુનાવણી

• વૈકલ્પિક જગ્યા શોધવી

• વૃક્ષો ન કાપવાનો લેખિત આશ્વાસન

✦ નિષ્કર્ષ—આ લડત માત્ર નાશિકની નથી, સમગ્ર સમાજની છે

આ મુદ્દો એક શહેર, એક રાજ્ય કે એક જંગલનો નથી.
આ મુદ્દો છે—માનવ જીવન અને પ્રકૃતિના સંતુલનનો.

જો આજે તપોવન બચશે, તો આવતી પેઢીઓને ઓક્સિજન, પાણી અને શાંતિ મળતી રહેશે.
જો આજે વૃક્ષો બચશે, તો કાલનું તાપમાન અને પ્રદૂષણ કાબુમાં રહેશે.

અને સયાજી શિંદે જેવા લોકો આગળ આવીને આ મુદ્દો ઉઠાવે છે, તો એ સમાજ માટે એક સંદેશ છે—
“વિકાસ કરો, પણ પ્રકૃતિને મારીને નહીં.”

Author: samay sandesh