કચ્છના માંડવીમાં GHCLની અરજી NGTએ ફગાવી : ખેડૂતોને મોટી રાહત, પર્યાવરણ સંરક્ષણના સંઘર્ષમાં જીત

કચ્છ જિલ્લાનું માંડવી તાલુકું છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી પર્યાવરણ, કૃષિ અને ઉદ્યોગના ત્રિકોણી સંઘર્ષનું કેન્દ્ર બન્યું છે. અહીં ખનિજ આધારિત ઉદ્યોગો અને ખાસ કરીને GHCL (ગુજરાત હેવી કેમિકલ્સ લિમિટેડ) દ્વારા કરવામાં આવતી ઉદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ સામે સ્થાનિક ખેડૂતો, માછીમારો અને પર્યાવરણ પ્રેમીઓ સતત અવાજ ઉઠાવતા રહ્યા છે. આ સંઘર્ષને એક મહત્વપૂર્ણ વળાંક ત્યારે મળ્યો જ્યારે રાષ્ટ્રીય હરિત અદાલત (NGT) એ GHCL દ્વારા કરવામાં આવેલી અરજીને ફગાવી દીધી અને ખેડૂતો તથા પર્યાવરણને મોટું રાહતરૂપ નિર્ણય આપ્યો.

પૃષ્ઠભૂમિ : GHCL અને માંડવીના ખેડૂતો વચ્ચેનો વિવાદ

માંડવી તાલુકામાં GHCL દ્વારા લાંબા સમયથી મીઠાના ખનન, સોડા એશ ઉત્પાદન અને અન્ય ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવી રહી છે. કંપનીના પ્રોજેક્ટ્સને લઈને ખેડૂતોનો આક્ષેપ રહ્યો છે કે:

• ઉદ્યોગોના કારણે ભૂગર્ભ જળનું સ્તર ઘટી રહ્યું છે અને ખારાશ વધી રહી છે.

• કૃષિ માટે ઉપયોગી જમીન બિનઉપયોગી બનતી જાય છે.

• પર્યાવરણ પર નકારાત્મક અસર થઈ રહી છે, જેનાથી ખેતી સાથે સાથે માછીમારી વ્યવસાયને પણ નુકસાન થઈ રહ્યું છે.

આ તમામ મુદ્દાઓને લઈને ખેડૂતો વારંવાર વિરોધ કરતા રહ્યા છે અને ઘણી વખત સ્થાનિક તેમજ રાષ્ટ્રીય સ્તરે અરજી પણ કરતા રહ્યા છે.

GHCLની અરજી શું હતી?

GHCLએ NGT સમક્ષ પોતાની અરજીમાં દલીલ કરી હતી કે,

• કંપનીના પ્રોજેક્ટ્સ પર્યાવરણ નિયમોને અનુસરતા જ ચાલી રહ્યા છે.

• ઉદ્યોગિક વિસ્તરણ માટે તેમને મંજૂરી આપવી જોઈએ.

• ખેડૂતોના વિરોધ પાછળ રાજકીય અને અન્ય કારણો છે.

કંપનીએ આ સાથે પર્યાવરણ ક્લિયરન્સ મેળવવા માટે કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અહેવાલો અને અભ્યાસ પણ રજૂ કર્યા હતા.

NGTનો ઐતિહાસિક નિર્ણય

NGTએ તમામ દલીલો, પુરાવા અને ખેડૂતોના રજૂઆત બાદ GHCLની અરજીને ફગાવી દીધી. અદાલતે જણાવ્યું કે:

• GHCLની પ્રવૃત્તિઓને કારણે પર્યાવરણને થતી હાનિ સ્પષ્ટ રીતે સાબિત થાય છે.

• ખેડૂતોના હકો અને જીવનાધાર પર નકારાત્મક અસર થઈ રહી છે.

• પર્યાવરણ મંજૂરી માટે જરૂરી સુરક્ષા પગલાં અને સામાજિક અસરના મૂલ્યાંકનમાં GHCL નિષ્ફળ ગયું છે.

આથી GHCLની અરજી ફગાવી દેતા ખેડૂતો અને પર્યાવરણવાદીઓને મોટી જીત મળી છે.

ખેડૂતોની પ્રતિક્રિયા : “આ અમારી જમીનની જીત છે”

NGTનો આ નિર્ણય આવ્યા બાદ માંડવી તાલુકાના ખેડૂતોમાં હર્ષનો માહોલ જોવા મળ્યો. ખેડૂતોનું કહેવું છે કે,

“અમારા ખેતરો અને પાણીના સ્ત્રોતોને બચાવવા માટે અમે વર્ષોથી લડી રહ્યા હતા. આજે આ નિર્ણયથી સાબિત થઈ ગયું કે અમારા અવાજને મહત્વ છે.”

કેટલાક ખેડૂતોનું કહેવું છે કે, ઉદ્યોગોના કારણે છેલ્લા દાયકાથી પાકનું ઉત્પાદન ઘટી ગયું હતું. ભૂમિમાં ખારાશ વધતા ઘણા વિસ્તારોમાં જમીન બિનઉપયોગી થઈ ગઈ હતી. હવે આ નિર્ણય બાદ ખેડૂતોને આશા છે કે તેમની જમીન અને જીવનાધાર ફરીથી સુરક્ષિત થશે.

પર્યાવરણપ્રેમીઓનો અભિપ્રાય

પર્યાવરણ કાર્યકરોનું માનવું છે કે, NGTનો આ નિર્ણય માત્ર માંડવીના ખેડૂતો માટે નહિ પરંતુ સમગ્ર કચ્છ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કચ્છનું પર્યાવરણ પહેલેથી જ સંવેદનશીલ છે અને અહીં ઉદ્યોગોનું વધતું પ્રેશર લાંબા ગાળે જોખમરૂપ બની શકે છે.

પર્યાવરણપ્રેમી સંસ્થાઓએ કહ્યું છે કે આ નિર્ણયથી સરકાર અને ઉદ્યોગો માટે એક સ્પષ્ટ સંદેશ ગયો છે કે પર્યાવરણના નિયમોને અવગણવું શક્ય નથી.

GHCL પર પડતો પ્રભાવ

GHCLની અરજી ફગાવાઈ જતાં હવે કંપની માટે અનેક મુશ્કેલીઓ ઉભી થઈ છે.

• નવા પ્રોજેક્ટ્સ માટે પર્યાવરણ મંજૂરી મળવાની સંભાવના ઓછી થઈ ગઈ છે.

• ખેડૂતો અને સ્થાનિક જનતા સામે કંપનીની વિશ્વસનીયતા ઘટી છે.

• શેરબજારમાં પણ આ નિર્ણયનો નકારાત્મક પ્રભાવ પડી શકે છે.

કંપની હવે આગામી કાનૂની પગલાં અંગે વિચારણા કરી રહી છે, પરંતુ સ્થાનિક સ્તરે ખેડૂતોનો વિરોધ એટલો મજબૂત છે કે GHCL માટે આગળનો રસ્તો સરળ રહેવાનો નથી.

સરકારની ભૂમિકા

ખેડૂતો લાંબા સમયથી સરકાર સમક્ષ પણ રજૂઆત કરતા રહ્યા છે કે ઉદ્યોગોના કારણે તેઓના હકો પર અસર થઈ રહી છે. હવે NGTના આ નિર્ણય પછી રાજ્ય સરકાર પર પણ દબાણ વધી ગયું છે કે તે ખેડૂતોના હિતોને પ્રાથમિકતા આપે અને પર્યાવરણ સંરક્ષણ માટે કડક નીતિઓ અમલમાં લાવે.

ભવિષ્ય માટેનો સંદેશ

NGTના આ નિર્ણયે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ સંદેશ આપ્યા છે:

1. પર્યાવરણના નિયમો સાથે કોઈ સમજૂતી નહીં થાય.

2. ખેડૂતોના હિતો અને જીવનાધારને અવગણવું શક્ય નથી.

3. ઉદ્યોગોને પોતાના પ્રોજેક્ટ્સ માટે સામાજિક તથા પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી નિભાવવી ફરજિયાત છે.

ઉપસંહાર

કચ્છના માંડવી તાલુકામાં GHCL સામે ખેડૂતો દ્વારા લડાતો સંઘર્ષ હવે એક મોટા વળાંક પર આવ્યો છે. NGTએ GHCLની અરજી ફગાવીને ખેડૂતોને રાહત આપી છે. આ નિર્ણય માત્ર એક કેસનું સમાધાન નથી, પરંતુ સમગ્ર સમાજને એ સંદેશ આપે છે કે પર્યાવરણ અને કૃષિ જીવનાધારને બચાવવા માટે કાયદો ખેડૂતોની બાજુએ ઊભો છે.

ખેડૂતોના ચહેરા પર ફરીથી આશાની કિરણ ઝળહળતી જોવા મળી રહી છે, જ્યારે ઉદ્યોગ જગત માટે આ એક ચેતવણી છે કે પ્રગતિના નામે પર્યાવરણ અને ખેડૂતોની અવગણના સહન નહીં થાય.

Author: samay sandesh