ગાંધીવાદ, અહિંસા, ખાદી અને સમાજસેવા – આ ચાર સ્તંભો પર ટકેલું એક પ્રખર વ્યક્તિત્વ, સ્વતંત્રતાસેનાની અને સમાજસેવક ડૉ. ગુણવંતરાય ગણપતલાલ પરીખ (ડૉ. જી. જી. પરીખ) હવે આ ભૌતિક લોકમાંથી વિદાય લઈ ચૂક્યા છે. યોગાનુયોગ એવો કે, મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતિ – ૨ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ના દિવસે જ, તેઓએ પોતાની અંતિમ શ્વાસ લીધી. સવારે ૫:૪૫ કલાકે મુંબઈના નાના ચોક વિસ્તારમાં આવેલ તેમના નિવાસસ્થાને તેઓનું નિધન થયું.
ગયા ડિસેમ્બરમાં જ તેમણે જીવનના ૧૦૦ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા હતા, છતાંય છેલ્લાં દિવસો સુધી તેઓ કાર્યરત રહ્યા. માત્ર જીવી જ નહોતા રહ્યાં, પરંતુ અંતિમ ક્ષણ સુધી તેઓ સમાજને કંઈક અર્પણ કરતા જ રહ્યાં. મૃત્યુ પછી પણ તેમની સમાજસેવાની પરંપરા યથાવત રહી – તેમના પરિવારજનો દ્વારા તેમનો મૃતદેહ જસલોક હોસ્પિટલને મેડિકલ સ્ટડી અને સંશોધન માટે દાન કરવામાં આવ્યો. એટલે કે, જીવનભર સેવા કરીને તેઓ મૃત્યુ પછી પણ માનવજાતિના કલ્યાણમાં યોગદાન આપતાં ગયા.
📜 સ્વતંત્રતા આંદોલન સાથેનો પ્રારંભ
ડૉ. પરીખનો જન્મ ૧૯૨૪માં થયો હતો. વિદ્યાર્થી જીવનથી જ તેઓ મહાત્મા ગાંધીના વિચારો અને તેમના માર્ગથી અત્યંત પ્રેરાયેલા હતા. સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજ, મુંબઈમાં અભ્યાસ કરતી વેળાએ જ તેમણે રાષ્ટ્રવાદી ચળવળમાં સક્રિય ભાગ લીધો હતો.
૧૯૪૨ની ઐતિહાસિક “ક્વિટ ઇન્ડિયા” ચળવળ દરમિયાન તેઓ ગાંધીજીની પ્રેરણાથી આંદોલનમાં જોડાયા હતા. ત્યારે માત્ર યુવાનીના ઉલ્લાસમાં નહિ, પરંતુ દેશ માટે કંઈક કરવા ની તીવ્ર ઈચ્છાથી તેઓ આગળ આવ્યા હતા. આંદોલન દરમિયાન તેમની ધરપકડ પણ કરવામાં આવી હતી, જે તેમની દેશપ્રેમ અને આંદોલન પ્રત્યેની સમર્પણભાવનાનું પ્રતિક છે.
🧵 ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગ માટે જીવન સમર્પિત
ગાંધીજીના વિચાર પ્રમાણે, આત્મનિર્ભર ભારતનો રસ્તો ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગમાંથી પસાર થાય છે, તેવા મંતવ્યને પોતાના જીવનમાં ઉતારતાં ડૉ. પરીખે ૧૯૪૬માં મુંબઈમાં **”ખાદી એન્ડ વિલેજ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ સેન્ટર”**ની સ્થાપના કરી હતી.
આ કેન્દ્ર દ્વારા માત્ર ખાદી વેચાણ જ નહીં, પરંતુ ગામડાંના લોકો માટે રોજગારી સર્જવાનો પણ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો. ખાદીને ફેશન નહિ, પરંતુ જીવનશૈલી તરીકે અપનાવવા તેમણે અનેક અભિયાનો ચલાવ્યાં. વર્ષો સુધી તેઓ મુંબઈ વિલેજ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ એસોસિયેશનના ચેરમેન તરીકે સેવા આપતા રહ્યા અને ખાદીના પુનર્જાગરણ માટે પ્રયત્નશીલ રહ્યા.
👩🌾 આદિવાસી મહિલા સશક્તિકરણ માટે યોગદાન
ડૉ. પરીખ અને તેમની પત્ની શ્રીમતી મંગળાબહેન પરીખે મળીને રાયગઢ જિલ્લાના **તારા ગામમાં “યુસુફ મેહર અલી સેન્ટર”**ની સ્થાપના કરી હતી.
આ કેન્દ્ર દ્વારા આદિવાસી મહિલાઓ માટે શિક્ષણ, તાલીમ અને સ્વરોજગારીના પ્રકલ્પો શરૂ કરવામાં આવ્યા. ખાસ કરીને હસ્તકલા, સીવણ-કટાઈ, આરોગ્ય અને મહિલાઓના હક્કોના પ્રશ્નોને કેન્દ્રબિંદુ બનાવીને તેમણે લાંબા સમય સુધી કામ કર્યું.
આ પ્રયોગ માત્ર એક સંસ્થા નહિ, પરંતુ એક આંદોલન બની ગયો, જેના કારણે અનેક મહિલાઓ આત્મનિર્ભર બનીને સમાજમાં પોતાની ઓળખ ઉભી કરી શકી.
✊ લોકશાહી અને મતદાન પ્રત્યેની અડગ શ્રદ્ધા
ડૉ. જી. જી. પરીખ માત્ર સ્વતંત્રતા આંદોલનના સૈનિક જ નહોતા, પરંતુ લોકશાહીના જીવંત સમર્થક પણ હતા.
તેમણે જીવનભર એકપણ ચૂંટણી ચૂકી નહોતી. અતિ વૃદ્ધાવસ્થા છતાં તેઓ મતદાન માટે અવશ્ય જતા. છેલ્લે ૨૦૨૪ની લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન પણ તેઓ વ્હીલચેરમાં બેસીને મતદાન બૂથ સુધી પહોંચી ગયા હતા.
તેમની આ કટિબદ્ધતા નવી પેઢી માટે એક જીવંત સંદેશ છે કે, “લોકશાહીનો તહેવાર મતદાન છે અને દરેક નાગરિકનું તે ફરજ છે.”
🕊️ જીવનનાં અંતિમ ક્ષણો પણ સમાજને અર્પણ
ડૉ. પરીખનું આખું જીવન સમાજસેવાને સમર્પિત રહ્યું. પરંતુ તેમનો અંતિમ નિર્ણય પણ એટલો જ પ્રેરણાદાયક રહ્યો.
તેમણે મૃત્યુ પછી પોતાના દેહનું દાન કરવાનો સંકલ્પ લીધો હતો. તેમના પરિવારે પણ તેમની ઇચ્છાનું પાલન કરીને તેમનો મૃતદેહ સંશોધન માટે જસલોક હોસ્પિટલને અર્પણ કર્યો.
આ નિર્ણયથી અનેક નવા ડૉક્ટરો અને વૈજ્ઞાનિકોને શિક્ષણ-સંશોધનમાં મદદ મળશે. આ રીતે ડૉ. પરીખ મૃત્યુ પછી પણ સમાજ માટે “જીવંત પાઠ્યપુસ્તક” બની ગયા.
🌿 મહાત્મા ગાંધીના વિચારોના સાચા અનુયાયી
ડૉ. પરીખ માત્ર નામથી જ નહિ, પરંતુ વ્યવહારમાં પણ પ્રખર ગાંધીવાદી હતા.
-
તેઓ અહિંસાને જીવનમંત્ર માનીને ચાલતા.
-
સરળ જીવન, ઊંચા વિચારના સિદ્ધાંતને જીવનમાં આત્મસાત કર્યો.
-
ભૌતિક સુખસગવડ કરતાં સમાજની સુખાકારીને મહત્ત્વ આપ્યું.
-
ખાદી પહેરવું, ગામડાંના હિત માટે કાર્ય કરવું, શોષિત વર્ગો માટે લડવું – આ બધું તેમનું જીવનમૂલ્ય હતું.
📖 સ્મૃતિરૂપે વારસો
ડૉ. જી. જી. પરીખનો અવસાન માત્ર એક વ્યક્તિની વિદાય નહિ, પરંતુ એક સંપૂર્ણ વિચારધારાના પ્રેરણાસ્રોતનો અંત છે. તેમ છતાં, તેમનું કાર્ય, તેમના વિચારો અને જીવનશૈલી આજની અને આવનારી પેઢી માટે પ્રેરણારૂપ પ્રકાશપુંજ બની રહેશે.
🏵️ શ્રદ્ધાંજલિ
ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને સમગ્ર ભારત માટે ડૉ. પરીખનું જીવન એક ઉદાહરણ છે. તેમનો અવસાન ચોક્કસપણે એક ખાલીપો છોડી ગયો છે, પરંતુ તેમણે જે માર્ગ બતાવ્યો છે તે નવી પેઢીને લોકશાહી, અહિંસા, સમાજસેવા અને રાષ્ટ્રીયતાના મૂલ્યો તરફ દોરી જશે.
તેમના જીવનનું તત્વજ્ઞાન એક જ સંદેશ આપે છે –
“જીવનનું સત્ય એ નથી કે આપણે કેટલું મેળવ્યું, પરંતુ કેટલું અર્પણ કર્યું.”
અને ડૉ. જી. જી. પરીખનું જીવન એ સંદેશનો જીવંત પુરાવો છે.
