લોકો છેતરાઈ રહ્યા છે, FIR થતી નથી, ચાર્જશીટ નબળી અને અદાલતમાં દોષિત ZERO
ગુજરાતમાં સાયબર ક્રાઈમની ઘટનાઓ સતત વધી રહી છે. રોજબરોજ અનેક લોકો લાખો–કરોડોના ઠગાઈના ભોગ બની રહ્યા છે. સોશિયલ મીડિયા પરના ટ્રેન્ડ, ફેસબુક–ઇન્સ્ટાગ્રામ રીલ્સ, ઓનલાઈન શોપિંગ, ક્રિપ્ટો, લોન–એપ્સ, ફિશિંગ કોલ્સ, નકલી કસ્ટમર કેર નંબર જેવા ગણતરીના માધ્યમોથી ગુજરાતીઓ નિરંતર છેતરાઈ રહ્યા છે. પરંતુ એ બધાંથી પણ વધુ ચોંકાવનારું અને ચિંતા જનક તથ્ય એ છે કે વર્ષ 2019 થી 2023 દરમ્યાન થયેલા હજારો સાયબર ગુનાઓમાંથી એક પણ કેસમાં આરોપીને અદાલતે દોષિત જાહેર કર્યો નથી!
આ આંકડો કોઈ અહેવાલનો નથી—આ ભારત સરકાર દ્વારા લોકસભામાં સત્તાવાર રીતે આપવામાં આવેલ જવાબ છે.
ગુજરાત જેવા ડિજિટલ રીતે ઝડપથી આગળ વધી રહેલા રાજ્યમાં સાયબર સલામતીનો આ હકીકતનો ચોંકાવતો ચહેરો છે.
સાયબર ક્રાઈમ કેસોની હકીકત: 8,661 ફરિયાદો – પરંતુ સજા ZERO!
સરકાર દ્વારા લોકસભામાં આપેલી વિગતો અનુસાર, પાંચ વર્ષમાં ગુજરાતમાં નોંધાયેલ કુલ સાયબર ક્રાઈમ:
-
કુલ નોંધાયેલા સાયબર ગુના: 8,661
-
FIR થયેલી: માત્ર 740
-
ચાર્જશીટ ફાઈલ થયેલી: ફક્ત 221
-
કોર્ટમાં પૂર્ણ થયેલા કેસ: 1
-
દોષિત ઠેરવાયેલા: 0
અર્થાત્, એક પણ આરોપી જેલમાં પહોંચ્યો નથી.
ગુજરાતીઓ ‘ડિજિટલી અભણ’? – સોશિયલ મીડિયા મજા તો છે, પણ સુરક્ષા ZERO!
ગુજરાતીઓ સોશિયલ નેટવર્કિંગ પર ખૂબ સક્રિય છે:
-
સવારે ફાફડા–જલેબીના ફોટા
-
સાંજે ઘૂઘરા–પકોડા
-
વેકેશનની રીલ્સ
-
સેલ્ફી
-
સ્થાન टैગ કરીને ફોટા
પરંતુ આ પ્રભાવિત ડિજિટલ હાજરીની પાછળનું સત્ય એ છે કે ઘણા લોકો ઓનલાઈન સુરક્ષા વિશે પૂરતા જાગૃત નથી.
રાજ્યમાં સાયબર શિક્ષણ–જાગૃતિ–પ્રતિરોધક સિસ્ટમ નબળી હોવાથી છેતરપિંડીના કેસોમાં સતત વધારો થઈ રહ્યો છે.
સાયબર ક્રાઈમમાં ગુજરાત ટોચ પર કેમ?
1️⃣ FIR ન કરાવવાની ભય–ગૂંચવણ
8,661 કેસમાંથી ફક્ત 740 FIR નોંધાઈ.
એટલે લગભગ 90% લોકો FIR જ નથી કરાવતા!
કારણો:
-
પોલીસ સ્ટેશન જવાની હિંમત ન હોવી
-
“પૈસા પાછા નહીં મળે” એવું માનવું
-
“મારી જ ભૂલ છે” એવો અહેસાસ
-
કાનૂની પ્રક્રિયાની ભીતિ
-
પરિવાર અથવા સમાજમાં શરમ
2️⃣ પોલીસ દ્વારા ટેકનિકલ નિષ્ણાતોની અછત
સરકાર પોતે કહે છે:
“ગુજરાતમાં સાયબર પોલીસ સ્ટેશનો છે, પરંતુ આ ક્ષેત્રમાં પૂરતા નિષ્ણાતો નથી.”
સાયબર ક્રાઈમની તપાસ માટે જરૂરી હોય છે:
-
ફોરેન્સિક એનાલિસ્ટ
-
ડેટા રિકવરી એક્સપર્ટ
-
IP ટ્રેકિંગ નિષ્ણાત
-
સર્વર–રાઉટિંગ જાણકારો
-
ડિજિટલ એવિડન્સ કલેક્શન ટીમ
પરંતુ મોટાભાગના પોલીસ સ્ટેશનોમાં સામાન્ય PSI–ASI જ આ તપાસ કરે છે.
3️⃣ ચાર્જશીટ મજબૂત નહીં હોય
221 ચાર્જશીટમાં પણ ઘણા કેસોમાં પુરાવાનો અભાવ રહે છે.
સાયબર ક્રાઈમના ગુનેગારોની પદ્ધતિ:
-
આંતરરાષ્ટ્રીય કોલ સેન્ટરો
-
નકલી વેબસાઈટ
-
VPN
-
ક્રિપ્ટો વૉલેટ
-
ફ્રૉડ સર્વર
-
‘ડાર્ક વેબ’ મારફતે પૈસાની હેરફેર
સ્થાનિક પોલીસ માટે આને પકડવું મોટો પડકાર છે.
4️⃣ અદાલતમાં પુરાવા પુરતા નહીં પડે
સાયબર પુરાવા (ડિજિટલ ટ્રેલ) ખૂબ ટેકનિકલ હોય છે.
જો ચાર્જશીટ ટેકનિકલી કમજોર હોય, તો કેસ કોર્ટમાં ટકી શકતો નથી.
2019–2023 દરમ્યાન ગુજરાતમાં સાયબર ક્રાઈમ 2.5 ગણો વધ્યો!
પાંચ વર્ષમાં કેસોમાં અઢીગણી વૃદ્ધિ નોંધાઈ.
આ વધારો “ડિજિટલ વપરાશ વધ્યો” એટલા સુધી મર્યાદિત નથી.
તે દર્શાવે છે કે:
-
લોકો ડિજિટલ છે
-
પરંતુ સુરક્ષિત નથી
-
ભોળા છે
-
ટેકનિકલ જ્ઞાન ઓછું છે
-
છેતરપિંડી સામે સંવેદનશીલ છે
સાયબર ગુનેગારોની નવી પદ્ધતિઓ
ગુજરાતીઓ સામાન્ય રીતે નીચેના ગુનાઓમાં વધુ ફસાયા:
✔️ કસ્ટમર કેર નંબર ઠગાઈ
✔️ KYC અપડેટ મેસેજ
✔️ સોસાયટી–વોટ્સએપ ગ્રુપ લિંક
✔️ ઈન્સ્ટાગ્રામ–ફેસબુક પર પેજ હેક
✔️ લોન એપ્સ
✔️ ક્રિપ્ટો–ઇન્વેસ્ટમેન્ટ બ્રોકર
✔️ “નોકરી આપીએ છીએ” સ્કેમ
✔️ “પાર્સલ કસ્ટમ્સમાં અટક્યું”
✔️ “તમારા બેન્ક ખાતા પરથી શંકાસ્પદ ટ્રાન્ઝેક્શન”
✔️ ઓનલાઇન ફૂડ–ઓર્ડર–રિફંડ સ્કેમ
દરેક સ્કીમ વધુ આધુનિક, વધુ ટેકનિકલ અને વધુ જોખમી બની રહી છે.
કાયદામાં 10 વર્ષની જેલની જોગવાઈ – પરંતુ અમલ ZERO!
વર્ષ 2017માં કેન્દ્ર સરકારે નશાબંધી અને અન્ય ગુનાઓની જેમ સાયબર ક્રાઈમ માટે સજા વધારી:
-
10 વર્ષ સુધીની જેલ
-
મોટી રકમનો દંડ
પરંતુ કાયદાની જોગવાઈઓ કાગળ પર મજબૂત છે, પરંતુ અમલ નબળો છે.
આજ સુધી એકપણ ગુનેગારને સાયબર ક્રાઈમના ગુનામાં અદાલતે દોષિત ઠેરવ્યો નથી—આ ચોંકાવનારું છે.
ગુજરાતીઓ માટે મોટો સવાલ – તો શું કોઈ બચાવ નથી?
સાયબર ક્રાઈમથી લોકો ઘરમાં બેઠા બેઠા બચત ગુમાવી રહ્યા છે:
-
વૃદ્ધો
-
ગૃહિણીઓ
-
યુવાનો
-
નાના વેપારીઓ
-
ફ્રીલાન્સર્સ
પરંતુ સિસ્ટમ ગુનાખોરી રોકવામાં નિષ્ફળ છે.
સાયબર સલામતી મજબૂત બનાવવા તાત્કાલિક પગલાં શું જરૂરી?
✔️ 1. વધુ સાયબર નિષ્ણાતોની ભરતી
✔️ 2. દરેક જિલ્લામાં સાયબર ટેકનિકલ લેબ
✔️ 3. પોલીસને ડિજિટલ ફોરેન્સિક તાલીમ
✔️ 4. FIR સરળ બનાવવી
✔️ 5. દરેક સ્કૂલ–કોલેજમાં સાયબર જાગૃતિ
✔️ 6. સાયબર ફ્રૉડના કેસોને ફાસ્ટ ટ્રેક કોર્ટે મોકલવા
✔️ 7. ડિજિટલ ફાઈનાન્સ સંબંધિત જાહેર જાગૃતિ અભિયાન
✔️ 8. સોશિયલ નેટવર્કિંગ સુરક્ષાના માર્ગદર્શિકા
ગુજરાતમાં ડિજિટલ સુરક્ષાનું ભવિષ્ય – જોખમો અને ઉકેલ
ભારત ડિજિટલ અર્થતંત્ર તરફ વધી રહ્યું છે:
UPI, RuPay, NEFT, RTGS, QR–Payments, Digital Lending વગેરે વધી રહ્યાં છે.
આ સાથે જોખમ પણ વધી રહ્યા છે.
જો રાજ્યએ તાત્કાલિક પગલાં ન લે, તો સાયબર 크ાઈમના કેસો વધુ ગંભીર બનશે.
નિષ્કર્ષ: સાયબર ક્રાઈમના કેસો આકાશને અડી રહ્યા છે, પરંતુ દોષિત ZERO – આ સ્થિતિ હવે બદલાવાની છે.
જો ગુજરાત ડિજિટલ રીતે આગળડ જોવું હોય, તો ડિજિટલ સુરક્ષા અનિવાર્ય છે.
સરકારના આંકડા ચોંકાવનારા છે, પરંતુ સકારાત્મક પગલાં લેવામાં આવે તો ભવિષ્ય સુરક્ષિત બની શકે છે.
