ગુજરાતના પ્રાથમિક શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં એક મહત્વપૂર્ણ સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. રાજ્ય સરકાર દ્વારા ધોરણ ૧ થી ૮ સુધીની તમામ શાળાઓમાં ૩૬૦ ડિગ્રી સર્વગ્રાહી મૂલ્યાંકન માળખું (Holistic Assessment Framework) અમલમાં મૂકવાનો નિર્ણય લેવાયો છે. આ નિર્ણય ભારત સરકારની નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) 2020 અને રાષ્ટ્રીય અભ્યાસક્રમ માળખું-શાળા શિક્ષણ (NCF) ના માર્ગદર્શન હેઠળ લેવામાં આવ્યો છે.
પરંપરાગત મૂલ્યાંકન પદ્ધતિ, જેમાં માત્ર લેખિત પરીક્ષાઓ અને ગુણાંક પર ભાર મૂકાતો હતો, તે હવે બદલાઈ રહી છે. નવા માળખામાં બાળકના જ્ઞાન, કૌશલ્ય, મૂલ્યો, વર્તન, સહકાર ક્ષમતા અને જીવન કૌશલ્યો પર ભાર મૂકાશે.
પરિવર્તનની જરૂર કેમ પડી?
અગાઉની પદ્ધતિમાં મુખ્યત્વે વિદ્યાર્થીઓને પરીક્ષામાં મેળવેલા ગુણો પરથી આંકવામાં આવતા હતા. આ કારણે:
-
વિદ્યાર્થીઓ પર પરીક્ષાનો વધારાનો દબાણ.
-
જીવન માટે જરૂરી કૌશલ્યો, જેમ કે સંવાદ કૌશલ્ય, ટીમ વર્ક, સર્જનાત્મકતા અને સમસ્યા હલ કરવાની ક્ષમતા અવગણાઈ જતી.
-
શિક્ષકો અને વાલીઓ વચ્ચે બાળકના સર્વાંગી વિકાસ વિશે પૂરતું સંવાદ ન થતો.
નવી પદ્ધતિ આ ખામીઓને દૂર કરશે અને ભણતરને વધુ જીવનમુખી અને વિદ્યાર્થી-કેન્દ્રિત બનાવશે.
૩૬૦° સર્વગ્રાહી મૂલ્યાંકન શું છે?
૩૬૦ ડિગ્રી મૂલ્યાંકનનો અર્થ છે કે વિદ્યાર્થીના વિકાસનું મૂલ્યાંકન બધા પાસાઓથી કરવું. તેમાં ત્રણ મુખ્ય ક્ષેત્રો આવરે છે:
-
બોધાત્મક વિકાસ (Cognitive) – જ્ઞાન, સમજણ, તર્ક શક્તિ, ગણિતીય વિચારશક્તિ વગેરે.
-
ભાવનાત્મક વિકાસ (Affective) – મૂલ્યો, નૈતિકતા, સામાજિક વર્તન, સહાનુભૂતિ.
-
મનોગામિક વિકાસ (Psychomotor) – શારીરિક કુશળતા, કલા, રમતગમત, પ્રાયોગિક કાર્યો.
“જેવું શિક્ષણ, તેવું મૂલ્યાંકન”નો સિદ્ધાંત
ગુજરાતની આ પહેલ “As is Education, So is the Assessment” ના સિદ્ધાંત પર આધારિત છે. એટલે કે, જે પ્રકારનું શિક્ષણ આપવામાં આવે છે, એ જ પ્રકારનું મૂલ્યાંકન થવું જોઈએ. જો શિક્ષણમાં જીવન કૌશલ્યો, મૂલ્યો અને સર્જનાત્મકતા પર ભાર છે, તો મૂલ્યાંકન પણ એ જ દિશામાં હોવું જોઈએ.
મૂલ્યાંકન પ્રક્રિયામાં કોણ સામેલ થશે?
૩૬૦ ડિગ્રી મૂલ્યાંકનમાં ચાર સ્ત્રોતો દ્વારા માહિતી મેળવીને હોલિસ્ટિક પ્રોગ્રેસ કાર્ડ (HPC) તૈયાર થશે:
-
શિક્ષક મૂલ્યાંકન
-
વર્ગખંડ પ્રવૃત્તિઓમાં વિદ્યાર્થીની ભાગીદારી.
-
હોમવર્ક, પ્રોજેક્ટ, પ્રેઝન્ટેશન.
-
શિસ્ત, સમયપાબંધી, નેતૃત્વ.
-
-
સહપાઠી મૂલ્યાંકન
-
ટીમ વર્કમાં સહયોગ.
-
એકબીજાને મદદ કરવાની વૃત્તિ.
-
જૂથ પ્રવૃત્તિઓમાં સક્રિયતા.
-
-
વાલી મૂલ્યાંકન
-
ઘરે અભ્યાસ પ્રત્યેનો અભિગમ.
-
શોખ, રસ અને સર્જનાત્મક પ્રવૃત્તિઓ.
-
સામાજિક વર્તન અને જવાબદારી.
-
-
સ્વ-મૂલ્યાંકન
-
પોતાની શક્તિઓ અને ખામીઓ ઓળખવી.
-
સુધારાના ક્ષેત્રો નક્કી કરવી.
-
વ્યક્તિગત લક્ષ્યાંકો નક્કી કરવી.
-
હોલિસ્ટિક પ્રોગ્રેસ કાર્ડ (HPC)
આ કાર્ડ પરંપરાગત માર્કશીટની જગ્યાએ આવશે. તેમાં:
-
શૈક્ષણિક સિદ્ધિઓ ઉપરાંત સર્જનાત્મકતા, રમતગમત, નેતૃત્વ, સામાજિક કાર્ય વગેરેનો સમાવેશ થશે.
-
રંગીન ચાર્ટ, ટિપ્પણીઓ, ગ્રાફ્સ દ્વારા પ્રગતિ દર્શાવવામાં આવશે.
-
વર્ષ દરમિયાન થયેલી પ્રગતિનું દર્પણ બનશે.
એકમ કસોટીમાં ફેરફાર
અગાઉની જેમ લાંબી અને ભારે પ્રશ્નપત્રો નહીં, પરંતુ:
-
નાના પ્રોજેક્ટ, પ્રાયોગિક પ્રવૃત્તિઓ.
-
પ્રશ્નોત્તરી, જૂથ ચર્ચા, પોસ્ટર બનાવવાનું કામ.
-
વિષય સમજણ પર ભાર.
આથી વારંવારની લેખિત કસોટીઓનો દબાણ ઓછો થશે.
શિક્ષકો માટે વિશેષ તાલીમ
આ પદ્ધતિ સફળ બનાવવા માટે શિક્ષકોને:
-
નવા મૂલ્યાંકન સાધનોનો ઉપયોગ શીખવાશે.
-
વર્ગમાં અવલોકન આધારિત મૂલ્યાંકન કરવાની કળા શીખવાશે.
-
ટેક્નોલોજી આધારિત ડેટા મેનેજમેન્ટ માટે તાલીમ મળશે.
રાજ્ય સરકારની તૈયારી
-
સમિતિ રચના: ડો. જયેન્દ્રસિંહ જાદવની અધ્યક્ષતામાં નિષ્ણાતોની ટીમે માળખું તૈયાર કર્યું.
-
પરામર્શ પ્રક્રિયા: શિક્ષક સંઘો, વાલીઓ, શિક્ષણવિદો અને સામાજિક સંસ્થાઓ સાથે ચર્ચા.
-
NCERT અને PARAKH માર્ગદર્શન: રાષ્ટ્રીય સ્તરે તૈયાર થયેલા HPC માળખાને ગુજરાતની જરૂરિયાત મુજબ ઢાળવામાં આવ્યું.
અપેક્ષિત લાભ
-
વિદ્યાર્થીઓ માટે
-
આત્મવિશ્વાસમાં વધારો.
-
પરીક્ષાનો દબાણ ઘટશે.
-
જીવન કૌશલ્યોમાં નિપુણતા.
-
-
શિક્ષકો માટે
-
મૂલ્યાંકનની સ્પષ્ટતા.
-
વિદ્યાર્થીઓને સારી રીતે સમજવાની તક.
-
-
વાલીઓ માટે
-
બાળકની સર્વાંગી પ્રગતિ વિશે માહિતી.
-
શાળા સાથે સક્રિય જોડાણ.
-
પડકારો અને ઉકેલો
-
પડકાર: શિક્ષકો પર વધારાનું કામ.
-
ઉકેલ: ટેક્નોલોજી આધારિત એપ્લિકેશન અને તાલીમ.
-
-
પડકાર: સહપાઠી મૂલ્યાંકનમાં પક્ષપાત.
-
ઉકેલ: સ્પષ્ટ માર્ગદર્શિકા અને શિક્ષક દેખરેખ.
-
સમાપન
ગુજરાતનું આ પગલું પરંપરાગત માર્કશીટથી આગળ વધીને બાળકોના સર્વાંગી વિકાસ તરફનું એક મજબૂત અને પ્રગતિશીલ પગલું છે. આ અભિગમથી માત્ર ભણતર નહીં, પરંતુ જીવન જીવવા માટે જરૂરી કૌશલ્યોનો વિકાસ થશે.
WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL
FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…
Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl
TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl
જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 66060
