ઘરે રાંધેલું ભોજન બની ગયું ખર્ચાળ! ભારતીય રેલવેની નવી સ્વચ્છતા ઝુંબેશ હેઠળ મુસાફરો પર ભારે દંડની કાર્યવાહી

ભારતીય રેલવે (Indian Railways) દેશનું જીવંત ધબકતું ધમન છે — રોજ કરોડો લોકો તેની ટ્રેનોમાં મુસાફરી કરે છે, લાખો ટન માલસામાન તેનું માધ્યમ બની દેશના ખૂણે ખૂણે પહોંચે છે. પરંતુ, આ વિશાળ નેટવર્કની સફળતા પાછળ એક મોટો પડકાર હંમેશા રહ્યો છે — સ્વચ્છતા અને શિસ્ત.

રેલવે માટે ટ્રેનો અને સ્ટેશનોની સ્વચ્છતા માત્ર સુંદરતા નથી, પણ મુસાફરોની સુરક્ષા, આરોગ્ય અને અનુભવ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. આ જ કારણસર ભારતીય રેલવે છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી “સ્વચ્છતા હી સેવા” અભિયાન અંતર્ગત નવી ઝુંબેશ શરૂ કરી છે, જેમાં મુસાફરોના અયોગ્ય વર્તન પર હવે કડક પગલાં લેવાઈ રહ્યા છે. અને આ ઝુંબેશના અંતર્ગત હવે એક એવું નિયમ અમલમાં આવ્યું છે, જે દરેક સામાન્ય મુસાફર માટે જાણવું જરૂરી છે — ઘરે રાંધેલું ખોરાક લઈ જવું હવે જોખમી બની ગયું છે!

🍱 ઘરે બનાવેલો ખોરાક લઈ જવાથી કેવી રીતે થઈ શકે છે દંડ?

સામાન્ય રીતે ભારતીય પરિવારો મુસાફરી દરમિયાન પોતાના હાથથી બનાવેલો ખોરાક લઈ જવાનું પસંદ કરે છે — પૂરી, શાક, થેપલા, ચટણી, અથાણું કે નાસ્તો. કારણ કે લોકો માનતા હોય છે કે ઘરનું ખાવું સ્વચ્છ, સુરક્ષિત અને સસ્તું હોય છે. પરંતુ હવે આ ટેવ ઘણા મુસાફરો માટે મોંઘી સાબિત થઈ રહી છે.

હાલમાં રેલવેના ઝાંસી વિભાગ (North Central Railway Zone)એ શરૂ કરેલી વિશેષ ચેકિંગ ઝુંબેશ દરમિયાન જાણવા મળ્યું કે મુસાફરો ઘરથી લાવેલો ખોરાક ખાઈ લીધા પછી બચેલો ખોરાક અને રૅપર્સ ટ્રેનના કોચ અથવા સ્ટેશન પર જ ફેંકી દે છે. આથી આસપાસ ગંદકી ફેલાય છે, દુર્ગંધ આવે છે અને અન્ય મુસાફરોને તકલીફ થાય છે.

જ્યારે આવા મુસાફરોને રેલવે સ્ટાફે પકડ્યા, ત્યારે તેઓએ “અમે તો ઘરનું ખાવું લાવ્યું હતું” અથવા “ધૂળાથી ભરેલું કચરાપેટી ક્યાં છે?” જેવા બહાના આપ્યા. પરંતુ રેલવે હવે કડક છે — જ્યાં કચરો ફેંકાયો, ત્યાં દંડ લાદાયો!

💰 રેકોર્ડ દંડ: હજારો મુસાફરો સામે કાર્યવાહી

સપ્ટેમ્બરથી અત્યાર સુધી માત્ર ઉત્તર મધ્ય રેલવેના ઝાંસી વિભાગમાં જ 5,113 મુસાફરો સામે કાર્યવાહી કરવામાં આવી છે.
આ મુસાફરો પર કુલ ₹10,26,670 નો રેકોર્ડ દંડ ફટકારવામાં આવ્યો છે — જે અત્યાર સુધીની સૌથી મોટી રકમ માનવામાં આવી રહી છે.

રેલવેના અધિકારીઓ અનુસાર, આવા દંડનો હેતુ મુસાફરોને શિસ્તમાં લાવવાનો છે, ન કે માત્ર પૈસા વસૂલવાનો. રેલવે કહે છે કે “સ્વચ્છ ભારત” માત્ર સરકારની જવાબદારી નથી — દરેક મુસાફરનો ફાળો તેમાં જરૂરી છે.

🚫 કયા કયા કાર્યો માટે ફટકારાય શકે છે દંડ?

રેલવેની નવી સ્વચ્છતા ઝુંબેશ હેઠળ નીચેના કાર્યો માટે દંડ ફટકારવામાં આવે છે —

1. 🚯 ટ્રેન કે પ્લેટફોર્મ પર કચરો ફેંકવો

2. 🚬 ધૂમ્રપાન કે બીડી-સિગારેટ પીવી

3. 💦 ખુલ્લામાં થૂંકવું અથવા ગંદકી ફેલાવવી

4. 🍲 બચેલો ખોરાક કે પ્લાસ્ટિક કન્ટેનર ફેંકી દેવું

5. 🚻 શૌચાલયને અયોગ્ય રીતે વાપરવું અથવા ગંદુ છોડવું

આ બધી બાબતો માટે રેલવે પાસે ક્લીનલાઇનેસ એન્ડ હાઇજીન એક્ટ હેઠળ દંડ વસૂલવાની સત્તા છે. કેટલાક કેસમાં ₹500 થી ₹1000 સુધીનો તાત્કાલિક દંડ લેવામાં આવે છે, જ્યારે ગંભીર ઉલ્લંઘન માટે ₹2000 સુધીની રકમ વસૂલાય છે.

🚆 રેલવેનો સ્વચ્છતા મિશન: “સ્વચ્છ ટ્રેન, સ્વસ્થ મુસાફર”

ભારતીય રેલવે હવે સ્વચ્છતાને માત્ર નારા તરીકે નહીં, પરંતુ નીતિ તરીકે અપનાવી રહી છે. દરેક ઝોનમાં “Clean Train Station Campaign” અને “Operation Clean Track” ચાલુ છે.

આ હેઠળ:

• દરેક સ્ટેશન પર સફાઈ ટીમો 24×7 ફરજ પર છે.

• ટ્રેનોના કોચીસમાં કચરાપેટી અનિવાર્ય કરવામાં આવી છે.

• IRCTC દ્વારા ઈકો-ફ્રેન્ડલી ડાઇનિંગ અને વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવી રહી છે.

• પ્લાસ્ટિક વપરાશ ઘટાડવા માટે જાહેર સૂચનાઓ અને ઘોષણાઓ કરવામાં આવી રહી છે.

રેલવે અધિકારીઓનું માનવું છે કે મુસાફરોની સહભાગીતા વિના સ્વચ્છતા શક્ય નથી. એક અધિકારીએ કહ્યું —

“અમે સફાઈ કરી શકીએ છીએ, પરંતુ જો મુસાફર જ અણગમતી ટેવો નહીં છોડે તો કોઈ સિસ્ટમ સફળ થઈ શકે નહીં.”

🧹 સ્વચ્છતા માત્ર દેખાવ માટે નહીં — આરોગ્ય અને પ્રતિષ્ઠાનો મુદ્દો

ગંદકી માત્ર દેખાવ બગાડતી નથી, પરંતુ રોગો અને ચેપ માટેનું માધ્યમ બને છે.
સ્ટેશન પર ફેંકાયેલ ખોરાકથી જીવજંતુ, ઉંદર અને કૂતરા આકર્ષાય છે, જેના કારણે બીમારીઓ ફેલાય છે. ટ્રેનોમાં રહેલા કચરાથી દુર્ગંધ ફેલાય છે અને મુસાફરોની યાત્રા અસહ્ય બની જાય છે.

રેલવેની માન્યતા છે કે સ્વચ્છ સ્ટેશન એટલે મુસાફરો માટે આરામદાયક અને સુરક્ષિત મુસાફરી. અને જ્યારે ટ્રેનો સ્વચ્છ રહે છે, ત્યારે દેશની છબી પણ સુધરે છે.

📢 મુસાફરો માટે નવી સૂચનાઓ

રેલવે વિભાગે જાહેર સૂચનાઓ દ્વારા નીચેની બાબતોને ખાસ રેખાંકિત કરી છે:

1. મુસાફરો પોતાની સાથે લાવેલો કચરો અથવા ખોરાકનો બગાસો નિર્ધારિત ડસ્ટબિનમાં જ નાખે.

2. ટ્રેનમાં અથવા પ્લેટફોર્મ પર થૂંકવું કે ધૂમ્રપાન કરવું સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત છે.

3. IRCTC અથવા અધિકૃત વિક્રેતાઓ પાસેથી જ ખોરાક ખરીદવો.

4. ટ્રેનના કોચ અથવા શૌચાલયમાં ગંદકી જોતા તાત્કાલિક સફાઈ કર્મચારીઓને જાણ કરવી.

5. દંડ લાગ્યા પછી વિવાદ ન કરવો — સ્વચ્છતા માટે સહકાર આપવો.

🧾 IRCTCની ભૂમિકા અને મુસાફરોની ફરિયાદ વ્યવસ્થા

IRCTC (Indian Railway Catering and Tourism Corporation) મુસાફરોને ગુણવત્તાસભર અને સ્વચ્છ ખોરાક પૂરો પાડવા માટે સતત સુધારા કરી રહ્યું છે. મુસાફરો ઈચ્છે તો “Rail Madad” એપ્લિકેશન મારફતે ખોરાકની ફરિયાદ અથવા કચરાની માહિતી આપી શકે છે.

આ એપ મારફતે મુસાફરો કચરાની તસવીર મોકલી શકે છે, જેના આધારે તાત્કાલિક સફાઈ ટીમ મોકલવામાં આવે છે. આ ડિજિટલ જોડાણથી રેલવે સ્વચ્છતાની જવાબદારી વધુ અસરકારક રીતે નિભાવી રહ્યું છે.

🌍 પર્યાવરણની દૃષ્ટિએ પણ મહત્વપૂર્ણ પગલું

સ્વચ્છતા ઝુંબેશ માત્ર દેખાવ પૂરતી નથી — તે પર્યાવરણને બચાવવા માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે. પ્લાસ્ટિક કચરો, ખોરાકના રૅપર અને બોટલ્સથી પ્રદૂષણ વધે છે. રેલવેના હજારો કિલોમીટર ટ્રેકની આસપાસ ફેલાયેલી ગંદકી પર્યાવરણને ગંભીર રીતે અસર કરે છે.

નવી ઝુંબેશ હેઠળ રેલવે હવે “Plastic-Free Station” નો અભિયાન પણ ચલાવી રહી છે. રેલવે બોર્ડે સૂચના આપી છે કે 2025 સુધીમાં દરેક મોટા સ્ટેશનને પ્લાસ્ટિક-મુક્ત બનાવવા માટે પ્રયત્ન કરાશે.

🗣️ લોકો શું કહે છે?

ઘણા મુસાફરો શરૂઆતમાં આ નિયમોથી અચંબિત છે. કેટલાક કહે છે કે ઘરનું ખાવું લઈ જવું તો સામાન્ય બાબત છે, પણ દંડનું શું?
જ્યારે અન્ય મુસાફરો કહે છે કે —

“જો રેલવે દંડ નહીં ફટકાવે, તો લોકો ક્યારેય શીખશે નહીં. સ્વચ્છ ભારત માટે આ જરૂરી છે.”

સોશિયલ મીડિયા પર પણ આ મુદ્દો ચર્ચાનો વિષય બની ગયો છે. ઘણા લોકો પોતાના અનુભવો શેર કરી રહ્યા છે — કોઈએ કચરો ફેંકતા મુસાફરને દંડ પડતો જોયો, તો કોઈએ સ્વચ્છ ટ્રેન જોઈ આનંદ વ્યક્ત કર્યો.

✋ રેલવેની સ્પષ્ટ અપીલ: સ્વચ્છતા સૌની જવાબદારી

ભારતીય રેલવેએ સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે સ્વચ્છતા માટે કોઈ છૂટછાટ નહીં.

“ખુલ્લામાં થૂંકવું, ધૂમ્રપાન કરવું, અથવા કચરો ફેંકવો — આ બધા ગુનાઓ છે. મુસાફર કોઈ પણ હોય, નિયમ સૌ માટે એકસરખો છે.”

રેલવેનું ધ્યેય છે —
“સ્વચ્છ ટ્રેન, સ્વચ્છ સ્ટેશન, સ્વચ્છ ભારત.”

🌕 અંતમાં…

ઘરનું ખાવું લઈ જવું ખરાબ નથી, પરંતુ તે બાદની જવાબદારી પણ એટલી જ મહત્વની છે.
જો દરેક મુસાફર પોતાનો કચરો યોગ્ય જગ્યાએ નાંખે, તો ટ્રેન અને સ્ટેશન બંને સ્વચ્છ રહી શકે. રેલવેનો આ દંડ કોઈ સજા નથી — તે એક સંદેશ છે કે “સ્વચ્છતા માત્ર સરકારી ફરજ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીય ફરજ છે.”

આગામી વખતે તમે ટ્રેનમાં ચડશો ત્યારે યાદ રાખો —
ઘરનું ભોજન માણો, પરંતુ કચરો યોગ્ય જગ્યાએ જ નાંખો.
નહીંતર, તમારા હાથમાં પૂરી નહીં, પણ પોલીસની ચલાન રસીદ આવી શકે છે! 😅

Author: samay sandesh