જમીન વહીવટ અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપન પર નેશનલ કોન્ફરન્સમાં પુનઃસર્વેક્ષણ અને જમીન સંપાદનના પડકારો પર ઊંડાણપૂર્વક ચર્ચા — આધુનિક ટેકનોલોજી અને ડિજિટલ એકીકરણ તરફ નવી દિશા

ગાંધીનગરમાં યોજાયેલી “જમીન વહીવટ અને આપત્તિ વ્યવસ્થાપન” વિષયક રાષ્ટ્રીય પરિષદે (National Conference) દેશના જમીન રેકોર્ડ્સ અને જમીન સંપાદન વ્યવસ્થાના સુધારણા માટે માર્ગદર્શક મંચ પૂરું પાડ્યું હતું. આ કોન્ફરન્સમાં આજના દિવસે “પુનઃસર્વેક્ષણના પ્રયાસો અને જમીન સંપાદન — વર્તમાન વાસ્તવિકતાઓ અને આગળનો માર્ગ” વિષય પર વિશેષ પેનલ ડિસ્કશન યોજાયું, જેમાં વિવિધ રાજ્યના અધિકારીઓ, ટેકનિકલ નિષ્ણાતો તથા સર્વે અને જમીન વ્યવસ્થાપનના ક્ષેત્રે અનુભવી અધિકારીઓએ ભાગ લીધો.

📍 પેનલની અધ્યક્ષતા સર્વેયર જનરલ ઑફ ઇન્ડિયા દ્વારા

આ પેનલ ડિસ્કશનની અધ્યક્ષતા સર્વેયર જનરલ ઑફ ઇન્ડિયા શ્રી હિતેશ મકવાણા દ્વારા કરવામાં આવી. તેમણે પોતાના પ્રારંભિક સંબોધનમાં જણાવ્યું કે જમીનનો યોગ્ય સર્વે અને અપડેટેડ રેકોર્ડ્સ કોઈપણ રાજ્યના વિકાસ અને આયોજન માટે મૂળભૂત આધારરૂપ છે. તેમણે જણાવ્યું કે આજના ડિજિટલ યુગમાં પરંપરાગત પદ્ધતિઓ સાથે ટેકનોલોજીનું સંકલન આવશ્યક છે, જેથી જમીન રેકોર્ડ્સમાં ચોકસાઈ, પારદર્શિતા અને ઝડપી પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત થઈ શકે.

શ્રી મકવાણાએ ખાસ કરીને જણાવ્યું કે આધુનિક ઉપગ્રહ તકનીકો, ડ્રોન સર્વે, GIS (Geographic Information System) અને GPS આધારિત ડેટા કલેક્શનના ઉપયોગથી ભારતના જમીન સર્વે ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન લાવવા માટે સતત પ્રયત્નો થઈ રહ્યા છે. તેમણે રાષ્ટ્રીય સ્તરે ચાલી રહેલા “સ્વામિત્વ યોજના” અને “રી-સર્વે પ્રોજેક્ટ્સ”ના સફળ ઉદાહરણો રજૂ કર્યા અને જણાવ્યું કે દરેક રાજ્યએ આ નવી તકનીકોને સ્વીકારી, સ્થિર અને પારદર્શક જમીન વહીવટનું માળખું ઉભું કરવું જરૂરી છે.

🧭 વલસાડ કલેક્ટર ભવ્ય વર્મા દ્વારા સંચાલન

આ પેનલ ડિસ્કશનનું સંચાલન વલસાડના કલેક્ટર શ્રી ભવ્ય વર્મા દ્વારા કરવામાં આવ્યું. તેમણે વિવિધ પેનલ સભ્યોને પોતાના અનુભવો અને વિચારો રજૂ કરવા આમંત્રિત કર્યા. તેમની સંચાલન શૈલીથી ચર્ચા અત્યંત ક્રમબદ્ધ રીતે આગળ વધી.

શ્રી વર્માએ જણાવ્યું કે જમીન સંપાદન અને પુનઃસર્વેક્ષણ જેવી પ્રક્રિયાઓ સીધા જ જનહિત અને વિકાસ સાથે જોડાયેલી છે. સરકારના અનેક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સ — જેમ કે હાઈવે, ડેમ, રેલ્વે લાઈન, ઇન્ડસ્ટ્રીયલ કોરિડોર વગેરે — જમીન સંપાદન વિના શક્ય નથી. પરંતુ જમીન માલિકો અને સરકાર વચ્ચેના હિત સંતુલન માટે પારદર્શિતા અને ટેકનિકલ ચોકસાઈ જરૂરી છે.

🗺️ સેટલમેન્ટ કમિશનર બિજલ શાહ દ્વારા જમીન સંપાદનના પડકારો પર પ્રકાશ

સેટલમેન્ટ કમિશનર શ્રી બિજલ શાહએ પોતાના પ્રવચનમાં જમીન સંપાદનની પ્રક્રિયામાં આવતા વિવિધ પડકારોનું વિગતવાર વર્ણન કર્યું. તેમણે જણાવ્યું કે નવો જમીન સંપાદન અધિનિયમ ૨૦૧૩ ખેડૂતો અને પ્રોજેક્ટ અમલદાર બંનેના હિતને સંતુલિત કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યો છે, પરંતુ તેની અમલ પ્રક્રિયામાં અનેક ટેકનિકલ અને વહીવટી મુશ્કેલીઓ ઉદ્ભવે છે.

તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે જમીન મૂલ્યાંકન, વળતર નક્કી કરવાનું માપદંડ, જમીનનો વપરાશ બદલાતો સ્વરૂપ, તેમજ રેવન્યુ રેકોર્ડ્સના અપડેટ ન થવાને કારણે જમીન સંપાદન પ્રક્રિયા લાંબી ખેંચાય છે. બિજલ શાહે રીસર્વે અને ડિજિટલ માપણીના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો અને જણાવ્યું કે જો દરેક જમીનનો સચોટ નકશો અને માપણી રિયલ ટાઈમ ડેટા સાથે ઉપલબ્ધ હશે તો વિવાદો નોંધપાત્ર રીતે ઘટી શકે.

📊 બનાસકાંઠા કલેક્ટર મિહિર પટેલ દ્વારા રીસર્વેના પ્રયોગોનું માર્ગદર્શન

બનાસકાંઠા કલેક્ટર શ્રી મિહિર પટેલે નવી પેઢીના જમીન રીસર્વે પ્રોજેક્ટ્સ વિશે વિગતવાર માહિતી આપી. તેમણે જણાવ્યું કે જમીન સંપાદન વખતે સૌથી મોટો પ્રશ્ન “મૂલ્ય વિસંગતતા”નો હોય છે. જમીનનો નકશો એક રીતે બતાવે છે, પરંતુ જમીન પરની વાસ્તવિક સ્થિતિ અલગ હોય છે. આ ખામી દૂર કરવા માટે સરકાર હવે “ડ્રોન સર્વે” અને “સેટેલાઇટ ઈમેજરી”નો ઉપયોગ કરી રહી છે.

તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે બનાસકાંઠા જિલ્લામાં આ પ્રકારના ડિજિટલ સર્વેના પાયલોટ પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે. આ સાથે “ભુ-રેકોર્ડ ડિજિટાઈઝેશન” માટે રેવન્યુ વિભાગ, ગ્રામ પંચાયત અને ટેકનિકલ એજન્સીઓ વચ્ચે સમન્વય મજબૂત બનાવવામાં આવી રહ્યો છે.

🏞️ બિહાર સરકારની પ્રતિનિધિ પલ્લવીનું પ્રેઝન્ટેશન

બિહાર સરકારની સિનિયર સેટલમેન્ટ ઓફિસર શ્રીમતી પલ્લવીએ પોતાના પ્રેઝન્ટેશનમાં બિહારમાં ચાલી રહેલા “લેન્ડ રિફોર્મ એક્ટ” અને “સ્પેશિયલ સર્વે એન્ડ સેટલમેન્ટ” અંગે માહિતી આપી. તેમણે જણાવ્યું કે બિહારમાં રીસર્વે પ્રક્રિયા દરમ્યાન ગામદીઠ “ફિલ્ડ લેવલ મેપિંગ” કરવામાં આવે છે અને દરેક જમીનધારકને ડિજિટલ માપણીનું પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવે છે.

તેમણે જણાવ્યું કે બિહારે “લેન્ડ રેકોર્ડ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ” (LRMS) વિકસાવી છે, જેની મદદથી જમીનના રેકોર્ડ્સ, માલિકીના દસ્તાવેજો, તેમજ કોર્ટ કેસોની માહિતી એક જ પ્લેટફોર્મ પર ઉપલબ્ધ છે. તેમણે ગુજરાત સહિત અન્ય રાજ્યોને આ સિસ્ટમના ફાયદાઓ સમજાવ્યા અને “બેસ્ટ પ્રેક્ટિસ” શેર કરી.

🗂️ મધ્યપ્રદેશ સરકારની નમિતા ખરેએ રજૂ કરી ટેકનોલોજીકલ મોડલ

મધ્યપ્રદેશની એડિશનલ ડિરેક્ટર (લેન્ડ રેકોર્ડ્સ) શ્રીમતી નમિતા ખરેએ પોતાના ઉદબોધનમાં રાજ્યના ડિજિટલ લેન્ડ રેકોર્ડ્સ મેનેજમેન્ટ મોડલની વિગત આપી. તેમણે “RCMS (Record of Rights, Chain Management System)”, “SAARA” અને “Bhulekha Portal” જેવી સુવિધાઓ અંગે પ્રેઝન્ટેશન રજૂ કર્યું.

તેમણે જણાવ્યું કે આ સિસ્ટમો જમીન માલિક, રેવન્યુ અધિકારી અને કોર્ટ વચ્ચેનું સમન્વય સરળ બનાવે છે. જમીન વેચાણ, હસ્તાંતરણ, બિનખેતી રૂપાંતરણ જેવી પ્રક્રિયાઓ હવે ઑનલાઈન થઈ શકતી હોવાથી માનવીય હસ્તક્ષેપ ઘટ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે, “રીસર્વે મેથડોલોજી” માટે એક સ્ટાન્ડર્ડ ઓપરેશન પ્રોસીડર (SOP) તૈયાર કરવામાં આવી છે જેથી દરેક જિલ્લો એકસરખી પદ્ધતિ અપનાવે અને ડેટા એકીકૃત થઈ શકે.

🛰️ ઇસરોના વૈજ્ઞાનિક આર.એમ. ભંડેરી દ્વારા સેટેલાઇટ ટેકનોલોજી પર પ્રેઝન્ટેશન

સેક-ઇસરોના સાયન્ટિસ્ટ શ્રી આર.એમ. ભંડેરીએ મેપિંગ અને મોનિટરિંગ માટેની ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી સેટેલાઇટ ઇમેજ અને GIS ઈન્ફોર્મેશન સિસ્ટમના ઉપયોગ પર વિશદ પ્રેઝન્ટેશન રજૂ કર્યું.

તેમણે સમજાવ્યું કે સેટેલાઇટ ઇમેજરીના આધારે જમીનનો 3D માપણી ડેટા તૈયાર કરી શકાય છે, જેના આધારે કોઈપણ વિસ્તારનો ડિજિટલ નકશો ચોક્કસ રીતે તૈયાર થાય છે. GIS પ્લેટફોર્મ વડે આ ડેટાને વિવિધ વિભાગો — જેમ કે કૃષિ, રેવન્યુ, નગર આયોજન, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન — સાથે જોડીને ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે.

ભંડેરીએ જણાવ્યું કે સેટેલાઇટ ટેકનોલોજીથી “ફોરેસ્ટ-લેન્ડ”, “વોટર બોડીઝ”, “અર્બન ગ્રોથ” અને “કૃષિ ક્ષેત્ર”માં થતા પરિવર્તનોને રિયલ ટાઈમમાં મોનિટર કરી શકાય છે, જે જમીન સંપાદન અને રીસર્વે માટે અમૂલ્ય સાબિત થાય છે.

🧾 ચર્ચાનો મુખ્ય સાર

આ પેનલ ડિસ્કશનમાં ઉલ્લેખિત મુખ્ય મુદ્દાઓમાં —

1. જમીન સંપાદન અને રીસર્વે દરમિયાન ડિજિટલ ડેટા ઇન્ટેગ્રેશન જરૂરી.

2. દરેક રાજ્યએ પોતાની બેસ્ટ પ્રેક્ટિસ શેર કરી અન્ય રાજ્યો માટે માર્ગદર્શક બનાવવી.

3. જમીન વિવાદ ઘટાડવા માટે GIS આધારિત મેપિંગનો વ્યાપક ઉપયોગ કરવો.

4. જમીન મૂલ્યાંકન અને વળતર પ્રક્રિયામાં પારદર્શિતા લાવવા માટે ટેકનોલોજી અપનાવવી.

5. રીસર્વે પ્રોજેક્ટ માટે કેન્દ્રિય ડેટા સ્ટાન્ડર્ડ બનાવવો જેથી સમગ્ર દેશમાં સમાન પદ્ધતિથી કામ થઈ શકે.

🌐 અંતિમ તારણ : જમીન વ્યવસ્થાપનનો નવો યુગ

ગાંધીનગર ખાતે યોજાયેલી આ રાષ્ટ્રીય કોન્ફરન્સે ભારતના જમીન વહીવટ તંત્રને નવી દિશા આપી છે. વિવિધ રાજ્યોના અનુભવો અને ટેકનોલોજીકલ મોડલના આદાનપ્રદાનથી “ડિજિટલ લેન્ડ ગવર્નન્સ”નો ખ્યાલ વધુ મજબૂત બન્યો છે.

આ પેનલ ડિસ્કશનના અંતે સર્વેયર જનરલ શ્રી હિતેશ મકવાણાએ જણાવ્યું —

“જમીન એ દેશના દરેક વિકાસ પ્રોજેક્ટનો આધારસ્તંભ છે. જ્યારે જમીનના રેકોર્ડ્સ નિષ્ણાત રીતે ડિજિટલાઇઝ થશે અને પુનઃસર્વે ચોક્કસ રીતે થશે ત્યારે જ આપણી વિકાસયાત્રા સ્થિર અને પારદર્શક બનશે.”

આ રીતે ગાંધીનગરમાં યોજાયેલી આ ચર્ચાએ દેશના જમીન વહીવટ તંત્રમાં ટેકનોલોજી આધારિત પરિવર્તન તરફનો એક મહત્વનો માઈલસ્ટોન પુરો કર્યો છે.