જામનગર શહેરને સ્વચ્છ અને સુંદર બનાવવા માટે મહાનગરપાલિકા વર્ષોથી “ડોર ટુ ડોર ગાર્બેજ કલેકશન” યોજના ચલાવી રહી છે. નાગરિકો પોતાના ઘરની બહાર કચરો ન ફેંકે અને શહેરમાં સ્વચ્છતા જળવાય એ હેતુથી દરરોજ કચરા ઉપાડતી ગાડીઓ નક્કી કરાયેલા રૂટ મુજબ ફરતી હોય છે. પરંતુ હવે આ વ્યવસ્થામાં ગંભીર અનિયમિતતાઓ બહાર આવી છે. શહેરના અનેક વિસ્તારોમાંથી નાગરિકો અને કોર્પોરેટરોએ મહાનગરપાલિકાને લેખિત તેમજ મૌખિક રીતે ફરિયાદો કરી છે કે કોન્ટ્રાક્ટર કંપનીઓ ટેન્ડરના નિયમોનો ઉલાળો કરી રહી છે.
તપાસમાં સામે આવ્યું છે કે, ટેન્ડર મુજબ દરેક ગાડી સાથે એક ડ્રાઇવર તથા બે હેલ્પર ફરજિયાત હોવા છતાં કોન્ટ્રાક્ટરોએ માત્ર એક હેલ્પર રાખીને જ કામ ચલાવવાનું શરૂ કર્યું છે. એટલે કે, દરેક ગાડીમાં એક વ્યક્તિ ઓછો રાખી શ્રમશક્તિ બચાવવાની સાથે મોટી રકમ બચાવવામાં આવી રહી છે. આ રીતે નિયમ વિરુદ્ધ કામગીરી થવા છતાં, લગત વિભાગના અધિકારીઓ દ્વારા માત્ર નાની પેનલ્ટી મારીને સંતોષ માનવામાં આવે છે. જે સમગ્ર વ્યવસ્થામાં ગોઠવણ અને મિલીભગતની સંભાવનાઓને બળ આપે છે.
🚛 ટેન્ડરનો નિયમ : પરંતુ અમલ ક્યાં?
જામનગર મહાનગરપાલિકાના સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ વિભાગ દ્વારા શહેરના તમામ 16 વોર્ડોમાં ડોર ટુ ડોર ગાર્બેજ કલેકશન માટે ખાનગી કંપનીઓ સાથે કરાર કરવામાં આવ્યા છે. નિયમ મુજબ, દરેક ગાડીમાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ વ્યક્તિ ફરજિયાત છે —
-
એક ડ્રાઈવર
-
બે હેલ્પર
આ વ્યવસ્થા એ માટે જરૂરી છે કે એક હેલ્પર ડ્રાઇવર સાથે રહી ગાડી ચલાવવાની, કચરો ભરવાની અને ઉતારવાની પ્રક્રિયામાં સહકાર આપે. બીજા હેલ્પરનું કામ ઘરોમાંથી કચરો એકઠો કરવાનો અને સમયસર ગાડીને ભરવાનું રહે છે. જો માત્ર એક જ હેલ્પર રહેશે, તો કામની ગતિ ધીમી પડશે, સમય વધુ લાગશે અને કેટલાક ઘરોમાં કચરો ઉપાડાય નહીં.
પરંતુ હકીકતમાં ઘણા વિસ્તારોમાં માત્ર ડ્રાઇવર અને એક જ હેલ્પર ફરતા જોવા મળે છે. એટલે કે ટેન્ડરમાં લખાયેલા માનકોનો સ્પષ્ટ ઉલાળો થઈ રહ્યો છે.
📉 એક માણસ ઓછો, પણ કમાણી વધારે!
સ્થાનિક સૂત્રો જણાવે છે કે એક હેલ્પર ઓછો રાખવાથી કોન્ટ્રાક્ટરો દરરોજ હજારો રૂપિયાની બચત કરી રહ્યા છે. જો દરેક વોર્ડમાં 10થી વધુ ગાડીઓ હોય અને દરેકમાં એક વ્યક્તિનો પગાર બચાવવામાં આવે, તો મહિને લાખો રૂપિયાની અનધિકૃત બચત થાય છે. આ બચત પછી અન્ય ખર્ચ તરીકે બતાવીને કોન્ટ્રાક્ટરો પોતાની ખિસ્સા ગરમ કરી રહ્યા છે.
તેની સામે નાગરિકોને સ્વચ્છતા સેવાઓ અધૂરી મળી રહી છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં કચરો બે-ત્રણ દિવસ સુધી ન ઉપાડાતા દુર્ગંધ ફેલાય છે, પશુઓ ભેગા થાય છે અને સ્વચ્છ ભારત અભિયાનનો ખ્યાલ માત્ર કાગળ પર જ રહી ગયો છે.
⚖️ અધિકારીઓની આંખ મીંચામણ અને પેનલ્ટીનો ખેલ
ટેંડર ઉલાળ્યાના કેસોમાં પાલિકાના સોલિડ વેસ્ટ વિભાગના એસ.આઈ. અને એસ.એસ.આઈ. અધિકારીઓને પેનલ્ટી લગાવવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. પરંતુ અચરજની વાત એ છે કે દરેક વખતે માત્ર “નજીવી પેનલ્ટી” લગાવીને મામલો સમાપ્ત કરી દેવામાં આવે છે.
એક વોર્ડ અધિકારીના જણાવ્યા મુજબ, “કોઈ ગાડીમાં એક માણસ ઓછો હોય તો તે માટે દરરોજના બિલમાંથી રૂપિયા 500 થી 1000 જેટલી પેનલ્ટી વસૂલાય છે. પણ તે પણ ઘણા વખત તો વસૂલાત સુધી પહોંચી નથી.”
તેના સામે કોન્ટ્રાક્ટરો મહિને લાખો રૂપિયાની ચુકવણી મેળવે છે. એટલે આવી પેનલ્ટી માત્ર દેખાડો બની રહી છે. ઘણી વખત સ્થાનિક અધિકારીઓ અને કોન્ટ્રાક્ટર વચ્ચેની ગોઠવણના કારણે કાગળ પર બધું ઠીક બતાવવામાં આવે છે.
🚮 નાગરિકોનો રોષ : “ગાડીઓ સમયસર આવતી નથી”
જામનગરના અનેક વિસ્તારોના રહેવાસીઓએ આ મામલે તીવ્ર અસંતોષ વ્યક્ત કર્યો છે. “આ ડોર ટુ ડોર ગાડી બે-ત્રણ દિવસે જ આવે છે, અને એ પણ સવારના 7 થી 9 વચ્ચે જ,” એવા આક્ષેપો સામાન્ય બની ગયા છે.
કોઈક વિસ્તારના નાગરિકોએ જણાવ્યું કે કચરો સમયસર ઉપાડાતો નથી, જેના કારણે રસ્તા પર ઢગલો જોવા મળે છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં તો નાગરિકો પોતે કચરો રસ્તાની બાજુએ ફેંકી દે છે કારણ કે ગાડી ન આવવાથી વિકલ્પ રહેતો નથી.
🧹 દિવાળીની સફાઈ વચ્ચે વધ્યો તકલીફનો માહોલ
હાલમાં શહેરમાં દિવાળીના તહેવારની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. લોકો પોતાના ઘરો, દુકાનો અને ગોડાઉનોની સફાઈમાં વ્યસ્ત છે. આવા સમયમાં કચરો સમયસર ઉપાડાતો ન હોય તો સ્થિતિ વધુ વિકટ બને છે. અનેક વિસ્તારોમાં દિવાળીના પહેલા જ ગલીઓમાં કચરાના ઢગલા સર્જાઈ ગયા છે.
આ વખતે લોકોની ફરિયાદ છે કે ગાડી આવે ત્યારે હેલ્પર ઉતાવળમાં કચરો ઉઠાવીને ચાલ્યો જાય છે, કેટલાક ઘરેથી કચરો ન ઉપાડાય તો લોકો પર ગુસ્સે થાય છે. નાગરિકો સાથે અયોગ્ય વર્તનના પણ બનાવો સામે આવ્યા છે. “અમે પાલિકાને ટેક્સ આપીએ છીએ, છતાં અમને એવી સેવા મળતી નથી,” એવા શબ્દોમાં અનેક લોકોએ રોષ વ્યક્ત કર્યો છે.
💬 રાજકીય પ્રતિસાદ અને કોર્પોરેટરોનાં નિવેદનો
શહેરના કેટલાક કોર્પોરેટરોએ પણ આ મુદ્દે અવાજ ઉઠાવ્યો છે. એક કોર્પોરેટરે જણાવ્યું, “ટેંડર મુજબ ત્રણ માણસ ફરજિયાત છે છતાં બે જ રાખવામાં આવે છે, એટલે સીધો ભ્રષ્ટાચાર છે. જો તંત્ર કડક બને તો આવા કોન્ટ્રાક્ટર એક દિવસ પણ ચાલે નહીં.”
બીજા એક પ્રતિનિધિએ કહ્યું કે, “મહાનગરપાલિકા અધિકારીઓ માત્ર કાગળ પર સ્વચ્છતા બતાવે છે. જમીન પર સ્થિતિ ખૂબ ખરાબ છે. નાગરિકોની ફરિયાદ છતાં કોઈ કાર્યવાહી થતી નથી.”
🏛️ મ્યુનિસિપલ કમિશનરને ફરિયાદો : તપાસની માંગ
આ મામલે મ્યુનિસિપલ કમિશનર પાસે અનેક લેખિત રજૂઆતો પહોંચાડવામાં આવી છે. નાગરિક સંગઠનો તથા પર્યાવરણપ્રેમીઓએ કમિશનરને વિનંતી કરી છે કે આ ટેન્ડર ઉલાળ્યાની ગંભીર તપાસ હાથ ધરીને જવાબદાર અધિકારીઓ સામે પગલાં લેવામાં આવે.
કમિશનર સ્તરે તપાસની ખાતરી આપવામાં આવી હોવાની ચર્ચા છે. જો કે અત્યાર સુધી કોઈ જાહેર નિવેદન બહાર આવ્યું નથી. પરંતુ નાગરિકો આશા રાખી રહ્યા છે કે આ વખત તપાસ માત્ર કાગળ સુધી સીમિત નહીં રહે.
📊 નાણાકીય ગોટાળા અને વાર્ષિક કરોડોનું બિલ
ડોર ટુ ડોર ગાર્બેજ કલેકશન માટે મહાનગરપાલિકા દર વર્ષે કરોડો રૂપિયાનો ખર્ચ કરે છે. દરેક વોર્ડ માટે કોન્ટ્રાક્ટર કંપનીને માસિક ચુકવણી કરવામાં આવે છે.
જો એક હેલ્પર ઓછો રાખીને તેઓ કાર્ય કરી રહ્યા હોય, તો એનો સીધો અર્થ છે કે લાખો રૂપિયાનો ગોટાળો થઈ રહ્યો છે. કારણ કે કર્મચારીનો પગાર બિલમાં બતાવવામાં આવે છે, પણ વાસ્તવમાં વ્યક્તિ ફરજ પર હાજર જ નથી.
આ રીતે જાહેર નાણાનો દુરૂપયોગ થતો હોય તો એ માત્ર ટેન્ડરનો ઉલાળો નથી, પણ ભ્રષ્ટાચારની ગંભીર શંકા છે.
🔍 લોકહિત માટે સ્વચ્છતા પ્રણાલીનું પુનર્મૂલ્યાંકન જરૂરી
શહેરમાં સ્વચ્છતા એ માત્ર એક વિભાગનો વિષય નથી, પણ દરેક નાગરિકના આરોગ્ય સાથે સીધી રીતે જોડાયેલ છે. જો કચરો સમયસર ન ઉપાડાય, તો મચ્છર, જીવાતો અને રોગચાળો ફેલાય છે. વરસાદી સીઝન પછી આવી સ્થિતિ વધુ ખતરનાક બની શકે છે.
તેથી મહાનગરપાલિકાએ કોન્ટ્રાક્ટર કંપનીઓના દૈનિક રિપોર્ટિંગ સિસ્ટમને ઑનલાઇન અને પારદર્શક બનાવવી જોઈએ. દરેક ગાડીની GPS ટ્રેકિંગ, કર્મચારી હાજરીની બાયોમેટ્રિક સિસ્ટમ અને નાગરિક એપ્લિકેશન દ્વારા ફરિયાદ નોંધણીની સુવિધા શરૂ થાય તો જ આ સમસ્યા ઉકેલી શકાય.
🏁 અંતિમ શબ્દ
જામનગર મહાનગરપાલિકાના ડોર ટુ ડોર કચરા ઉપાડણના કોન્ટ્રાક્ટરો ટેન્ડરના નિયમોનો ઉલાળો કરીને વર્ષોથી પોતાની મનમાની ચલાવી રહ્યા છે. તંત્રની આંખ મીંચામણ અને નાની પેનલ્ટીનો દેખાડો માત્ર નાગરિકોને ઠગવાની રીત બની ગઈ છે.
હવે જ્યારે દિવાળીની સફાઈ અને તહેવારની સિઝન છે, ત્યારે નાગરિકો આશા રાખે છે કે તંત્ર જાગશે અને કચરા ઉપાડણની વ્યવસ્થા સુધારશે. કારણ કે સ્વચ્છતા માત્ર અભિયાન નથી — એ નાગરિકોના આરોગ્ય અને શહેરની પ્રતિષ્ઠા સાથે સીધી રીતે જોડાયેલી છે.
