જેતપુર તાલુકાના સરધારપુર ગામે ખેડૂતે ખેતરમાં જ દાંતી ફેરવી ડુંગળીનો પાક નષ્ટ કર્યો
પાક ઉગાડનાર ખેડૂતને જ મળ્યો મોટો આઘાત — બજારમાં ભાવ ઘટતા મજુરી, ખાતર–દવાઓ ખર્ચ ભરપાઈ ન થતી હૃદયવિદારક પગલું
જેતપુર તાલુકા :
કૃષિ આધારિત રાજ્ય એવા ગુજરાતમાં, છેલ્લા કેટલાક સમયથી ડુંગળીના બજારમાં ભાવ સતત ઘટતા ગયા છે. ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્રમાં ડુંગળીના ઉત્પાદક ખેડૂતોને છેલ્લાં બે–ત્રણ મહિનાથી બજારમાં ભાવ ન મળતા ભારે નુકસાન થઈ રહ્યું છે. આવી જ પરિસ્થિતિમાં જેતપુર તાલુકાના સરધારપુર ગામના ખેડૂત મનસુખભાઈ ડોબરીયાએ પોતાના ખેતરમાં તૈયાર થયેલા ડુંગળીના ઉભા પાકમાં મજબૂરીમાં ‘દાંતી ફેરવી’ પાક નષ્ટ કરી નાખ્યો — જે આજે સમગ્ર ખેડૂત સમાજમાં ચર્ચાનો કેન્દ્ર બની ગયો છે.
પાક કાપવાનો ખર્ચ પણ ન ઉપડે એવી પરિસ્થિતિ—ખેતીમાં મહેનત છતાં ખિસ્સામાં રૂપિયા નહીં
મનસુખભાઈ ડોબરીયાએ માધ્યમ સ્તરનું જમીનક્ષેત્ર ધરાવે છે. તેઓ દર વર્ષે ડુંગળીનું ઉત્પાદન કરી પરિવારનું ગુજરાન ચલાવતા આવ્યા છે. પરંતુ વર્ષ 2024–25ના સીઝનમાં ડુંગળીના ભાવ એવી રીતે તૂટી પડ્યા છે કે ખેડૂતે પાક કાપીને બજારમાં મુકવાનો પણ ખર્ચ ઉપડે તેમ નથી.
તેમણે જણાવ્યું કે—
-
એક એકર ડુંગળીનું વાવેતર અને સંભાળવા 30–35 હજારનો ખર્ચ
-
પાક કાપવા માટે મજૂરોને ઓછીમાં ઓછી 7–8 હજાર રૂપિયા
-
બજારમાં હાલ ડુંગળીનો વાજબી ભાવ ₹2 થી ₹4 પ્રતિ કિલો
-
જ્યારે ઉત્પાદન ખર્ચ પ્રમાણે ખેડૂતને કાયમ ઓછામાં ઓછો ₹12–₹15 પ્રતિ કિલો ભાવ જરૂરી
આ રીતે, પાક ખેતરમાંથી કાઢવો, ચનાવવું, ગણીને માર્કેટમાં પહોંચાડવું—આ બધાનો ખર્ચ પણ ન મળતા ખેડૂતે તેને ખેતીના હિતમાં નહિ પરંતુ સીધો–સીધો મોટો નુકસાન માન્યો.
“ઘાટો વેઠવા કરતા નષ્ટ કરી દઉં એ સારું” — ખેડૂતનો કરુણ નિર્ણય
મનસુખભાઈ ડોબરીયા કહે છે કે,
“વાવેતરથી લઈને પાક તૈયાર થાય ત્યાં સુધી રાત–દિવસ મહેનત કરીએ છીએ, પરંતુ જ્યારે માર્કેટમાં જઈએ ત્યારે વેપારીઓ 2–3 રૂપિયા ભાવ આપે છે. આ ભાવમાં મારો ટ્રેક્ટરનો ડીઝલ કે મજૂરોના પૈસા પણ ના આવે. આ પરિસ્થિતિ જોઈ મને નક્કી કરવું પડ્યું કે પાક નષ્ટ કરી દઉં. ઓછામાં ઓછું મજૂરીનો ખર્ચ તો બચે!”
ખેડૂતનું આ નિવેદન રાજ્યના કૃષિ તંત્ર માટે ચિંતા વ્યક્ત કરાવતું છે. કારણ કે ખેડૂત જો ખેતી છોડવા મજબૂર થવા લાગશે, તો સમગ્ર કૃષિ અર્થતંત્ર પર તેની ગંભીર અસર પડશે.
કૃષિ સંકટની ચેતવણી—સૌરાષ્ટ્રના અનેક તાલુકામાં આવી જ પરિસ્થિતિ
ગુજરાત-marketing યાર્ડમાં છેલ્લા સપ્તાહથી ડુંગળીના ભાવોમાં ભારે ગગડાટ જોવા મળી રહ્યો છે.
કેટલાક યાર્ડમાં ભાવ 1.50 થી 2 રૂપિયા પ્રતિ કિલો સુધી આવી ગયો છે, જે ખેડૂતની સ્થિતિને વધુ કઠિન બનાવે છે.
આ પરિસ્થિતિને પગલે:
-
રાજકોટ
-
દ્વારકા
-
જૂનાગઢ
-
વડોદરા
-
અમરેલી
જિલ્લાઓના ખેડૂતો પણ સોશિયલ મીડિયા અને કૃષિ સંસ્થાઓ મારફતે સરકારને રજુઆત કરી રહ્યા છે.
કૃષિ નિષ્ણાંતોની ચેતવણી — “ભાવ ન મળતા ખેડૂતો વાવેતર ઘટાડશે, আগামী સીઝનમાં ખાદ્ય ચિંતાઓ ઊભી થશે”
કૃષિ વિશેષજ્ઞો કહે છે કે ડુંગળીનું ઉત્પાદન ભારતમાં જરૂરિયાત કરતાં વધારે છે, પરંતુ તેનું વ્યવસ્થિત સ્ટોરેજ અને આયાત–નિકાસ નીતિઓ સુનિશ્ચિત ન હોવાના કારણે ખેડૂતોને આવા પરિસ્થિતિનો સામનો કરવો પડે છે.
એક નિષ્ણાંતના કહેવા મુજબ—
“ખેડૂતોને જો સતત બે–ત્રણ વર્ષ ભાવ નહીં મળે તો તેઓ ડુંગળીની ખેતી છોડશે. આગામી સીઝનમાં ઉત્પાદન ઓછું થશે અને પછી કિંમતો આસમાને જશે. વપરાશકર્તા અને ખેડૂત બંને મુશ્કેલીમાં ફસાઈ જશે.”
ગ્રામજનોની પ્રતિક્રિયા — “ખેડૂતને તેના પાકનો ભાવ ન મળવો એ દુઃખદ ઘટનાથી પણ વધારે દુઃખદ છે”
સરધારપુર ગામના અન્ય ખેડૂતોનું કહેવું છે કે મનસુખભાઈએ જે પગલું લીધું તે પોતાની મજબૂરી છે, પણ આ કોઈ એક ખેડૂતની સમસ્યા નથી. આખા વિસ્તારમાં આવી સ્થિતિ છે.
ગામના સરપંચે જણાવ્યું કે—
“સરકાર જો ડુંગળી માટે MSP (ન્યૂનત્તમ સપોર્ટ ભાવ), સ્ટોરેજ અને ખરીદી વ્યવસ્થા સુનિશ્ચિત નહીં કરે તો ઘણા ખેડૂતો ખેતીમાંથી દૂર થઇ જશે.”
સરકાર તરફેણે શું થઈ શકે?—ખેડૂત સંગઠનો રજૂ કરે છે સૂચનો
ખેડૂત સંઘો મુજબ સરકાર તાત્કાલિક નીચેની કાર્યવાહી કરે તો ખેડૂતોને રાહત મળી શકે:
-
ડુંગળી માટે MSP જાહેર કરવી
-
રાજ્ય સ્તરે ખરીદી કેન્દ્ર ખોલવા
-
વેપારીઓ દ્વારા ભાવની મનમાની અટકાવવી
-
કૃષિ અનાજના સ્ટોરેજ ગોડાઉન વધારવા
-
નિકાસ નીતિ સરળ બનાવી તમાકુ–ડુંગળી–બટાકા જેવી વસ્તુઓની નિકાસ વધારવી
ખેડૂતોનું માનવું છે કે સરકાર જો હાથે હાથે ખરીદી કરે તો ખેડૂતોનું મનોબળ વધશે અને નુકસાન ઓછું થશે.
મનસુખભાઈનો સંઘર્ષ — ખેતી સાથે જોડાયેલ એક પરિવરની અધૂરી આશા
મનસુખભાઈ ડોબરીયાના પરિવારને આ વર્ષે ડુંગળીના પાકથી મોટી આશા હતી. પરંતુ બજારની અનિશ્ચિતતા અને ખૂબ ઓછા ભાવના કારણે આખું વર્ષ મહેનત કરી ઉગાડેલો પાક ખેતરમાં જ નષ્ટ કરવો પડ્યો.
મજૂરો પાસે મૂખ બતાવવું મુશ્કેલ—પરિવારે પણ અનુભવ્યો મોટો તણાવ
મનસુખભાઈએ જણાવ્યું કે,
“પાક તૈયાર છે, મજૂરો રોજ પુછે છે કે ક્યારે કાપવું? શું જવાબ આપું? કાપવા જેટલો પણ ખર્ચ નથી મળતો. પરિવાર પણ આ નિર્ણયથી દુઃખી છે, પણ વિકલ્પ ન હતો.”
ભારતીય કૃષિ વ્યવસ્થાની ખામીઓ ફરી બહાર આવી
આ ઘટનાએ ફરી એકવાર સ્પષ્ટ કર્યું છે કે—
-
કૃષિ ઉત્પાદન વધે છે,
-
પરંતુ તેની ખરીદી, સપ્લાય ચેન અને સ્ટોરેજ સુવિધામાં સરકારને મોટા સુધારા લાવવા પડશે.
ડુંગળી એક એવી પાક છે જેનું ઉત્પાદન યોગ્ય હોય તો ખેડૂતને ઘણું આપે, પણ ભાવ ઘટે તો ખેતીને સૌથી મોટા નુકસાનમાં ધકેલી નાખે.
જિલ્લા તંત્રનું પ્રતિસાદ—“આ પ્રકારની ઘટનાઓ દુઃખદ, સરકાર સુધી રિપોર્ટ મોકલ્યો”
જામનગર–રાજકોટ–જુનાગઢના કૃષિ વિભાગે ડુંગળીના ભાવ અંગે નોંધ લીધી છે. અધિકારીઓ જણાવે છે કે તેઓ ખેડૂતોના નુકસાન અંગે રાજ્ય સરકારને વિગતવાર અહેવાલ મોકલી રહ્યા છે.
જો કે, હાલ સુધી કોઈ સ્પષ્ટ મદદ યોજના અથવા ખરીદી કાર્યક્રમ જાહેર થયો નથી.
અંતિમ શબ્દ—ખેડૂતનો આઘાત રાજ્ય માટે ચેતવણી છે
સરધારપુરના ખેડૂત મનસુખભાઈનો ડુંગળીનો પાક નષ્ટ કરવાનો નિર્ણય માત્ર એક વ્યક્તિનો નથી—
આ સમગ્ર કૃષિ તંત્રની ખામીઓનું પ્રતિબિંબ છે.
જો સરકાર, બજાર અને કૃષિ નીતિઓ સમયસર સુધરશે નહીં, તો આવી ઘટનાઓ વધી શકે છે.
ખેડૂત દેશની રીઢ છે, પરંતુ જ્યારે તેને જ ન્યાય ન મળે—
ત્યારે તે આપણાં સૌ માટે ચિંતાનું કારણ છે.
અહેવાલ માનસી સાવલિયા જેતપુર
