મુંબઈ — ભારતની આર્થિક રાજધાની અને સપનાનું શહેર તરીકે ઓળખાતું મુંબઈ, દિવાળીના તહેવાર દરમ્યાન દીવા-લાઇટ્સ અને ઉત્સાહની ચમકમાં ઝળહળતું હતું. પરંતુ આ ચમકની પાછળ એક અનોખી અને ઓછું જોવાતી હકીકત પણ છુપાયેલી છે — કચરાના ઢગલાઓની હકીકત.
દિવાળીના ચાર દિવસોમાં — ૧૮ થી ૨૧ ઑક્ટોબર દરમિયાન — બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશન (BMC)ને રોજિંદા કચરા ઉપરાંત ૩૦૦૦ ટન વધારાનો કચરો એકત્ર કરવો પડ્યો.
🗑️ દિવાળીની સફાઈ પછીનો ‘કચરાનો તહેવાર’
દર વર્ષે દિવાળી પહેલા ઘરોમાં ધૂળ-માટી અને જૂના સામાનની સાફસફાઈ થાય છે, તો તહેવાર દરમિયાન દીવા, ફટાકડા, મીઠાઈના ડબ્બા, પેકેજિંગ, પ્લાસ્ટિક, કપડા અને ભોજનનો કચરો પણ વધી જાય છે.
આ વર્ષે મુંબઈમાં આ વધારાનો કચરો આશ્ચર્યજનક રીતે વધ્યો.
BMCના સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ વિભાગના આંકડા મુજબ:
-
સામાન્ય દિવસોમાં મુંબઈમાં દરરોજ ૬,૫૦૦ થી ૭,૦૦૦ ટન કચરો ઉપાડવામાં આવે છે.
-
દિવાળીના ચાર દિવસોમાં આ આંકડો સરેરાશ ૮,૫૦૦ થી ૯,૦૦૦ ટન પ્રતિદિન સુધી પહોંચી ગયો.
-
એટલે કે રોજે ૬૦૦ થી ૭૦૦ ટન વધારાનો કચરો એકત્ર થતો રહ્યો.
આ વધારાના કચરામાં મુખ્યત્વે ફટાકડાના અવશેષો, દીયાના તૂટી ગયેલા કાચ, પ્લાસ્ટિક પેકેજિંગ, ફૂડ વેસ્ટ, જૂના કપડા અને ઘરગથ્થુ કચરાનો સમાવેશ થતો હતો.
🏙️ કચરાના પહાડ કાંજુર અને દેવનાર તરફ ખસેડાયા
BMCના ડેટા મુજબ, આ ચાર દિવસમાં કુલ ૩૦૭૫ ટન કચરો ઉપાડવામાં આવ્યો, જેમાંથી
-
૨૦૭૫ ટન કચરો કાંજુર અને દેવનારના ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડમાં ઠાલવાયો.
-
બાકીના ૧૦૦૦ ટન કચરાને શહેરના ટ્રાન્સફર સ્ટેશનોમાં રાખવામાં આવ્યો છે, જેને આગામી દિવસોમાં પ્રોસેસ કરાશે.
દેવનાર ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ, જે એશિયાના સૌથી જૂના અને મોટા કચરાના મેદાનોમાંનું એક છે, ફરી એકવાર દિવાળીના પછી વધારાના કચરાના ભારથી ભરાઈ ગયું.
ત્યારે કાંજુર માર્ગ ડમ્પિંગ સાઇટ, જે નવી પદ્ધતિઓથી કચરાને પ્રોસેસ કરે છે, ત્યાં પણ દૈનિક ટ્રકોની અવરજવર નોંધપાત્ર રીતે વધી.
🚛 BMCના સફાઈ દળે રાતદિવસ કામ કર્યું
BMCના Solid Waste Management (SWM) વિભાગના કર્મચારીઓ માટે આ ચાર દિવસો સામાન્ય કરતાં અનેકગણા કઠિન રહ્યા.
BMCના એક અધિકારીએ જણાવ્યું —
“દિવાળીના તહેવાર દરમ્યાન અમે ૨૪ કલાક શિફ્ટમાં કામ કર્યું. સવારના ૫ વાગ્યાથી મધરાત સુધી દરેક વોર્ડમાં સફાઈ અને કચરા ઉપાડવાની કામગીરી ચાલી.”
મુંબઈના ૨૪ વોર્ડોમાંથી દરેકે પોતાના વિસ્તારમાં વધારાની ટ્રકો, ડમ્પર અને જેએસસી મશીનો તૈનાત કરી.
ફટાકડાના કચરાને કારણે કેટલાક વિસ્તારોમાં આગ લાગવાની શક્યતા હતી, તેથી ફાયર બ્રિગેડ સાથે સંકલન રાખીને કચરાના ઢગલાઓ ઝડપથી દૂર કરવામાં આવ્યા.
♻️ પર્યાવરણના રક્ષકોની ચિંતાઓ
પર્યાવરણપ્રેમીઓએ આ સ્થિતિને ચિંતાજનક ગણાવી છે. તેઓ કહે છે કે દિવાળી પછીનો કચરો ફક્ત શહેરના દેખાવને નહીં, પણ હવા અને જમીનના પ્રદૂષણને પણ વધારતો હોય છે.
ફટાકડાના અવશેષોમાં રહેલા કેમિકલ્સ, પ્લાસ્ટિક પેકેજિંગ, થર્મોકોલ ડેકોરેશન જેવા કચરાથી માટી અને પાણી બન્ને પ્રદૂષિત થાય છે.
પર્યાવરણ વિશેષજ્ઞ ડૉ. મિતાલી દેસાઈ કહે છે —
“દિવાળી દરમિયાન જનસહભાગીતા સાથે કચરાને અલગ કરીને એકત્ર કરવું જોઈએ. દરેક વોર્ડમાં ડસ્ટબિનની સુવિધા હોવા છતાં લોકો માર્ગો પર કચરો ફેંકે છે, જે સ્વચ્છતાના પ્રયત્નોને નબળા પાડે છે.”
💡 BMCની તકેદારી અને ભવિષ્યની યોજના
BMCએ જણાવ્યું કે, આ વર્ષે દિવાળીના દિવસોમાં ખાસ “ફેસ્ટિવ ક્લીન-અપ ડ્રાઈવ” હાથ ધરવામાં આવી હતી.
આ માટે વધારાના ૧,૨૦૦ સફાઈકર્મીઓને ફરજ પર બોલાવવામાં આવ્યા.
દરેક વોર્ડમાં સેક્શનલ ઓફિસરોને 24×7 મોનિટરિંગની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી.
ભવિષ્યમાં આવી પરિસ્થિતિને નિયંત્રિત કરવા માટે BMC કેટલીક નવી પહેલો પર વિચાર કરી રહી છે:
-
સેગ્રીગેટેડ કચરા સંગ્રહની ફરજિયાત સિસ્ટમ — વેટ અને ડ્રાય કચરાને અલગ એકત્ર કરવાનું સુનિશ્ચિત કરાશે.
-
પ્લાસ્ટિક વેસ્ટ માટે ખાસ કલેક્શન પોઈન્ટ — ખાસ કરીને મીઠાઈના ડબ્બા અને ગિફ્ટ પેકેજિંગ માટે.
-
ડિજિટલ મોનીટરિંગ સિસ્ટમ — કચરા ટ્રકોના GPS માધ્યમથી સમયસર ઉપાડની દેખરેખ.
-
સ્વચ્છ દિવાળી અભિયાન — નાગરિકોને કચરાની યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવાની માહિતી આપવા માટે જનજાગૃતિ અભિયાન.
👷♂️ સફાઈકર્મીઓના હીરો તરીકે સન્માન
આ સફાઈના યુદ્ધમાં હજારો સફાઈકર્મીઓએ પોતાના તહેવારના દિવસો ત્યજીને શહેરને સ્વચ્છ રાખ્યું.
જ્યાં લોકો દિવાળીની ઉજવણીમાં વ્યસ્ત હતા, ત્યાં આ કર્મચારીઓ રસ્તાઓ પર, કચરાના ઢગલાઓ વચ્ચે કામ કરતા હતા.
એક સફાઈકર્મી મનોજ ગાયકવાડ કહે છે —
“અમે પણ પરિવાર સાથે તહેવાર ઉજવવા ઈચ્છીએ છીએ, પરંતુ મુંબઈને ગંદુ જોવું સહન નથી થતું. આ શહેર આપણું ઘર છે, એને સાફ રાખવું એ જ અમારી ઉજવણી છે.”
BMCએ તેમના માટે ખાસ દિવાળી બોનસ અને પ્રોત્સાહન રકમ જાહેર કરી છે, જેથી આ હીરોના સમર્પણને માન મળી રહે.
🌏 દિવાળીની ઉજવણી અને કચરાનો સંતુલન
શહેરમાં તહેવારની ઉજવણી સાથે પર્યાવરણનું સંતુલન જાળવવું જરૂરી બની ગયું છે.
મુંબઈ જેવા મેગાસિટીમાં જો દરેક નાગરિક પોતાના સ્તરે કચરો ઓછો પેદા કરે — રિસાયકલ્ડ સામાન વાપરે, ફટાકડાની બદલે દીયા અને ઇકો-ફ્રેન્ડલી ડેકોરેશન કરે — તો આવા વધારાના ૩૦૦૦ ટન કચરાના ઢગલા ટાળી શકાય.
પર્યાવરણ સંગઠન “ક્લીન મુંબઈ ફાઉન્ડેશન”ના વડા સુમિત રાજ કહે છે —
“દરેક ઘરમાંથી ફક્ત 100 ગ્રામ ઓછો કચરો બહાર આવે તો મુંબઈ દરરોજ 120 ટન કચરાથી બચી શકે. સ્વચ્છતા એ તહેવારનો ભાગ બનવી જોઈએ.”
🏁 અંતિમ શબ્દોમાં
મુંબઈના તહેવારોની ચમક જેટલી તેજસ્વી છે, તેટલો જ પડકાર છે તેની સફાઈનો.
દિવાળીના ચાર દિવસોમાં ઉપાડાયેલા ૩૦૦૦ ટન વધારાના કચરાએ બતાવી દીધું કે શહેરની વસતિ અને ઉત્સવની તીવ્રતા બંને ઝડપથી વધી રહી છે.
પરંતુ સાથે સાથે, BMCના કર્મચારીઓનું સમર્પણ, તકેદારી અને શહેરવાસીઓના સહયોગે આ મહાનગરને તહેવાર બાદ પણ “સ્વચ્છ અને તેજસ્વી” રાખ્યું છે.
ભલે આ ચાર દિવસો પછી કચરાના ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ ફરી ભરાઈ ગયા હોય, પરંતુ મુંબઈની સ્વચ્છતા માટેની લડત હજુ ચાલુ છે —
કારણ કે આ શહેર ક્યારેય થંભતું નથી,
અને તેને સાફ રાખનાર લોકો પણ ક્યારેય થંભતા નથી. 🌆✨
