દિવાળી, ભારતમાં સૌથી મોટું અને પ્રિય તહેવાર, માત્ર રોશની, મીઠાઈ અને ફટાકડા સુધી સીમિત નથી. આ તહેવાર આપણાં જીવનમાં સુખ, સમૃદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક ઉર્જાનું પ્રતિક બનીને ઊભો થાય છે. પરંતુ એક સરળ પ્રશ્ન, જે ઘણીવાર overlooked રહે છે, એ છે: “જો દિવાળી શ્રીરામના ૧૪ વર્ષના વનવાસ બાદ અયોધ્યા પરત ફરવાની યાદમાં ઉજવાય છે, તો એ દિવસે ‘લક્ષ્મી પૂજન’ કેમ થાય છે? ‘શ્રીરામ પૂજન’ કેમ નહીં?”
આ પ્રશ્નની સાચી સમજ આપણને તહેવારના ઇતિહાસ, પૌરાણિક કથા અને આધ્યાત્મિક મહત્વ સાથે જોડે છે.
🌟 વિદ્યાર્થી હોલમાં સર્જાયેલી શાંત અસર
ક્યારેકની વાત છે, દિવાળી નજીક એક NGOનો જૂથ અમારા કોલેજમાં આવ્યો હતો. તે જૂથના યુવાનો અને યુવતીઓએ વિદ્યાર્થીઓને વિવિધ પ્રશ્નો પૂછ્યા, જેમાંથી એક પ્રશ્ને આખા હોલમાં પીન ડ્રોપ સાઇલન્સ છવાઇ ગયું.
પ્રશ્ન એ હતો:
“જો દિવાળી શ્રીરામના ૧૪ વર્ષના વનવાસ પછી અયોધ્યા પરત ફરવાની યાદમાં ઉજવાય છે, તો એ દિવસે લક્ષ્મી પૂજન કેમ થાય છે? શ્રીરામ પૂજન કેમ નહીં?”
સૌથી પહેલા દરેક વ્યક્તિ થોડા ક્ષણ માટે નિશબ્દ રહી ગયો. ન સોશિયલ મીડિયા, ન સ્માર્ટફોન — માત્ર તર્ક અને જ્ઞાનની અસર.
🧠 વિદ્યાર્થીનો દીર્ઘજવાબ
ત્યારે એક વિદ્યાર્થીઓએ હાથ ઉંચો કરીને જવાબ આપ્યો:
“દિવાળી તહેવારને આપણે બે યુગોથી જોડીને જોવીએ — સત્યયુગ અને ત્રેતાયુગ.”
-
સત્યયુગમાં: સમુદ્ર મથનથી માતા લક્ષ્મી પ્રગટ થઈ હતી. એ દિવસે, લક્ષ્મીજી ધન, સંપત્તિ અને સુખ-શાંતિનું પ્રતિક બનીને પૃથ્વી પર આવી. તેથી આજના દિવસે લક્ષ્મી પૂજન થાય છે.
-
ત્રેતાયુગમાં: એ જ દિવસે ભગવાન શ્રીરામ અયોધ્યા પરત ફર્યા અને અયોધ્યાના લોકોએ દીપ પ્રગટાવી તેમની સ્વાગત ઉજવ્યું. તેથી આ તહેવારને દીપોત્સવ અથવા દિવાળી તરીકે ઓળખાવવામાં આવ્યો.
અત્યારે આપણે સમજી શકીએ છીએ કે, દિવાળીને બે અર્થ છે:
1️⃣ લક્ષ્મી પૂજન: સત્યયુગમાં માતા લક્ષ્મીના પ્રાગટ્યથી.
2️⃣ દીપાવલી: ત્રેતાયુગમાં શ્રીરામના અયોધ્યા વાપસીથી.
આ જવાબ સાંભળીને હોલમાં હાજર દરેક વ્યક્તિ આશ્ચર્યમાં પડી ગયો, અને તરત જ ટાળીનો અવાજ ગુંજી ઉઠ્યો.
🌸 લક્ષ્મીજી અને ગણેશજીનો સંબંધ
લક્ષ્મીજીનો દિવાળીમાં મુખ્યત્વે ગણેશજી સાથેનું જોડાણ છે. ચાલો તેની કથા સમજીએ:
-
જ્યારે સમુદ્ર મથનથી માતા લક્ષ્મી પ્રગટ થઈ અને ભગવાન વિષ્ણુ સાથે વિવાહ થયો, ત્યારે તેમને વિશ્વની ધનસંપત્તિનું પ્રતિક બનાવવામાં આવ્યું.
-
કુબેરને ધનનો સંચાલક નિયુક્ત કર્યો, પરંતુ કુબેર તે ધન પોતાના પાસે જ રાખતો અને વહેંચતો નહોતો.
-
લક્ષ્મીજી દુઃખી થઈ, ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુએ સલાહ આપી કે સંચાલક બદલો.
-
લક્ષ્મીજીએ ગણેશજીનો સહારો લીધો. ગણેશજીએ કહ્યું:
“જેનુ નામ હું લઉં તેને તમે આશીર્વાદ આપવાના જ.”
-
આથી લક્ષ્મીજી પ્રસન્ન થઈ, અને ભગવાન ગણેશ તેમના સાથે પૃથ્વી પર આવ્યાં.
ત્યારે, કાર્તિક અમાસે આવે છે. એ સમયે વિષ્ણુ યોગનિદ્રામાં હોય છે, અને લક્ષ્મીજી પૃથ્વી પર પધારે છે, સાથે ગણેશજી પણ હાજર રહે છે. તેથી, દિવાળીના દિવસે લક્ષ્મી અને ગણેશ પૂજન થાય છે, જેથી ધન, સુખ-સમૃદ્ધિ અને વ્યાપારિક સફળતા પ્રાપ્ત થાય.
💡 અગત્યનું સંદેશ
-
શ્રીરામની વાપસી: આ તહેવારને દર્શાવે છે કે ધર્મ, ન્યાય અને સુખ માટે પૃથ્વી પર સત્યનું જ સંચાલન થયું.
-
લક્ષ્મી પૂજન: સુખ, સમૃદ્ધિ અને વૈભવનું પ્રતિક.
-
ગણેશજી પૂજન: નવા પ્રારંભ અને અવરોધ દૂર કરવાના દૈવિક સહયોગનું પ્રતિક.
આ રીતે, દિવાળી આધ્યાત્મિક, સામાજિક અને આર્થિક ત્રિગુણીત સંતુલનનું પ્રતિક બની છે.
વિશ્વાસ કે શાળા અને કોલેજના અભ્યાસક્રમોમાં આજ સુધી દિવાળી વિશેનું અધ્યાય પુરતું સમાવિષ્ટ નથી. આપણે માત્ર “દીવાં પ્રગટાવવી” અથવા “ફટાકડા ફોડવા” પર ધ્યાન આપીએ છીએ. પરંતુ સાચું અર્થ અને કથા —
-
સત્યયુગમાં લક્ષ્મીજી પ્રાગટ્ય,
-
ત્રેતાયુગમાં શ્રીરામ વાપસી,
-
ધન-સમૃદ્ધિ માટે ગણેશજી સાથેનું જોડાણ,
આ બધા પાસાં અધ્યાયમાં નથી.
🌟 લોકજીવનમાં દિવાળીના પ્રભાવ
-
સામાજિક એકતા: પરિવારો ભેગા થતા, ભાઈ-બહેનો અને મિત્રો સાથે ઉજવણી.
-
આર્થિક ઉદ્યોગ: વેપારીઓ, હેન્ડક્રાફ્ટ માર્કેટ અને ફટાકડાના વેપારીઓ.
-
આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિ: ઘરોમાં દીપ પ્રગટાવવા, પૂજા-અર્ચના અને ધ્યાન.
-
માનવ સહકાર: ગરીબોને ભોજન, કપડાં અને દાન.
આ બધા પાસાં દર્શાવે છે કે દિવાળી માત્ર તહેવાર નહીં, પરંતુ માનવ જીવનની તમામ સ્તરો પર સકારાત્મક અસર કરતી ઉત્સવ છે.
🙏 અંતિમ વિચાર
દર વર્ષે જ્યારે આપણે દિવાળી ઉજવી રહ્યા હોઈએ, ત્યારે માત્ર ફટાકડા અને મીઠાઈ સાથે મનોરંજન જ નહિ, પરંતુ આ ધર્મ, ઈતિહાસ અને ભક્તિનું જ્ઞાન પણ અનુસરવું જરૂરી છે.
દિવાળી આપણને શીખવે છે:
-
સત્યનું પાલન
-
સુખ-સમૃદ્ધિનો મહિમા
-
અવરોધો દૂર કરવાનુ યોગદાન
-
સામાજિક એકતા અને પ્રેમ
“દિવાળી એ માત્ર દીપ પ્રગટાવવાનો તહેવાર નથી, પણ જીવનમાં પ્રકાશ, શુભતા અને ધનસંપત્તિ લાવવાનો ઉત્સવ છે.”
આ જાણકારીને આગળ વધારવું, નવી પેઢી સુધી પહોંચાડવું, અને દરેક ઘર અને સંસ્થામાં યોગ્ય રીતે સમજાવવું એ આપણી સાંસ્કૃતિક જવાબદારી છે.
જય સિયારામ 🚩
દિવાળી હેપ્પી અને પ્રકાશમય રહે!
