ભારતના સૌથી મોટા શહેરી પુનર્વિકાસ પ્રોજેક્ટોમાં ગણાતા ધારાવી રીડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટને લઈને હવે આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાએ નવો વિવાદ ઊભો થયો છે. મુંબઈના હૃદયસ્થાને આવેલ ધારાવી એશિયાના સૌથી વિશાળ ઝૂંપડપટ્ટી વિસ્તારોમાંનો એક છે, જ્યાં લાખો લોકો નાનકડા મકાનોમાં રહે છે. વર્ષો જૂના આ વિસ્તારને આધુનિક આવાસ અને વ્યવસાયિક જગ્યા તરીકે વિકસાવવા માટે રાજ્ય સરકારે મહત્ત્વાકાંક્ષી યોજના હાથ ધરી હતી. પરંતુ હવે આ પ્રોજેક્ટને લઈને દુબઈસ્થિત સેકલિન્ક ટેક્નોલોજીઝ કૉર્પોરેશન (SecLink Technologies Corporation) એ ભારતની સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી છે, જેના કારણે આ યોજના ફરી એક વાર ચર્ચાના કેન્દ્રમાં આવી ગઈ છે.
❖ 2018ના ટેન્ડરની કહાની : સેકલિન્ક હતી ટોચની બોલીદાતા
ધારાવી રીડેવલપમેન્ટ માટે 2018માં મહારાષ્ટ્ર સરકારની તરફથી આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ટેન્ડર જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. આ ટેન્ડરમાં અનેક દેશોની પ્રતિષ્ઠિત કંપનીઓએ ભાગ લીધો હતો. આ બિડિંગ પ્રક્રિયામાં દુબઈની સેકલિન્ક ટેક્નોલોજીઝ કૉર્પોરેશન ટોચની બોલીદાતા (Highest Bidder) તરીકે ઊભરી આવી હતી.
સેકલિન્કનો દાવો છે કે તેમની બોલી સર્વોચ્ચ હતી અને તેઓએ પ્રોજેક્ટ માટે લગભગ ૧૨૫ અબજ દિરહામ (અંદાજે ₹૨.૮ લાખ કરોડ) જેટલું રોકાણ કરવાની તૈયારી બતાવી હતી. કંપનીએ ભારત સરકાર અને રાજ્યની સંબંધિત સંસ્થાઓ સાથે ચર્ચા પણ કરી હતી. તેઓએ આ માટે ચાર બિલિયન ડૉલર (₹૩૩,૦૦૦ કરોડ) જેટલા ધિરાણ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સંસ્થાઓ સાથે કરાર કરવાની પ્રક્રિયા પણ શરૂ કરી હતી.
પરંતુ, રાજકીય ફેરફાર અને નીતિગત સુધારાઓ પછી, મૂળ ટેન્ડર રદ કરવામાં આવ્યું હતું અને નવી શરતો સાથે ફરી ટેન્ડર જાહેર કરવામાં આવ્યું. આ નવી પ્રક્રિયામાં સેકલિન્કને ભાગ લેવાની મંજૂરી આપવામાં આવી નહોતી.
❖ સેકલિન્કનો આક્ષેપ : “નિયમોમાં ફેરફાર અયોગ્ય અને એકતરફી”
સેકલિન્કનો આરોપ છે કે ટેન્ડર પ્રક્રિયામાં પારદર્શકતા રાખવામાં આવી નહોતી અને નવા નિયમો ચોક્કસ કંપનીને અનુકૂળ રહે એ રીતે બનાવવામાં આવ્યા હતા.
કંપનીએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં દાખલ અરજીમાં જણાવ્યું છે કે —
“અમે 2018માં તમામ નિયમોનું પાલન કર્યું હતું. અમે નાણાકીય રીતે સક્ષમ અને તકનીકી રીતે પાત્ર હતા. પરંતુ બાદમાં અચાનક શરતોમાં ફેરફાર કરીને અમને બાકાત રાખવામાં આવ્યા, જે ભારતીય કાયદા મુજબ ન્યાયસંગત નથી.”
સેકલિન્કના કાનૂની પ્રતિનિધિઓનો દાવો છે કે જો ટેન્ડર રદ કરવાની જરૂર હતી, તો તમામ બિડર્સને સમાન તક આપવી જોઇતી હતી. પરંતુ નવી શરતો એવી હતી કે જેમાં ફક્ત અદાણી ગ્રુપ જેવા મોટા ભારતીય ઉદ્યોગ સમૂહને જ ફાયદો થાય.
❖ અદાણી ગ્રુપે શરૂ કર્યું રીડેવલપમેન્ટનું કાર્ય
સેકલિન્કના આક્ષેપો વચ્ચે પણ અદાણી ગ્રુપે 2023માં ધારાવી રીડેવલપમેન્ટનો પ્રારંભ કરી દીધો છે. મુંબઈ મેટ્રોપોલિટન રીજનલ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (MMRDA) દ્વારા અદાણી ગ્રુપને આ પ્રોજેક્ટ સોંપવામાં આવ્યો છે.
અદાણી રિયલ્ટીની યોજના મુજબ, ધારાવીમાં નવા રહેણાંક ટાવર્સ, વ્યાવસાયિક કોમ્પ્લેક્સ, ઉદ્યોગ ઝોન, અને આધુનિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુવિધાઓ ઉભી કરાશે. 300 એકરથી વધુ વિસ્તાર ધરાવતા આ પ્રોજેક્ટમાં આશરે ૧૦ લાખથી વધુ લોકોના પુનર્વસનનું લક્ષ્ય છે.
પરંતુ હવે સુપ્રીમ કોર્ટમાં સેકલિન્કની અરજીને કારણે અદાણી ગ્રુપના રીડેવલપમેન્ટના કાર્યો પર કાનૂની અસર પડી શકે છે.
❖ સુપ્રીમ કોર્ટની કાર્યવાહી : બધી ફાઇલો રજૂ કરવાનો આદેશ
ભારતની સુપ્રીમ કોર્ટએ આ મુદ્દે સરકાર અને સંબંધિત તંત્રોને મૂળ ટેન્ડરની બધી ફાઇલો અને દસ્તાવેજો રજૂ કરવા કહ્યું છે.
કોર્ટમાં સેકલિન્કે રજૂ કરેલા દસ્તાવેજોમાં જણાવાયું છે કે તેઓએ ટેન્ડર જીત્યા બાદ પ્રોજેક્ટની ભૂમિ માપણી અને નાણાકીય માળખા માટે પહેલ કરી હતી.
આ મામલે આગામી સુનાવણી 13 નવેમ્બર, 2025ના રોજ થવાની છે, જેમાં કોર્ટ ટેન્ડર પ્રક્રિયાની ન્યાયસંગતતા અને નીતિની પારદર્શકતા અંગે વિગતવાર સમીક્ષા કરશે.
❖ ધારાવી રીડેવલપમેન્ટ : એશિયાનો સૌથી મોટો પુનર્વિકાસ પ્રોજેક્ટ
ધારાવીનો વિસ્તાર લગભગ ૨.૧ ચો. કિ.મી. જેટલો છે, જેમાં અંદાજે ૧૦ લાખથી વધુ લોકો વસે છે. અહીં ચામડું, માટી, રીસાયકલિંગ, કાપડ અને ખાદ્ય ઉત્પાદન જેવા નાના ઉદ્યોગો ચાલે છે, જે મુંબઈની અર્થવ્યવસ્થામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપે છે.
આ પ્રોજેક્ટનો હેતુ ધારાવીને આધુનિક રહેણાંક અને વ્યવસાયિક વિસ્તારમાં રૂપાંતરિત કરવાનો છે.
અંદાજ મુજબ, આ પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થયા બાદ મુંબઈમાં રહેણાંક જગ્યા અને રોજગારના નવા અવસર ઊભા થશે. પરંતુ સાથે સાથે, સ્થાનિક રહેવાસીઓના પુનર્વસન અને માલિકીના પ્રશ્નો હજી સુધી ઉકેલાયા નથી.
❖ રહેવાસીઓની ચિંતા : “શું અમને વાસ્તવમાં નવું ઘર મળશે?”
ધારાવીના રહેવાસીઓમાં હજી પણ અનિશ્ચિતતા છે. કેટલાક રહેવાસીઓ કહે છે કે છેલ્લા 20 વર્ષથી આ પ્રોજેક્ટના વચનો સાંભળતા આવ્યા છીએ, પરંતુ જમીન હજી સુધી ખાલી કરવામાં આવી નથી.
સ્થાનિક રહેવાસી શેખ ઇરફાન કહે છે, “અમને વચન અપાયું હતું કે દરેક કુટુંબને 350 ચોરસ ફૂટનું નવું ઘર મળશે, પરંતુ હજી સુધી કોઈ સ્પષ્ટતા નથી. હવે જો કોર્ટમાં કેસ ચાલી રહ્યો છે તો પ્રોજેક્ટ વધુ વિલંબિત થશે.”
❖ અદાણી ગ્રુપની તરફથી સ્પષ્ટતા
અદાણી ગ્રુપના પ્રવક્તાએ નિવેદનમાં જણાવ્યું છે —
“અમે ધારાવીના પુનર્વિકાસ માટે સંપૂર્ણ રીતે પ્રતિબદ્ધ છીએ. અમારી બધી પ્રક્રિયા કાનૂની રીતે યોગ્ય છે. ટેન્ડર પ્રક્રિયા રાજ્ય સરકારના નિયમો અનુસાર થઈ છે. અમે ધારાવીના રહેવાસીઓને આધુનિક, સ્વચ્છ અને સુરક્ષિત આવાસ આપવા કટિબદ્ધ છીએ.”
અદાણી ગ્રુપના જણાવ્યા અનુસાર, પહેલેથી જ અનેક રહેવાસીઓની બાયોમેટ્રિક સર્વે અને જમીન માપણી પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ગઈ છે.
❖ રાજકીય ચર્ચા અને વિવાદ
આ કેસ ફક્ત કાનૂની નહીં, પરંતુ રાજકીય પણ બની ગયો છે. વિપક્ષી પક્ષોનો આક્ષેપ છે કે અદાણી ગ્રુપને પ્રોજેક્ટ આપતા પહેલાં પારદર્શકતા રાખવામાં આવી નહોતી.
**શિવસેના (ઉદ્ધવ ઠાકરે ગૃપ)**ના નેતા કહે છે, “ધારાવી પ્રોજેક્ટ મુંબઈના લોકોનો છે, કોઈ એક ઉદ્યોગપતિનો નહીં. સરકારએ સેકલિન્ક જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય કંપનીને અવગણીને મનપસંદ ઉદ્યોગસમૂહને ફાયદો પહોંચાડ્યો છે.”
જ્યારે સત્તાધારી પક્ષના નેતાઓ કહે છે કે “અદાણી ગ્રુપ પાસે જરૂરી અનુભવો અને નાણાકીય ક્ષમતા છે, અને પ્રોજેક્ટ લાંબા ગાળે મુંબઈના વિકાસમાં મોટું યોગદાન આપશે.”
❖ આર્થિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય અસર
સેકલિન્ક ટેક્નોલોજીઝ એક દુબઈ આધારિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ટેક્નોલોજી કંપની છે, જેના નાણાકીય ભાગીદારોમાં અનેક યુએઇ અને યુરોપિયન રોકાણ ફંડ્સ સામેલ છે.
જો સુપ્રીમ કોર્ટ આ મામલે સેકલિન્કના પક્ષમાં નિર્ણય આપે છે, તો ભારતને આંતરરાષ્ટ્રીય રોકાણકારો સમક્ષ “ટેન્ડર પારદર્શકતા”ના પ્રશ્નોનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
આ કેસ ભારતના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ક્ષેત્રમાં વિદેશી રોકાણકારોના વિશ્વાસ પર સીધી અસર કરી શકે છે.
❖ નિષ્કર્ષ : વિકાસ સામે વિવાદ
ધારાવી રીડેવલપમેન્ટ એ મુંબઈના ઈતિહાસનો સૌથી મોટો શહેરી પરિવર્તન પ્રોજેક્ટ છે. પરંતુ આ પ્રોજેક્ટનું ભવિષ્ય હવે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય પર નિર્ભર છે.
એક તરફ અદાણી ગ્રુપે મશીનો ખસેડી વિકાસના કામનો આરંભ કરી દીધો છે, તો બીજી તરફ સેકલિન્ક ટેક્નોલોજીઝ કોર્ટના દ્વાર પર ન્યાય માગી રહી છે.
જો કોર્ટ સેકલિન્કના દાવાને યોગ્ય માને છે, તો આખી ટેન્ડર પ્રક્રિયા ફરીથી શરૂ કરવાની શક્યતા ઊભી થઈ શકે છે. પરંતુ જો અદાણી ગ્રુપને માન્યતા મળે, તો પ્રોજેક્ટ ગતિ પકડશે અને મુંબઈના લાખો લોકો માટે નવું અધ્યાય શરૂ થશે.
અંતિમ શબ્દોમાં, ધારાવી રીડેવલપમેન્ટની લડાઈ માત્ર જમીન કે બિલ્ડિંગની નથી — તે પારદર્શકતા, ન્યાય અને વિકાસના સંતુલનનો પ્રશ્ન છે. હવે આખી દેશની નજર 13 નવેમ્બરનાં સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદા પર ટકેલી છે, જે નક્કી કરશે કે મુંબઈની સૌથી મોટી ઝૂંપડપટ્ટીનું ભવિષ્ય કઈ દિશામાં આગળ વધશે.
