બાંગ્લાદેશમાં રાજકીય ભૂકંપ: પૂર્વ વડાપ્રધાન શેખ હસીના માનવતા વિરુદ્ધના ગુનાઓમાં દોષિત જાહેર—કોર્ટે ફાંસીની સજા ભોગવવાનો આદેશ, દેશવ્યાપી હાઈ એલર્ટ

દક્ષિણ એશિયાની રાજનીતિમાં ઐતિહાસિક ધમાકો

બાંગ્લાદેશ સહિત સમગ્ર દક્ષિણ એશિયા આજે રાજકીય ચક્રવાતમાં સપડાઈ ગયું છે. દેશની લોકશાહી, ન્યાયિક વ્યવસ્થા અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોમાં લાંબા સમય સુધી પ્રભાવ પાડે તેવો એક ઐતિહાસિક ચુકાદો ઢાકાની વિશેષ અદાલતે જાહેર કર્યો. દેશની પૂર્વ વડાપ્રધાન અને લાંબા સમય સુધી બાંગ્લાદેશની રાજનીતિમાં મુખ્ય કેન્દ્ર રહ્યું નામ—શેખ હસીના—ને અદાલતે “માનવતા વિરુદ્ધના ગંભીર ગુનાઓ” બદલ ગુનેગાર ઠેરવી, તેમને ફાંસીની સજા અને તેમની બધાય મિલકતો જપ્ત કરવાની કાર્યવાહીના આદેશો જાહેર કર્યા છે.

આ ચુકાદા પાછળનું રાજકીય અને કાનૂની પરિપ્રેક્ષ્ય એટલું જટિલ છે કે તેનું પરિણામ માત્ર બાંગ્લાદેશ પૂરતું નહીં રહે, પરંતુ ભારત–બાંગ્લાદેશ સંબંધો, દક્ષિણ એશિયાની આંતરિક સુરક્ષા, માઇગ્રેશન પેટર્ન અને માનવ અધિકારના મુદ્દાઓ પર પણ મોટી અસર પડશે, એવો અભિપ્રાય વિશેષજ્ઞો વ્યકત કરી રહ્યા છે.

ચુકાદાનો પૃષ્ઠભૂમિ—વર્ષોથી ચાલતી તપાસનો અંત

શેખ હસીના પર લાગેલા ગુનાઓના આરોપો નવા નહોતા, પરંતુ અલગ–અલગ ન્યાયિક અને રાજકીય અવસ્થાઓ વચ્ચે તેમના કેસો લાંબા સમય સુધી અટવાયા હતા. ટ્રાયલ કોર્ટથી લઈને સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી આ કેસોની નોંધ લેવામાં આવી હતી. પરંતુ બે વર્ષ પહેલાં બાંગ્લાદેશના સુપ્રીમ જ્યુડિશ્યલ કાઉન્સિલે માનવ અધિકાર ઉલ્લંઘન અને રાજકીય દमनના કેસોને ફરીથી ખુલ્લા કરવા મંજૂરી આપી હતી.

આ કેસોમાં મુખ્યત્વે ત્રણ આરોપો મહત્વના ગણાયા હતા:

1. રાજકીય વિરોધીઓ પર કથિત દમન

2. વિરોધ પ્રદર્શનો દરમિયાન પોલીસ-ફાયરિંગ તથા મૃત્યુઓ માટેની જવાબદારી

3. દુરસ્ત વિસ્તારોમાં સંપ્રદાયિક હિંસા રોકવામાં નિષ્ફળતા અથવા સહભાગી હોવાનું આરોપ

આ આરોપોનું વિશ્લેષણ કરતી કોર્ટના નિષ્કર્ષમાં કેટલીક સાક્ષીઓ, પૂર્વ અધિકારીઓના નિવેદનો અને માનવ અધિકાર સંગઠનોના પુરાવાઓને મહત્વનું આધાર બનાવવામાં આવ્યું.

અદાલતનો ચુકાદો—કઠોર સજા કેમ?

ત્રીણ મહિનાની સતત ચાલેલી સુનાવણી પછી અદાલતે આજે સવારે પોતાના 568 પાનાની વિગતવાર રાય વાંચી સંભળાવી. જેમાં અદાલતે કહ્યું:

• પૂર્વ વડાપ્રધાન તરીકે હસીના પાસે નાગરિકોની સુરક્ષા માટે અતિ મહત્ત્વપૂર્ણ જવાબદારી હતી,

• પરંતુ તેમની કાર્યપદ્ધતિમાં “સત્તાનો દુરુપયોગ”, “પોલીસ તંત્રને રાજકીય કાર્યમાં વાપરવાનો આરોપ” અને “સંવિધાન મુજબ નાગરિક અધિકારીઓના દમન” જેવા તત્વો સ્પષ્ટ દેખાય છે.

કોર્ટના મતે આ ગુનાઓ બાંગ્લાદેશના કાયદા, આંતરરાષ્ટ્રીય ફોજદારી કાયદો અને યુનાઇટેડ નેશન્સ હ્યૂમન રાઇટ્સ ચાર્ટરનો ઉલ્લંઘન કરે છે.

આથી અદાલતે તેમને:

✔ મૃત્યુદંડ (ફાંસી)
✔ બધી મિલકતો—દેશ-વિદેશની—જપ્ત કરવાનો આદેશ
✔ પરિવારમાંના ચાર સભ્યોને પણ પૂછપરછ માટે બોલાવવાના આદેશ

જાહેર કર્યા.

ઢાકામાં હંગામો—રસ્તાઓ પર હજારો લોકો

ચુકાદો જાહેર થતાની સાથે ઢાકા, ચિટગોંગ, રાજશાહી, ખૂલના જેવા મુખ્ય શહેરોમાં ગરમ માહોલ સર્જાયો.

• કેટલાક વિસ્તારોમાં હસીના સમર્થકો રસ્તા પર ઉતરી ગયા

• પોલીસ અને અર્ધસૈન્ય દળોને ટીયર-ગૅસ, લાઠીચાર્જ કરવાની ફરજ પડી

• વિરોધીઓએ આ ચુકાદાને “જનતાનો ન્યાય” કહી વધાવ્યો

• 17 જિલ્લામાં 144 કલમ જેવી કડક જાહેર વ્યવસ્થા લાગુ કરાઈ

બાંગ્લાદેશના ગૃહ મંત્રાલયે આખા દેશમાં હાઈ એલર્ટ જાહેર કર્યો છે. મુખ્યતઃ સરકારી ઓફિસો, ન્યાયાલય, આંતરરાષ્ટ્રીય બોર્ડર તેમજ વિમાન મથકો પર સુરક્ષા દળો વધારવામાં આવ્યા છે.

હસીનાનો પરિવાર ક્યાં છે?

ચુકાદા પહેલાંજ એવી અપવાંહો હતી કે હસીનાનો પરિવાર દેશની બહાર છે. કેટલાક સૂત્રો કહે છે કે તેમનો પરિવાર લંડન અથવા દુબઈમાં હોઈ શકે. પરંતુ કોઈ સત્તાવાર પુષ્ટિ નથી.

સરકારના એક ઉચ્ચ અધિકારીએ જણાવ્યું:

“મિલકતો જપ્ત કરવાના હુકમ બાદ આંતરરાષ્ટ્રીય તપાસ એજન્સીઓને સૂચના મોકલવામાં આવશે.”

વિપક્ષનો પ્રતિક્રિયા—‘આ છે સાચો ન્યાય!’

બાંગ્લાદેશ નેશનલ પાર્ટી (BNP), જે વર્ષોથી શેખ હસીનાના વિરોધમાં હતી, તેણે આ ચુકાદાને “ઇતિહાસિક” ગણાવ્યો.

અગાઉ BNPએ હસીના પર રાજકીય બંધીઓ, ગાયબ કરાયેલા લોકો, પોલીસ અત્યાચાર તથા ચૂંટણીના ગેરવહીવટના અનેક આરોપો લગાવ્યા હતા.

BNPના એક વરિષ્ઠ નેતાએ આજે કહ્યું:

“આ દક્ષિણ એશિયાની લોકશાહીની વિજય ગાથા છે.”

સત્તાધારી પક્ષની પ્રતિક્રિયા—“પૂરેપૂરી રાજકીય સજ્જડતા”

હસીનાની પાર્ટી Awami Leagueએ આ ચુકાદાને રાજકીય સજ્જડતા ગણાવી.

તેનું કહેવું છે:

• આ કેસો રાજકીય રીતે પ્રેરિત છે

• ગેરતપાસી પુરાવાઓના આધારે ચુકાદો કરવામાં આવ્યો

• આ નિર્ણય સ્થિરતા કરતાં અસ્થિરતા વધારશે

પાર્ટીના હઝારો કાર્યકરો ઢાકાની બહારના વિસ્તારોમાં રસ્તા પર ઉતરી ગયા છે.

ભારતની ચિંતા—પૂર્વીય સરહદ માટે જોખમ?

ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચે સારા રાજદ્વારી સંબંધો છેલ્લા દાયકાથી ચાલુ રહ્યા છે. ભારતમાં સુરક્ષા વિશ્લેષકો માને છે કે:

• બાંગ્લાદેશમાં રાજકીય અસ્થિરતા વધે તો બોર્ડર પર ગેરકાયદે પ્રવેશો વધી શકે

• નार्थ-ઈસ્ટ સ્ટેટ્સ પર અસર

• બાંગ્લાદેશમાંથી શરણાર્થીઓના વધારાનો ભય

• આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકી સંગઠનોને જમીન મળી શકે

ભારતના વિદેશ મંત્રાલયે માત્ર એટલું કહ્યું:

“બાંગ્લાદેશનાં આંતરિક મામલાઓ પર અમે નજર રાખી રહ્યા છીએ.”

આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિક્રિયા

• યુ.એન. હ્યૂમન રાઇટ્સ કમિશનએ સમગ્ર પ્રોસેસની પારદર્શિતાની તપાસ માગી

• યુરોપિયન યુનિયનએ શાંત વાતાવરણ અને કાયદાનો સન્માન જાળવવા અપીલ કરી

• અમેરિકાએ બાંગ્લાદેશમાં સ્થિરતા અને માનવ અધિકારોની રક્ષા પર ભાર મુક્યો

• ચીને અંદરની બાબત ગણાવી કોઈ ટીકા ન કરી

દેશમાં હાઈ એલર્ટના કારણો

સરકારે દેશવ્યાપી હાઈ એલર્ટ માટે નીચેના મુદ્દા ઉલ્લેખ્યા છે:

1. હિંસક વિરોધ પ્રદર્શનની શક્યતા

2. રાજકીય પ્રતિક્રિયાથી ઉત્પન્ન અસ્થિરતા

3. રસપ્રદેશોમાં સંપ્રદાયિક તણાવનો ભય

4. સરકારી ઇમારતો પર હુમલો થવાની શક્યતા

5. ઓનલાઈન મિસઇનફોર્મેશનને કારણે અશાંતિ ફેલાવવાનો જોખમ

પોલીસે સોશિયલ મીડિયા પર રુમર્સ ફેલાવતા 83 લોકોને ઝડપ્યા છે.

બાંગ્લાદેશની રાજનીતિ માટે અસર— નવી દિશા કે ગાઢ સંકટ?

હસીનાના દોષ નોંધાતા દેશની રાજકીય સમીકરણોનું ચિત્ર બદલાઈ જશે.

• Awami Leagueનું ભવિષ્ય અનિશ્ચિત

• BNP મજબૂત બની શકે

• આંતરરાષ્ટ્રીય સમીકરણો બદલાઈ શકે

• આગામી ચૂંટણી પર સીધી અસર

• નવી રાજકીય ગઠબંધનો ઉભા થઈ શકે

કેટલાક વિશ્લેષકો કહે છે કે આ ચુકાદો બાંગ્લાદેશને “પોસ્ટ-હસીના યુગ” તરફ લઈ જાય છે.

જનતા શું કહે છે?

ઢાકાની રસ્તાઓ પર મીડિયાએ લોકોની વિવિધ પ્રતિભાવો લીધા:

• “આ ન્યાય વિલંબિત હતો, પરંતુ મળ્યો.”

• “આ દેશને વધુ હિંસા તરફ ધકેલશે.”

• “રાજકીય બદલોનો ચક્ર જ ચાલતો રહેશે.”

• “સુરક્ષા હાલત બહુ નાજુક છે.”

આગામી પગલું—અપીલ? ફાંસીનો અમલ?

હસીનાની કાનૂની ટીમે સ્પષ્ટ કહ્યું છે:

✔ તેઓ સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ કરશે
✔ આંતરરાષ્ટ્રીય અદાલતોનો સહારો લેશે

સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ દાખલ થાય ત્યાં સુધી ફાંસીના આદેશનો અમલ સ્થગિત રહી શકે છે.

સમાપન—દક્ષિણ એશિયાના રાજકીય ઇતિહાસમાં સૌથી મોટો ચુકાદો

આ સમગ્ર મામલો માત્ર એક વ્યક્તિ અથવા એક પાર્ટીનો નથી—તે દક્ષિણ એશિયાની લોકશાહી, ન્યાયિક સ્વતંત્રતા, રાજકીય ગણિત, આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધો અને માનવ અધિકારના પ્રશ્નો પર ઐતિહાસિક અસર પાડશે.

બાંગ્લાદેશ આવતા કેટલાક અઠવાડિયામાં શું દિશા લે છે, તે માત્ર દેશ માટે નહીં, પરંતુ સમગ્ર ક્ષેત્ર માટે મહત્વપૂર્ણ રહેશે.

Author: samay sandesh