“ભારત–અમેરિકા રક્ષા સહયોગનું નવું અધ્યાય : 777 કરોડની હથિયાર ડીલથી ભારતની સેનાની આગ્રીમ ક્ષમતા વધશે”

ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેનો રક્ષા સહયોગ છેલ્લા દશકામાં જે ઝડપે આગળ વધી રહ્યો છે તે માત્ર બે દેશો વચ્ચેના વ્યૂહાત્મક સંબંધોનું પ્રતિબિંબ નથી, પરંતુ વૈશ્વિક રાજકીય પરિસ્થિતિઓમાં ઊભી થતી નવી સમતોલ શક્તિની રચનાને પણ સૂચવે છે. અમેરિકા દ્વારા ભારતને આશરે 93 મિલિયન ડૉલર, એટલે કે અંદાજે 777 કરોડ રૂપિયાના સંરક્ષણ હથિયારો વેચાણને મંજૂરી આપવી આ ભાગીદારીનું વધુ એક મહત્વપૂર્ણ પગથિયું ગણાય છે. આ ડીલ માત્ર હથિયારોનો સોદો નથી—આ એક એવા રાષ્ટ્રની સુરક્ષા આવશ્યકતાઓને સંતોષતો નિર્ણય છે, જે પોતાની સરહદો અને ભૂ-રાજનીતિક સ્થિરતાને વિશ્વના સૌથી વિશિષ્ટ પડકારોમાંથી એક ગણાવે છે.

આ મંજૂરીના અંતર્ગત, ભારતને નીચે મુજબના અગત્યના હથિયારો મળશે—

100 જાવેલિન એન્ટી-ટેન્ક મિસાઈલ્સ
25 લાઇટ કમાન્ડ લોન્ચ યુનિટ્સ (LCLU)
216 એક્સકેલિબર આર્ટિલરી રાઉન્ડ્સ

આ ત્રણેય ટેકનોલોજીઓ ભારતની રક્ષા તકેદારી, મોરચા પરની ચોકસાઈ, તેમજ યુદ્ધક્ષમતા વધારવામાં ક્રાંતિકારી ફેરફાર લાવી શકે છે. ખાસ કરીને વર્તમાન સમયમાં જ્યારે ભારત બે પરમાણુ સજ્જ પડોશી દેશો—ચીન અને પાકિસ્તાન—સાથે અલગ અલગ મોરચા પર સામરીક સાવચેતી રાખવા મજબૂર છે, ત્યારે આ પ્રકારનો ટેકનોલોજીકલ ઉછાળો અત્યંત મહત્વનો છે.

જાવેલિન મિસાઈલ : ભારતીય ભૂમીસૈન્ય માટે ગેમ-ચેન્જર

આ ડીલનો સૌથી અગત્યનો ભાગ એટલે અમેરિકાની જાવેલિન એન્ટી-ટેન્ક ગાઈડેડ મિસાઈલ (Javelin ATGM) સિસ્ટમ. વિશ્વની સૌથી અદ્યતન માનવામાં આવતી આ મિસાઈલ ફાયર-એન્ડ-ફર્ગેટ ટેકનોલોજી પર કાર્ય કરે છે. એટલે કે સૈનિકે મિસાઈલ છોડ્યા બાદ તેને લક્ષ્યને ટ્રેક કરવાની કે કોઈ દિશા આપવાની જરૂર રહેતી નથી. તે પોતે જ લક્ષ્યને લોક કરીને તેની તરફ આગળ વધે છે અને અત્યંત ચોકસાઈથી પ્રહાર કરે છે.

જાવેલિનની ખાસિયતો:

ટોપ એટેક મોડ – આકરા ટેન્કોનો સૌથી નબળો ભાગ તેમની છત ગણાય છે. જાવેલિન સીધી ઢાળ પરથી નહીં પરંતુ ઉપરથી વળાંક મારીને ટેન્કની છતમાંથી ઘૂસી જાય છે.
લાંબા અંતર સુધી પ્રહાર ક્ષમતા – 2.5 કિલોમીટરથી વધુ અંતરે બેઠા બેઠા લક્ષ્યને નિષ્ફળ બનાવી શકે છે.
દિવસ-રાત, ધુમ્મસ, ધૂળ—દરેક પરિસ્થિતિમાં કાર્યક્ષમ
થર્મલ ઇમેજિંગ સિસ્ટમ સાથે, જેનાથી શત્રુના ટેન્ક કે બંકર ક્યાં છે તે સ્પષ્ટ દેખાય છે.

લાડાખ, રાજસ્થાન કે અરુણાચલ જેવા કઠિન અને વિવિધ ભૂપ્રદેશ ધરાવતા વિસ્તારોમાં જાવેલિન ભારતીય સેના માટે મુખ્ય હથિયાર બની શકે છે. ચીનની ટાઈપ-15 લાઇટ ટેન્ક, ટાઈપ-99 કે પાકિસ્તાનની અલ-ખાલિદ ટેન્કો ભારતીય સૈનિકો સામે ઘણી વખત પડકાર ઉભો કરે છે. જાવેલિન જેવી મિસાઈલ તે પડકારને લગભગ “નિષ્ફળ” બનાવી દે છે.

25 લાઇટ કમાન્ડ લોન્ચ યુનિટ્સ : સેના માટે ‘ઈન્ટેલિજન્ટ ટ્રિગર’

જાવેલિન મિસાઈલને ફાયર કરવા માટે કમાન્ડ લોન્ચ યુનિટ (CLU) નામનો ખાસ ઉપકરણ જરૂરી છે. આ ડીલમાં ભારતને 25 અદ્યતન લાઈટ-વેઇટ CLU મળવાના છે. LCLU ની વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છે:

તે અગાઉની તુલનામાં 40% હળવું છે.
સમયસર લક્ષ્યની ઓળખ શક્ય બનાવે છે.
થર્મલ અને નાઇટ વિઝન બંને મોડ ઉપલબ્ધ છે.
ઊંચાઈવાળા મોરચાઓ પર સૈનિકો માટે ઉપયોગમાં સરળ.

કમાન્ડ લોન્ચ યુનિટ એ મિસાઈલનો દિમાગ છે—તે જ લક્ષ્ય પસંદ કરે છે, મિસાઈલને માર્ગ બતાવે છે અને અત્યંત ચોકસાઈ સુનિશ્ચિત કરે છે. ભારતીય સેના માટે આ એક વિશાળ અપગ્રેડ સાબિત થશે.

216 એક્સકેલિબર આર્ટિલરી શેલ્સ : મિલિટરી ચોકસાઈમાં નવો ધોરણ

આ ડીલનો ત્રીજો ભાગ છે એક્સકેલિબર પ્રિસિશન ગાઈડેડ આર્ટિલરી રાઉન્ડ્સ. સામાન્ય રીતે તોપખાનાના શેલ્સ ‘એરીયા ડેમેજ’ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે—બોમ્બ પડે છે અને વિસ્તારને નુકસાન કરે છે. પરંતુ એક્સકેલિબર એકદમ અલગ છે, કારણ કે:

તે GPS દ્વારા માર્ગદર્શિત છે
લક્ષ્યને ચોક્કસ મીટરની ચોકસાઈથી હિટ કરી શકે છે
40 કિમીથી વધુ અંતરે પણ અસરકારક
collateral damage (આસપાસનું અનાવશ્યક નુકસાન) ખૂબ ઓછું

ડોક્લામ, લાડાખ કે કચ્છ જેવા વિસ્તારોમાં, જ્યાં સામે શત્રુની સ્થિતિ નિર્ધારિત છે પરંતુ તે સુધી પહોંચવું મુશ્કેલ છે, ત્યાં એક્સકેલિબર ભારતીય તોપખાનાને બહુ મોટી ક્ષમતા આપે છે. 40–50 કિલોમીટર દૂર બેઠા બેઠા શત્રુના બંકર, કમ્યુકેશન પોસ્ટ અથવા એમ્યુનિશન ડેપો પર પ્રહાર કરી શકવું આજના યુદ્ધનું 현실 છે—અને એ જ ભારતને મળી રહ્યું છે.

આ ડીલનો વ્યૂહાત્મક અર્થ : ભારત માટે શા માટે મહત્વપૂર્ણ?

1. ચીન સાથે તણાવની વચ્ચે રક્ષણ વધારવાનો પ્રયાસ

લાડાખમાં 2020થી ચાલતા તણાવ પછી ભારત કોઈપણ જોખમ લેવા માટે તૈયાર નથી. ચીન સતત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વધારી રહ્યું છે, નવા યુદ્ધ ઉપકરણ લાવી રહ્યું છે. આવા સમયમાં જાવેલિન અને એક્સકેલિબર ભારતને “ડિટરન્સ” આપે છે—અર્થાત એરિયા ડોમિનેન્સ અને વિરોધીને પાછળ હટાવવા માટે પૂરતી શક્તિ.

2. પાકિસ્તાન તરફથી આવતા જોખમ માટે પણ ઉપયોગી

પાકિસ્તાનમાં ચાલતાં રાજકીય અસ્થિરતાને કારણે સરહદ પર હુમલાની શક્યતાઓ અચોક્કસ બને છે. ગેરરાજનીતિક જૂથો, ટેરર ગ્રૂપ્સ, લશ્કર, જૈશ જેવા સંગઠનો માટે પણ ભારતે મોરચો સજ્જ રાખવો પડે છે.

3. મેક ઈન ઈન્ડિયા અને અમેરિકન હથિયાર ટેકનોલોજીનો સમન્વય

આગામી સમયમાં અમેરિકન કંપનીઓ—જેમ કે Lockheed Martin અને Raytheon—ભારતમાં મિસાઈલ સિસ્ટમ બનાવવા માટે સહકાર આપી શકે છે. આ ડીલ ભવિષ્યમાં નાની-મોટી ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફરની દિશામાં આગળ વધવા માટેનું બીજ છે.

4. ઇન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રની વ્યૂહરચના

અમેરિકા માટે ભારત એક મહત્વપૂર્ણ ભાગીદાર છે, ખાસ કરીને દક્ષિણ ચીન સમુદ્રમાં ચીનની વધતી દાદાગીરી રોકવા માટે. QUAD (ભારત-અમેરિકા-જાપાન-ઓસ્ટ્રેલિયા) ને મજબૂત બનાવવા માટે પણ અમેરિકા ભારત સાથે મજબૂત સંરક્ષણ સહયોગ ઇચ્છે છે.

અમેરિકાના દૃષ્ટિકોણથી આ ડીલ કેમ મહત્વપૂર્ણ?

ભારત વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહી તરીકે અમેરિકાનો સ્વાભાવિક ભાગીદાર છે.
ચીનની આક્રમક નીતિઓને સંતુલિત કરવું અમેરિકાની જરૂરિયાત છે.
ભારત–અમેરિકા વચ્ચેનું રક્ષણ-વેપાર હવે 0 થી વધીને લગભગ 20 બિલિયન ડૉલર સુધી પહોંચી ગયું છે.
અમેરિકન કંપનીઓ માટે ભારત એક વિશાળ રક્ષા-બજાર છે.

યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટે પોતાના નિવેદનમાં પણ કહ્યું કે,
“આ વેચાણ ઇન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં સહકાર અને વિશ્વ સુરક્ષાને વધુ મજબૂત કરશે.”

ભારતીય સૈન્ય પર સીધી અસર : મોરચા પર શું બદલાશે?

भारतीय इन्फेंट्री यूनिटहरूको स्ट्राइक क्षमता कई गुना बढ़ेगी
કોઈપણ દુશ્મન ટૅન્ક આગળ વધે તે પહેલાં જ નષ્ટ કરી શકાશે
ઉચ્ચ પહાડી વિસ્તારમાં તૈનાત સૈનિકો માટે નવી ટેક્નોલોજી સહાયક
આર્ટિલરી હવે માત્ર ‘બોમ્બિંગ યુનિટ’ નહીં રહ્યા—હવે તે ‘પ્રિસિશન સ્ટ્રાઈક યુનિટ’ બનશે
નાઈટ ઓપરેશનમાં શત્રુ પર મનોવૈજ્ઞાનિક દબાણ વધશે