ભારતની વૈશ્વિક વેપાર નીતિમાં વધુ એક મહત્વપૂર્ણ અધ્યાય ઉમેરાયો છે. ભારત અને ઓમાન વચ્ચે ગુરુવારે ઐતિહાસિક મુક્ત વેપાર કરાર (Free Trade Agreement – FTA) પર સત્તાવાર રીતે હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે. આ કરાર હેઠળ ઓમાનમાં ભારત દ્વારા થતી 98 ટકા નિકાસને ડ્યુટી-ફ્રી ઍક્સેસ મળશે, જ્યારે ભારત પણ ઓમાનથી આયાત થતી અનેક વસ્તુઓ પર શુલ્ક ઘટાડશે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની હાજરીમાં મસ્કતમાં યોજાયેલા કાર્યક્રમ દરમિયાન ભારતના વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ પ્રધાન પિયુષ ગોયલ અને ઓમાનના વાણિજ્ય, ઉદ્યોગ અને રોકાણ પ્રોત્સાહન પ્રધાન કૈસ બિન મોહમ્મદ અલ યુસુફે આ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
આ મુક્ત વેપાર કરારને ભારત–મધ્ય પૂર્વ સંબંધોમાં એક માઈલસ્ટોન તરીકે જોવામાં આવી રહ્યો છે. આ કરાર આગામી નાણાકીય વર્ષના પ્રથમ ત્રિમાસિક ગાળાથી અમલમાં આવવાની સંભાવના છે. કરાર અમલમાં આવ્યા બાદ ભારત અને ઓમાન વચ્ચેના વેપારમાં નોંધપાત્ર વધારો થવાની અપેક્ષા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે.
98 ટકા ભારતીય નિકાસને ઓમાનમાં શૂન્ય-ડ્યુટી ઍક્સેસ
આ કરારનો સૌથી મોટો ફાયદો ભારતને થવાનો છે. ઓમાને ભારતમાંથી થતી તેની કુલ આયાતમાંથી 98 ટકા ઉત્પાદનો પર શૂન્ય-ડ્યુટી ઍક્સેસ આપવાનો પ્રસ્તાવ સ્વીકાર્યો છે. ખાસ કરીને ભારતના રત્નો અને ઝવેરાત, કાપડ, ચામડાંના ઉત્પાદનો, ફૂટવેર, રમતગમતના સામાન, કૃષિ ઉત્પાદનો, ઍન્જિનિયરિંગ સામાન, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, તબીબી ઉપકરણો અને ઓટોમોબાઇલ્સ જેવા ક્ષેત્રોને મોટો ફાયદો થશે.
કુલ મળીને ભારતની 97.96 ટકા નિકાસ પર તાત્કાલિક ડ્યુટી નાબૂદી લાગુ થશે. આ નિર્ણયથી ભારતીય ઉદ્યોગોને ઓમાનના બજારમાં સ્પર્ધાત્મક કિંમતે ઉત્પાદનો પહોંચાડવાની તક મળશે, જેના કારણે નિકાસમાં મોટો વધારો થવાની શક્યતા છે.
ભારત દ્વારા ઓમાનની આયાત પર શુલ્ક ઘટાડો
માત્ર ભારતની નિકાસ જ નહીં, પરંતુ ઓમાનથી ભારત થતી આયાતને પણ આ કરાર હેઠળ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે. ભારતે ઓમાનથી આયાત થતી તેની 77.79 ટકા વસ્તુઓ પર ટૅરિફ ઘટાડવાનો નિર્ણય કર્યો છે, જે ઓમાનની કુલ નિકાસના 94.81 ટકા જેટલો હિસ્સો છે.
ખાસ કરીને ખજૂર, માર્બલ અને પેટ્રોકેમિકલ ઉત્પાદનો માટે ભારતે ટૅરિફ-રેટ ક્વોટા (TRQ) આધારિત ડ્યુટી-ફ્રી આયાતનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે. આ વ્યવસ્થા હેઠળ નિર્ધારિત મર્યાદા સુધી આ ઉત્પાદનો પર શૂન્ય ડ્યુટી લાગુ થશે, જ્યારે મર્યાદા વધે ત્યારે સામાન્ય શુલ્ક લાગુ થશે.
જો કે, ભારતે કેટલાક સંવેદનશીલ ક્ષેત્રોને આ મુક્તિમાંથી બહાર રાખ્યા છે. કૃષિ ઉત્પાદનોના કેટલાક ભાગ, સોના અને ચાંદીના દાગીના તેમજ શ્રમ-આધારિત કેટલાક ઉત્પાદનોને આ કરારમાં ખાસ કરીને મુક્તિ આપવામાં આવી નથી, જેથી સ્થાનિક ઉદ્યોગોનું રક્ષણ થઈ શકે.
ભારતીય વ્યાવસાયિકો માટે ઓમાનમાં નવી તકો
આ મુક્ત વેપાર કરારનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને વ્યાપક પ્રભાવ સેવા ક્ષેત્રમાં જોવા મળશે. ઓમાને ભારતીય વ્યાવસાયિકો અને સેવા પ્રદાતાઓ માટે અનેક ક્ષેત્રોમાં સ્પષ્ટ અને મજબૂત પ્રતિબદ્ધતાઓ કરી છે. તેમાં કમ્પ્યુટર અને આઈટી સેવાઓ, વ્યાવસાયિક સેવાઓ, ઑડિઓ-વિઝ્યુઅલ સેવાઓ, શિક્ષણ અને આરોગ્યસંભાળ જેવા ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છે.
આ કરાર હેઠળ ભારતીય વ્યાવસાયિકો માટે કૌશલ્ય-આધારિત વ્યવસાયોની સંખ્યામાં પણ વધારો કરવામાં આવ્યો છે. તેનો અર્થ એ છે કે ઈજનેરો, ડૉક્ટરો, આઈટી નિષ્ણાતો, શિક્ષકો અને અન્ય કુશળ ભારતીયો માટે ઓમાનમાં રોજગાર અને વ્યવસાયિક તકો વધશે.
ઓમાનમાં 100 ટકા FDIની મંજૂરી
કરારનો વધુ એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો એ છે કે ઓમાનમાં ભારતીય કંપનીઓ માટે 100 ટકા વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI)ની મંજૂરી આપવામાં આવી છે. આ નિર્ણયથી ભારતીય સેવા ઉદ્યોગ અને કંપનીઓ ઓમાનમાં સંપૂર્ણ માલિકી સાથે રોકાણ કરી શકશે. ખાસ કરીને હેલ્થકેર, એજ્યુકેશન, આઈટી અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ક્ષેત્રમાં ભારતીય કંપનીઓ માટે મોટા અવસર ઊભા થશે.
ભારત–ઓમાન વેપાર સંબંધોની પૃષ્ઠભૂમિ
ભારત અને ઓમાન વચ્ચેના વેપાર સંબંધો ઐતિહાસિક રીતે મજબૂત રહ્યા છે. ઓમાનમાં આશરે 7 લાખ જેટલા ભારતીય નાગરિકો વસે છે, જે ત્યાંની કુલ વસ્તીનો નોંધપાત્ર હિસ્સો છે. દર વર્ષે ઓમાનમાંથી ભારતને આશરે 2 અબજ અમેરિકી ડૉલર જેટલી રેમિટન્સ મળે છે, જે ભારતની અર્થવ્યવસ્થામાં મહત્વપૂર્ણ ફાળો આપે છે.
આ કરારથી દ્વિપક્ષીય વેપારને નવી ગતિ મળશે અને બંને દેશો વચ્ચેના આર્થિક, સાંસ્કૃતિક અને વ્યૂહાત્મક સંબંધો વધુ મજબૂત બનશે.
ભારતની વૈશ્વિક વેપાર નીતિમાં વધુ એક પગલું
ભારતે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વૈશ્વિક વેપારમાં પોતાની હાજરી મજબૂત કરવા માટે અનેક મુક્ત વેપાર કરારો કર્યા છે. તાજેતરમાં ભારતે સંયુક્ત આરબ અમીરાત (UAE) અને યુકે (UK) સાથે પણ મહત્વપૂર્ણ વેપાર કરારો પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. ઓમાન સાથેનો આ કરાર એ જ દિશામાં વધુ એક મજબૂત પગલું ગણાય છે.
વાણિજ્ય મંત્રાલયના અધિકારીઓનું માનવું છે કે આ FTA ભારતની “મેક ઇન ઇન્ડિયા” અને “આત્મનિર્ભર ભારત” પહેલોને પણ મજબૂત બનાવશે, કારણ કે નિકાસમાં વધારો થવાથી સ્થાનિક ઉત્પાદન અને રોજગાર બંનેમાં વધારો થશે.
ભવિષ્ય માટે આશાવાદ
આ રીતે, ભારત અને ઓમાન વચ્ચે થયેલો મુક્ત વેપાર કરાર માત્ર બે દેશો વચ્ચેના વેપાર સુધી સીમિત નથી, પરંતુ તે વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી, માનવ સંસાધન વિકાસ અને વૈશ્વિક સ્તરે ભારતની વધતી ભૂમિકાનું પ્રતિબિંબ છે. કરાર અમલમાં આવ્યા બાદ બંને દેશો વચ્ચે વેપાર, રોકાણ અને રોજગારની નવી તકો સર્જાશે, જેનો સીધો લાભ ભારતીય ઉદ્યોગો અને વ્યાવસાયિકોને મળશે.
