મહીનાની શરૂઆતમાં જ મોંઘવારીનો મોટો ઝટકો: કમર્શિયલ LPG સિલિન્ડર મોંઘો, ઘરેલુ ગ્રાહકોને હાલ રાહત”

ભારતના સામાન્ય નાગરિકો માટે દર મહિને પહેલી તારીખે નવી ભાવયાદી એક મોટો મુદ્દો બની રહે છે. ક્યારેક પેટ્રોલ-ડીઝલ, તો ક્યારેક વીજળીના દર, અને મોટાભાગે રસોડાની ગેસની કિંમતમાં ફેરફાર લોકોના ઘરખર્ચ પર સીધી અસર કરે છે. 1 ઑક્ટોબરથી જ દેશમાં ફરી એક વખત મોંઘવારીનો ઝટકો લાગ્યો છે. ખાસ કરીને રેસ્ટોરન્ટ, હોટેલ, કેટરિંગ તથા ખાદ્ય ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા લોકોને મોટું આર્થિક બોજું વહોરવું પડશે. કારણ કે સરકાર દ્વારા 19 કિલોગ્રામના કમર્શિયલ LPG સિલિન્ડરની કિંમતમાં ₹16.50 નો વધારો કરીને નવા ભાવ ₹1595.50 પ્રતિ સિલિન્ડર નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. નવા દર આજથી જ અમલમાં આવ્યા છે.

આ વધારો સીધો સામાન્ય ઘરેલુ ગ્રાહકોને અસર કરતો નથી, કારણ કે 14.2 કિલોગ્રામના ઘરેલુ સિલિન્ડરની કિંમતોમાં કોઈ બદલાવ કરવામાં આવ્યો નથી. તેમ છતાં, આ પરોક્ષ રીતે ઘરના બજેટ પર અસરકારક સાબિત થવાનો છે, કારણ કે હોટેલ-રેસ્ટોરન્ટના ભોજનના ભાવ વધવાની પૂરી શક્યતા છે.

૧. LPG સિલિન્ડરના ભાવમાં વધારો – સામાન્ય જનતાની પ્રથમ પ્રતિક્રિયા

મહીનાની પહેલી જ તારીખે ભાવવધારો થતાં જ લોકોમાં અસંતોષની લાગણી જોવા મળી રહી છે. રોજબરોજ ભોજન માટે બહાર ભોજન કરનાર વિદ્યાર્થીઓ, કર્મચારીઓ, પ્રવાસીઓ અને મધ્યમવર્ગીય લોકો મોંઘવારીની અસર તરત જ અનુભવી શકે છે. સામાન્ય માણસ માટે ઘરના ભોજનની સાથે બહાર મળતું ભોજન પણ હવે ખિસ્સા પર ભારે પડવાનું છે.

એક વેપારીએ કહ્યું –
“આવો વધારો થવાથી અમારે મેનુમાં ભાવ વધારો કરવો જ પડશે. ગેસનો ખર્ચો ખાવાની દરેક વસ્તુ પર સીધો ચઢે છે. ગ્રાહકો ગુમાવવાની ભીતિ છે, પરંતુ નુકસાન પર વેપાર ચલાવવો શક્ય નથી.”

૨. ઘરેલુ સિલિન્ડર સ્થિર, પરંતુ રાહત કેટલી સમયની?

સરકારે ઘરેલુ LPG સિલિન્ડરના ભાવમાં કોઈ વધારો કર્યો નથી. હાલ અમદાવાદ, રાજકોટ, સુરત, વડોદરા સહિત ગુજરાતના શહેરોમાં 14.2 કિલોગ્રામના ઘરેલુ સિલિન્ડરનો ભાવ અગાઉ જેટલો જ છે. આથી ઘરેણીઓ માટે થોડોક શ્વાસ લેવા જેવો સમય છે.

પરંતુ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે વૈશ્વિક ક્રૂડ ઑઈલના ભાવમાં વધારો અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં LNG તથા પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોની માંગ-પુરવઠા પરિસ્થિતિને જોતા આવનારા સમયમાં ઘરેલુ સિલિન્ડર પણ મોંઘો થઈ શકે છે. એટલે હાલની રાહત તાત્કાલિક છે, લાંબા ગાળે ફરી મોંઘવારીનો માર સહન કરવો પડશે.

૩. રેસ્ટોરન્ટ, હોટેલ અને કેટરિંગ ઉદ્યોગ પર અસર

કમર્શિયલ સિલિન્ડરનો સૌથી વધુ ઉપયોગ હોટેલ-રેસ્ટોરન્ટમાં થતો હોય છે. નાસ્તાથી લઈને ભોજન અને મીઠાઈ સુધી દરેક વસ્તુ માટે રસોઈ ગેસ જરૂરી છે.

નાના રેસ્ટોરન્ટો, ઢાબાઓ અને થાળીઓ આપતા હોટેલો કહે છે કે એક જ દિવસમાં ખર્ચો વધતાં તરત ભાવ વધારવો અઘરો થઈ જાય છે.
કેટરિંગ વ્યવસાયીઓ જણાવે છે કે શાદી-પ્રસંગો માટેના કોન્ટ્રાક્ટ પહેલેથી નક્કી થઈ ગયા હોય છે, ત્યારે નવા ભાવથી સીધું નુકસાન સહન કરવું પડે છે.
ચેઈન રેસ્ટોરન્ટો અને મોટા હોટેલો મેનુના ભાવોમાં ટૂંક સમયમાં ફેરફાર કરી શકે છે.

આ અસર અંતે ગ્રાહક પર જ પડશે.

૪. મોંઘવારીની ચકરવ્યુહ – સામાન્ય જનતાની ચિંતાઓ

મોંઘવારી કોઈ એક ક્ષેત્રમાં મર્યાદિત નથી રહેતી. કમર્શિયલ સિલિન્ડર મોંઘો થતાં બહારનું ભોજન મોંઘું થશે, અને આથી મોંઘવારીનો સીધો ફટકો દરેક વર્ગને લાગશે.

વિદ્યાર્થી અને નોકરીયાત વર્ગને કેન્ટીનમાં વધેલા ભાવે ભોજન કરવું પડશે.
નાના વેપારીઓ માટે ગ્રાહકોને ખેંચી રાખવું મુશ્કેલ બનશે.
મધ્યમવર્ગ માટે તહેવારોની સિઝનમાં વધેલા ખર્ચા સંભાળવા મુશ્કેલી પડશે.

એક ગૃહિણીનું કહેવું છે –
“ઘરે તો ઘરેલુ સિલિન્ડર મોંઘો થયો નથી, પરંતુ બાળકોને રોજ બહાર નાસ્તો આપીએ તો એ મોંઘું પડશે. એટલે આખરે ઘરખર્ચ પર ભાર તો વધશે જ.”

૫. આંતરરાષ્ટ્રીય પરિબળોનો પ્રભાવ

LPG સિલિન્ડરના ભાવમાં થતા ફેરફારો પાછળ આંતરરાષ્ટ્રીય બજારનો મોટો હિસ્સો છે.

ક્રૂડ ઑઈલના ભાવમાં વધારો
વૈશ્વિક રાજકીય પરિસ્થિતિ, ખાસ કરીને મધ્યપૂર્વના દેશોમાં તણાવ
ડૉલર સામે રૂપિયા નબળો પડવો
આંતરરાષ્ટ્રીય પરિવહન ખર્ચમાં વધારો

આ બધાનો સીધો પ્રભાવ ભારતમાં LPGના ભાવ પર પડે છે. સરકાર ઘણી વાર સબસિડી આપીને ઘરેલુ સિલિન્ડરના ભાવને નિયંત્રિત કરે છે, પરંતુ કમર્શિયલ સિલિન્ડરમાં સબસિડી નથી હોતી. એટલે દર વધારાનો સીધો ફટકો વેપારીઓને પડે છે.

૬. તહેવારોની સીઝન અને મોંઘવારીનો ઘસારો

હાલમાં નવરાત્રી ચાલી રહી છે, ત્યારબાદ દિવાળી, લગ્નપ્રસંગોની સીઝન શરૂ થશે. આ સમયમાં કેટરિંગ ઉદ્યોગમાં સૌથી વધુ માંગ રહે છે. નવા ભાવોથી કેટરર્સ માટે ખર્ચામાં મોટી વધારો થશે.

ગરબા અને ફૂડ સ્ટોલના ભાવ વધશે.
તહેવારોમાં બહારથી ઓર્ડર કરેલ નાસ્તા-મીઠાઈ મોંઘા થશે.
લગ્નપ્રસંગના કોન્ટ્રાક્ટમાં વધારાનો ભાર કેટરર્સ સહન કરશે અથવા ગ્રાહકો પર નાખશે.

આથી તહેવારોમાં સામાન્ય માણસને મોંઘવારીનો માર સહન કરવો પડશે.

૭. સરકારની નીતિઓ અને લોકોની અપેક્ષા

લોકો સરકાર પાસેથી અપેક્ષા રાખે છે કે જીવનજરૂરી વસ્તુઓના ભાવ સ્થિર રહે. ઘરેલુ સિલિન્ડર પર સબસિડી રાખીને સરકારે રાહત આપી છે, પરંતુ કમર્શિયલ સિલિન્ડરના વધેલા ભાવથી લોકો અસંતુષ્ટ છે.

કેટલાક અર્થશાસ્ત્રીઓનું માનવું છે કે –
“સરકારે જો નાના હોટેલો અને રેસ્ટોરન્ટોને થોડી સબસિડી આપે તો સામાન્ય માણસ સુધી મોંઘવારીનો ઘસારો ઓછો પહોંચી શકે.”

૮. ભાવવધારા સામે લોકોની માંગણીઓ

કમર્શિયલ સિલિન્ડરના ભાવમાં ઘટાડો કરવો.
નાના વેપારીઓ માટે વિશેષ રાહત પેકેજ જાહેર કરવું.
તહેવારોની સિઝનમાં મોંઘવારી પર નિયંત્રણ રાખવા માટે સમયબદ્ધ રાહત યોજના લાવવી.
વૈકલ્પિક ઉર્જા સ્ત્રોતોને પ્રોત્સાહન આપીને ગેસ પર આધાર ઘટાડવો.

૯. નિષ્કર્ષ

મહીનાની પહેલી જ તારીખે લાગેલો આ ભાવવધારો સામાન્ય માણસને યાદ અપાવે છે કે મોંઘવારીનો દોર હજુ પૂરો થયો નથી. ઘરેલુ સિલિન્ડર સ્થિર હોવા છતાં કમર્શિયલ સિલિન્ડર મોંઘા થતાં બહારનું ભોજન, હોટેલ-રેસ્ટોરન્ટ અને તહેવારોની સીઝનનાં ખર્ચા વધી જશે.

સરકારે સામાન્ય જનતાને રાહત આપવાની દિશામાં કામ કરવું જ પડશે, નહીં તો મોંઘવારીનો ભાર મધ્યમવર્ગ અને ગરીબ વર્ગ માટે અસહ્ય બની જશે.