મુંબઈ શહેરના ધમધમતા જીવનમાં એક અનોખો પરંતુ વર્ષોથી ચર્ચાસ્પદ મુદ્દો છે — કબૂતરખાનાંઓનો. શહેરના અનેક વિસ્તારોમાં આવેલા આ કબૂતરખાનાં ધર્મિક ભાવના સાથે જોડાયેલા હોવા છતાં, સ્વચ્છતા અને જાહેર આરોગ્યની દ્રષ્ટિએ સમસ્યાઓ પણ ઉભી કરે છે. તાજેતરમાં બોમ્બે હાઈકોર્ટના આદેશ બાદ બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (BMC)એ શહેરના વિવિધ કબૂતરખાનાંઓ સામે પગલાં લીધાં છે અને ઘણા સ્થળોએ કબૂતરખાનાં બંધ કરવામાં આવ્યા છે.
આ પગલાંથી જૈન સમાજ અને અન્ય ધાર્મિક સંગઠનોમાં ચિંતા ફેલાઈ છે, કારણ કે જૈન પરંપરામાં પ્રાણિમાત્ર પ્રત્યે કરુણા અને અહિંસાનો સિદ્ધાંત મહત્વ ધરાવે છે. કબૂતરોને અનાજ ખવડાવવું એ જૈન સમાજ માટે ધર્મિક કૃત્ય માનવામાં આવે છે.
આ પૃષ્ઠભૂમિમાં ગઈકાલે શ્રી મુંબઈ જૈન સંઘ સંગઠન અને અધ્યાત્મ પરિવારના પ્રતિનિધિમંડળે BMCના કમિશનર ભૂષણ ગગરાણીને મળીને આ મુદ્દે વિગતવાર રજૂઆત કરી હતી. પ્રતિનિધિમંડળમાં નીતિન વોરા, મુકેશ જૈન, અતુલ શાહ, વિજય જૈન તથા હિતેશ મોતા ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.
🌇 કોર્ટના આદેશ બાદ ઊભી પરિસ્થિતિ
તાજેતરમાં બોમ્બે હાઈકોર્ટએ BMCને સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન આપ્યું હતું કે શહેરમાં આવેલા કબૂતરખાનાંઓ જો જાહેર આરોગ્ય માટે જોખમી હોય અથવા લોકો માટે ત્રાસરૂપ બની રહ્યાં હોય તો તે સ્થળોને બંધ કરવાં. કોર્ટએ આ સાથે એ પણ સૂચવ્યું હતું કે કબૂતરખાનાંમાં કબૂતરોને અનાજ નાખવાની પ્રક્રિયા માટે સમય અને માત્રા બંને બાબતે નિયમ બનાવવામાં આવે.
BMCએ આ આદેશને અમલમાં મૂકતાં શહેરના કેટલાક વિસ્તારો — જેમ કે ધોબી તળાવ, ભુલેશ્વર, મલાડ, દાદર અને બોરિવલી — માં કબૂતરખાનાં બંધ કર્યા હતા. આ પગલાંથી કેટલાક નાગરિકોને રાહત મળી હોવા છતાં, જૈન સમાજમાં ધાર્મિક પરંપરાના અવરોધનો ભય ઉભો થયો હતો.
🙏 જૈન સમાજની રજૂઆત: “ધાર્મિક ભાવનાનું જતન કરો”
જૈન સમાજના પ્રતિનિધિમંડળે કમિશનર ભૂષણ ગગરાણી સાથેની બેઠકમાં સ્પષ્ટ કહ્યું કે તેઓ જાહેર આરોગ્ય અને સ્વચ્છતાના મહત્વને સમજે છે, પરંતુ સાથે સાથે ધર્મના અનુષ્ઠાનોનું સંરક્ષણ પણ તાત્કાલિક જરૂરી છે.
તેમણે કમિશનરને રજૂઆત કરી કે,
“અમે ઇચ્છીએ છીએ કે મુંબઈગરાઓને ત્રાસ ન થાય, પરંતુ ધર્મિક ભાવનાનું પણ સન્માન થાય. તેથી BMCએ એવી વૈકલ્પિક જગ્યા શોધવી જોઈએ જ્યાં લોકો સુવ્યવસ્થિત રીતે કબૂતરોને અનાજ ખવડાવી શકે અને જ્યાં સ્વચ્છતાનું પણ પાલન થાય.”
🏛️ BMC કમિશનરનો પ્રતિભાવ
ભૂષણ ગગરાણીએ પ્રતિનિધિમંડળને વિશ્વાસ આપ્યો કે BMC ધાર્મિક સમુદાયની ભાવનાઓને આઘાત ન પહોંચે તે માટે સંવેદનશીલ છે. તેમણે કહ્યું કે,
“અમે શહેરમાં એવી જગ્યાઓ શોધી રહ્યા છીએ જ્યાં ધર્મિક રીતે કબૂતરખાનાં સ્થાપિત કરી શકાય અને ત્યાં આરોગ્યના ધોરણોનું પણ પાલન થાય. આવી જગ્યાઓ નક્કી કર્યા બાદ તેની માહિતી કોર્ટને પણ આપવામાં આવશે.”
તેમણે આ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે BMCનો હેતુ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નથી, પરંતુ નાગરિકોની સલામતી, સ્વચ્છતા અને જાહેર આરોગ્યનું રક્ષણ કરવાનો છે.
🕊️ કબૂતરખાનાંઓ સામેની વાંધાજનક સ્થિતિ
મુંબઈના કબૂતરખાનાં લાંબા સમયથી વિવાદનું કેન્દ્ર રહ્યા છે. જ્યાં એક તરફ હજારો નાગરિકો રોજ અહીં ધર્મિક ભાવના સાથે કબૂતરોને ચણ નાખવા આવે છે, ત્યાં બીજી તરફ આરોગ્ય નિષ્ણાતો કહે છે કે કબૂતરના મૂત્ર અને પંખો કારણે હવાની ગુણવત્તા ખરાબ થાય છે અને શ્વાસસંબંધિત રોગો ફેલાય છે.
ઘણા ડૉક્ટરોના મતે “પિજન લંગ ડિસિઝ” તરીકે ઓળખાતી એક ગંભીર એલર્જીક બીમારી, ખાસ કરીને વૃદ્ધો અને બાળકોમાં જોવા મળે છે. એના કારણે આંખ, નાક અને ફેફસાંમાં ઈન્ફેક્શન થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
તેથી આરોગ્ય નિષ્ણાતોનું પણ માનવું છે કે જો વૈકલ્પિક સ્થળોની રચના થાય અને સ્વચ્છતા જાળવવામાં આવે તો ધાર્મિક અને આરોગ્ય બંને હિત વચ્ચે સંતુલન શક્ય છે.
🌿 જૈન સમાજના દ્રષ્ટિકોણથી કબૂતરખાનાંનું મહત્વ
જૈન ધર્મ અહિંસા અને કરુણાના સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે. દરેક જીવમાત્ર માટે પ્રેમ અને રક્ષણ એ જૈન ધર્મનો આધારસ્તંભ છે. કબૂતરોને ચણ ખવડાવવું એ “જીવ દયા” તરીકે ગણાય છે — જે જૈન ધર્મમાં પુણ્યકારક માનવામાં આવે છે.
મુંબઈના અનેક વિસ્તારોમાં કબૂતરખાનાંઓના માધ્યમથી દરરોજ હજારો કિલો ચણ વિતરણ થાય છે. આ પ્રવૃત્તિથી ઘણા લોકો રોજગાર સાથે પણ જોડાયેલા છે — જેમ કે ચણ સપ્લાયર, સફાઈ કામદારો અને સંચાલકો. તેથી આ મુદ્દો ફક્ત ધાર્મિક નહીં પરંતુ સામાજિક અને આર્થિક દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વનો છે.
⚖️ કાયદાકીય દ્રષ્ટિ અને ભવિષ્યની દિશા
હાલમાં કોર્ટમાં ચાલી રહેલી અરજી પર અંતિમ નિર્ણય આવવાનો બાકી છે. BMCએ કોર્ટને માહિતી આપી છે કે તેઓ શહેરના વિવિધ વિસ્તારોમાં વૈકલ્પિક સ્થળો માટે સર્વે કરી રહ્યા છે. આ સ્થળોએ સ્વચ્છતા માટે હેન્ડવોશ ઝોન, ડસ્ટબિન, હેલ્થ ગાઇડલાઇન, અને નિયમિત સફાઈની વ્યવસ્થા પણ કરવાની યોજના છે.
જૈન સમાજે સૂચન આપ્યું છે કે દરેક વિસ્તારની વસ્તી અને ધાર્મિક જરૂરિયાતોને ધ્યાને લઈને ઝોનવાઇઝ કબૂતરખાનાં વિકસાવવામાં આવે, જેથી કોઈ વિસ્તાર પર વધારાનો ભાર ન પડે.
🤝 ધાર્મિક સૌહાર્દ અને નાગરિક જવાબદારીનો સંદેશ
આ આખી ઘટનાએ એક મહત્વનો સંદેશ આપ્યો છે — ધર્મ અને સ્વચ્છતા એકબીજાના વિરોધી નથી, પરંતુ પૂરક છે. જૈન સમાજે શાંતિપૂર્ણ રીતે પોતાની વાત રજૂ કરી અને BMCએ સંવાદ દ્વારા ઉકેલ શોધવાનો સંકલ્પ વ્યક્ત કર્યો છે.
મુંબઈ જેવા વૈશ્વિક શહેરમાં આવું સંતુલન જ શહેરના ધાર્મિક, સામાજિક અને નાગરિક જીવનની પરિપક્વતાનું પ્રતીક છે.
🌟 અંતિમ વિચાર
આ મુદ્દો હવે કોર્ટના અંતિમ આદેશ અને BMCની સર્વે પ્રક્રિયા પર આધારિત છે. પરંતુ એક બાબત સ્પષ્ટ છે — જૈન સમાજનો અવાજ સંવાદ અને શાંતિનો છે.
કબૂતરોને ચણ ખવડાવવું હોય કે સ્વચ્છતા જાળવવી — બન્ને માનવીય ફરજો છે. જો સંવેદનશીલતા અને સંકલ્પથી ઉકેલ શોધવામાં આવે તો મુંબઈ ફરી એકવાર બતાવી શકે કે ધાર્મિક સૌહાર્દ અને નાગરિક જવાબદારી કેવી રીતે હાથમાં હાથ નાખીને આગળ વધી શકે છે.
