મુંબઈની રખેવાળ દેવી: શારદીય નવરાત્રીમાં મુમ્બાદેવી મંદિરે ભક્તોની ઉમટી ભીડ

મુંબઈની ઓળખ, આર્થિક ગતિવિધિઓ, ફિલ્મસિટી અને સમુદ્ર કિનારાઓ જેટલી જ તેના ધાર્મિક-આધ્યાત્મિક વારસાથી પણ બંધાયેલી છે. તે વારસાનો સર્વોચ્ચ પ્રતીક છે – મુમ્બાદેવી મંદિર. અશ્વિન મહિનાની શુક્લ પક્ષની પ્રતિપદાથી શરૂ થતા શારદીય નવરાત્રીના શુભ પ્રસંગે (તા. 22 સપ્ટેમ્બર) શહેરની આ રખેવાળ માતાના મંદિરમાં ભક્તિનો મહાપર્વ ઉજવાતો જોવા મળ્યો.

નવરાત્રીના પ્રથમ દિવસે જ મુંબઈના જુદા-જુદા વિસ્તારોમાંથી હજારો ભક્તો ઝવેરી બજાર સ્થિત મુમ્બાદેવી મંદિરે પહોંચ્યા હતા. એક તરફ દુકાનો-મકાનો અને વેપારના ઘસારો વચ્ચે ઘેરાયેલા આ પ્રાચીન મંદિરના દ્વારે જયારે “જય અંબે”ના ગાજતા નારા સંભળાયા ત્યારે સમગ્ર પરિસરમાં ભક્તિની અલૌકિક ઊર્જા પ્રસરી ગઈ હતી.

🛕 મંદિરનો ઇતિહાસ – છ સદીથી વધુ પ્રાચીન વારસો

મુમ્બાદેવી મંદિરનો ઇતિહાસ લગભગ 600 વર્ષથી પણ જૂનો છે. ઐતિહાસિક અહેવાલો અનુસાર, મંદિરનું મૂળ સ્થાન બોરી બંદર ખાતે હતું. વર્ષ 1739 થી 1770 દરમિયાન એ મંદિર નાશ પામ્યું. બાદમાં જ્યારે બ્રિટિશ શાસકોએ ત્યાં વિક્ટોરિયા ટર્મિનસ (હાલનું છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ ટર્મિનસ) બાંધવાનું નક્કી કર્યું, ત્યારે જૂનું મંદિર બાંધકામમાં અવરોધરૂપ બનતું હોવાથી તેને ત્યાંથી ખસેડવામાં આવ્યું.

આ પછી ભક્તિભાવના અને પરંપરાનું જતન રાખવા, મંદિરને મુંબઈના કાલબાદેવી-ભુલેશ્વર વિસ્તારમાં ફરીથી સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું. આજ સુધી આ મંદિર મુંબઈગરાઓ માટે આધ્યાત્મિક આસ્થા અને ધાર્મિક એકતાનું કેન્દ્ર રહ્યું છે.

🌸 ‘મુમ્બાદેવી’ પરથી પડ્યું ‘મુંબઈ’ નામ

શું તમે જાણો છો કે મુંબઈ શહેરનું નામ જ આ દેવી પરથી પડ્યું છે?
“મુમ્બા” શબ્દ “મહા” એટલે કે મહાન અને “અંબા” એટલે કે માતા પરથી બન્યો છે. એટલે કે મહાન માતા.

સ્થાનિક કોળી સમાજ, જેઓ મુંબઈના મૂળ રહેવાસી ગણાય છે, મુમ્બાદેવીને પોતાની રક્ષક માતા માને છે. તેમના વસાહતમાં આવેલ આ મંદિર પરથી શહેરનું નામ “મુંબા-ઈ” પડ્યું, જે ધીમે ધીમે “મુંબઈ” તરીકે પ્રસિદ્ધ થયું.

🙏 નવરાત્રીની ઉજવણીમાં ઉમટી ભક્તિ

શારદીય નવરાત્રીની શરૂઆતથી જ મંદિર પરિસર રંગોળી, ફૂલોના હાર અને દીવડા સાથે શણગારાયું છે.

ભક્તો વહેલી સવારે જ લાંબી કતારોમાં ઊભા રહી દર્શન માટે પહોંચ્યા.
અનેક ભક્તોએ ચાંદીના વસ્ત્રો, લાલ ચુંદડી અને નાળિયેર અર્પણ કરી માતાની આરતીમાં ભાગ લીધો.
મોઢે “જય માતાજી”, “મુમ્બા માઈની જય”ના નારા ગૂંજી ઉઠ્યા.

દેવીની મૂર્તિ ચાંદીના વસ્ત્રો પહેરીને સુશોભિત કરાઈ છે. મંદિરના ગર્ભગૃહમાંથી જ ભક્તોને માતાની શાંત, પરંતુ શક્તિશાળી મુખાકૃતિના દર્શન થતા રહે છે.

🌺 મંદિરનું સામાજિક-સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ

માત્ર ધાર્મિક સ્થળ જ નહીં, પરંતુ આ મંદિર મુંબઈના વેપારિક જીવનનું પણ અભિન્ન અંગ છે. ઝવેરી બજાર, કાલબાદેવી અને ભુલેશ્વર વિસ્તાર રોજ હજારો વેપારીઓની અવરજવરથી જીવંત રહે છે. આ વેપારીઓ પોતાને મુમ્બાદેવીના આશીર્વાદથી સુરક્ષિત માને છે.

નવરાત્રી, દિવાળી કે નવા વર્ષ જેવા પ્રસંગોએ વેપારીઓ મંદિરમાં ખાસ પૂજા અર્પવા આવે છે. એમ માનવામાં આવે છે કે દેવીના આશીર્વાદથી વેપારમાં વૃદ્ધિ થાય છે અને મુશ્કેલીઓ દૂર થાય છે.

🪔 ભક્તોના અનુભવો

મંદિરે આવેલા ભક્તો પોતાના અનુભવો જણાવે છે –

એક વૃદ્ધ દંપતીએ કહ્યું, “અમે છેલ્લા 40 વર્ષથી દર નવરાત્રી મુમ્બા આઈના દર્શન કરીએ છીએ. માતા અમને અને આપણા શહેરને હંમેશા સુરક્ષિત રાખે છે.”
એક યુવા ભક્તિબેન બોલ્યા, “આજના સમયમાં જેટલું દોડધામનું જીવન છે, તેમાં અહીં આવીને મનને શાંતિ મળે છે. દેવીની કૃપાથી દરેક મુશ્કેલી સહન કરવા શક્તિ મળે છે.”
નાના બાળકો માતા પાસે મીઠાઈઓ, નાળિયેર અને ફૂલ અર્પણ કરી પોતાના નિર્દોષ ભાવથી પૂજા કરતા જોવા મળ્યા.

🌿 પરંપરા અને આધ્યાત્મિક જોડાણ

મુમ્બાદેવી માત્ર મુંબઈગરાઓની રખેવાળ નથી, પરંતુ તે પરંપરા, સંસ્કૃતિ અને સહઅસ્તિત્વનું પ્રતિક છે.

અહીં દર વર્ષે હજારો પ્રવાસીઓ પણ આવે છે, જેઓ મુંબઈની ઓળખ સાથે મંદિરને જોડે છે.
દર નવરાત્રીના નવ દિવસ મંદિર વિશેષ રીતે શણગારાય છે, અને દરરોજ જુદા જુદા રૂપે માતાની આરતી-ભજન યોજાય છે.
અનેક ભક્તો વ્રત રાખે છે અને ઉપવાસ કરીને માતાને પ્રસન્ન કરવા પૂજન કરે છે.

📜 લોકકથા અને માન્યતાઓ

કહેવાય છે કે મુમ્બાદેવીનો ઉલ્લેખ ઘણા લોકકથાઓમાં મળે છે. કથાઓ મુજબ, સમુદ્રી તટ પર વસતા માછીમારોની રક્ષા દેવી કરતી હતી. કોઈ પણ કુદરતી આફત કે સમુદ્રી જોખમ આવતું, ત્યારે કોળી સમાજ દેવીની પ્રાર્થના કરતા અને એમ માનતા કે દેવી તેમની નૌકાઓને સુરક્ષિત પાછી લાવે છે.

આજ પણ માછીમારો પોતાના જાળ અને નાવ પર મુમ્બાદેવીનું નામ લઈને દરિયામાં પ્રવેશ કરે છે.

🏙️ મુંબઈની આત્મા સાથેનું સંબંધ

મુંબઈ આજે આર્થિક રાજધાની છે, ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીનું કેન્દ્ર છે, આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર છે – પરંતુ આ તમામ વચ્ચે પણ શહેરનું હૃદય તેની રક્ષક દેવી સાથે ધબકે છે. મુમ્બાદેવી મંદિર માત્ર પૂજા માટેનું સ્થાન નથી, પરંતુ શહેરના દરેક વર્ગના લોકોને એકતાના ધાગાથી બાંધે છે.

નવરાત્રીના પવિત્ર પ્રસંગે આ મંદિરને કેન્દ્ર બનાવીને ભક્તિ, સંસ્કૃતિ અને પરંપરાનો ભવ્ય મેળાપ જોવા મળે છે.

📌 સારાંશ

શારદીય નવરાત્રીની શરૂઆત સાથે મુંબઈની રખેવાળ દેવી મુમ્બાદેવીના મંદિરે ભક્તોની ભીડ ઉમટી છે. છ સદીઓ જૂના આ મંદિરે માત્ર ધાર્મિક નહિ, પરંતુ ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક રીતે પણ મુંબઈને ઓળખ આપી છે. ‘મુંબઈ’ નામ પાછળ રહેલા આ મંદિરે ભક્તોને હંમેશાં આશ્રય, આશા અને આધ્યાત્મિક શક્તિ આપી છે.

WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL

FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…

Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl

TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl

જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 6606