મુંબઈ : ભારતના સૌથી વ્યસ્ત અને સુરક્ષિત ગણાતા છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક (CSMIA), મુંબઈ ખાતે ૨૩ ઑક્ટોબર, ૨૦૨૫ના રોજ બનેલી એક ઘટના એ દેશભરમાં ચકચાર મચાવી દીધી છે. થાણેની એક મહિલાને કસ્ટમ્સ અધિકારીઓએ રંગેહાથ પકડીને, તેના સામાનમાંથી કુલ ૧૫૪ વિદેશી અને દુર્લભ વન્યજીવન પ્રજાતિઓનો જથ્થો બહાર કાઢ્યો હતો. આ બધા પ્રાણીઓ બૅંગકૉકથી ચોરીછૂપે ભારતમાં લાવવામાં આવી રહ્યા હતા.
🌍 દાણચોરીનો નવો મોડસ ઓપરંડી — ‘લાઇવ’ સ્મગલિંગનો પ્રયાસ
આ વખતે કસ્ટમ્સ ટીમે જે દ્રશ્ય જોયું તે ચોંકાવનારા હતા. મુસાફરની ટ્રોલી બેગમાં પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનર, નાના બોક્સ અને એરટાઈટ જારમા જીવંત પ્રાણીઓને છુપાવવામાં આવ્યા હતા. ચોરી માટે મહિલાએ એવા રીતે પેકિંગ કર્યું હતું કે સામાન્ય સ્કેનિંગમાં આ વસ્તુઓ નિર્દોષ દેખાય. પરંતુ ઈન્ટેલિજન્સ માહિતીના આધારે કસ્ટમ અધિકારીઓએ તેની વધુ તપાસ હાથ ધરી અને અંદરથી જીવંત પ્રાણીઓની હાલત જોઈને સૌ ચકિત રહી ગયા.
પ્રાણીઓમાં બેબી એનાકોન્ડા, કોર્ન સ્નેક, ઇગુઆના, કાચબા, બિયર્ડ ડ્રેગન, ગરોળી અને રકૂન જેવી લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓ હતી. કેટલાક પ્રાણીઓના શરીર પર ઈજા અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ જણાતા, તાત્કાલિક રેસ્ક્યૂ ટીમને બોલાવવામાં આવી હતી.
🐍 જપ્ત કરાયેલા પ્રાણીઓની વિગતવાર યાદી
કસ્ટમ્સ દ્વારા જાહેર કરાયેલા અહેવાલ મુજબ, મહિલાના સામાનમાંથી નીચે મુજબના પ્રાણીઓ મળી આવ્યા હતા :
-
66 કોર્ન સ્નેક
-
31 હોગ્નોઝ સ્નેક
-
4 પીળા એનાકોન્ડા
-
3 પીળા પગવાળા કાચબા
-
2 લાલ પગવાળા કાચબા
-
3 આલ્બીનો સ્નેપિંગ ટર્ટલ
-
26 આર્માડિલો લિઝર્ડ
-
2 ઇગુઆના
-
4 વોટર મોનિટર લિઝર્ડ
-
11 બિયર્ડ ડ્રેગન
-
2 રકૂન
આ પ્રાણીઓમાંથી ઘણાં આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા હેઠળ “CITES (Convention on International Trade in Endangered Species)”ની સુરક્ષા સૂચિમાં સમાવિષ્ટ છે. એટલે કે, આ પ્રજાતિઓની ખરીદી, વેચાણ કે આયાત-નિકાસ માટે ખાસ મંજૂરી જરૂરી હોય છે.
⚖️ કાયદેસર સુરક્ષિત પ્રજાતિઓની દાણચોરી – ગંભીર ગુનો
આ સમગ્ર ઘટનામાં આરોપી મહિલાએ ન માત્ર કસ્ટમ્સ એક્ટ, 1962નું ઉલ્લંઘન કર્યું છે, પરંતુ વન્યજીવન સંરક્ષણ અધિનિયમ, 1972 હેઠળના અનેક કાયદાઓનો ભંગ કર્યો છે. આ અધિનિયમ હેઠળ લુપ્તપ્રાય પ્રાણીઓની ખરીદી, વેચાણ, પરિવહન કે પ્રદર્શન કરવા માટે કડક દંડ અને સજા નક્કી કરવામાં આવી છે.
કાયદા મુજબ, આવી દાણચોરી માટે આરોપી સામે 7 વર્ષ સુધીની સજા અને ભારે દંડ ફટકારવામાં આવી શકે છે. હાલમાં કસ્ટમ્સ અધિકારીઓએ મહિલા સામે સત્તાવાર એફઆઈઆર નોંધાવી છે અને તેને ન્યાયલયમાં રજુ કરવામાં આવી છે.
🧑🔬 રેસ્ક્યુ ટીમનો સમયસર હસ્તક્ષેપ
જ્યારે કસ્ટમ્સ અધિકારીઓએ બેગ ખોલી અને અંદર જીવંત પ્રાણીઓ જોયા, ત્યારે તાત્કાલિક RAWW (Resqink Association for Wildlife Welfare) નામની સંસ્થા સાથે સંપર્ક કરવામાં આવ્યો. આ સંસ્થાના વન્યજીવન નિષ્ણાતોએ સ્થળ પર પહોંચી પ્રાણીઓને જરૂરી તબીબી સહાય આપી.
તેમણે જણાવ્યું કે, “આ પ્રાણીઓમાંથી ઘણા લાંબા પ્રવાસ અને ઓક્સિજનના અભાવે બેહોશ સ્થિતિમાં હતા. અમારે તાત્કાલિક એમને રિહેબિલિટેશન સેન્ટરમાં ખસેડ્યા.”
આ પ્રાણીઓને હવે Wildlife Crime Control Bureau (WCCB) અને વન વિભાગના માર્ગદર્શન હેઠળ સુરક્ષિત આશ્રયસ્થાને રાખવામાં આવ્યા છે, જ્યાંથી બાદમાં તેમને તેમના મૂળ દેશોમાં પરત મોકલવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરાશે.
🌐 આંતરરાષ્ટ્રીય ગેંગની સંડોવણીની શક્યતા
તપાસ અધિકારીઓના મતે, આ મહિલા કોઈ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્મગલિંગ રૅકેટનો ભાગ હોઈ શકે છે, જે દક્ષિણ એશિયા અને મધ્યપૂર્વના માર્કેટમાં આ પ્રાણીઓની વેચાણ કરે છે. આવા પ્રાણીઓનો કાળો બજાર ભાવ લાખો રૂપિયામાં હોય છે.
એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે, “આ મહિલા માત્ર કુરિયર તરીકે વપરાઈ હોય તેવી શક્યતા છે. અમે તેની મોબાઈલ કૉલ રેકોર્ડ્સ અને આંતરરાષ્ટ્રીય કનેક્શનની તપાસ કરી રહ્યા છીએ.”
મુંબઈ, દિલ્હી, ચેન્નાઈ અને બૅંગલોરના એરપોર્ટ પર આવી ઘટનાઓ વધતી જતી હોવાથી, કસ્ટમ્સ વિભાગ હવે AI આધારિત સ્કેનિંગ સિસ્ટમ અને સ્પેશિયલ એનિમલ ડિટેક્શન યુનિટ સ્થાપવાની યોજના બનાવી રહ્યો છે.
🐢 વન્યજીવન માટે વધતી ચિંતા
ભારત છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વન્યજીવન દાણચોરીના માર્ગ તરીકે વપરાતું રહ્યું છે. વિવિધ અહેવાલો દર્શાવે છે કે દક્ષિણપૂર્વ એશિયાથી ભારતમાં જીવંત પ્રાણીઓ લાવીને પછી ગલ્ફ દેશોમાં મોકલવાની પ્રવૃત્તિ તેજ થઈ રહી છે.
વન્યજીવન સંરક્ષણ સંગઠનોએ ચિંતા વ્યક્ત કરી છે કે, “આવા કૃત્યો માત્ર પ્રાણીઓ માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર પર્યાવરણ માટે ખતરનાક છે. દરેક પ્રજાતિ પ્રકૃતિના સંતુલન માટે જરૂરી છે.”
🚨 કાયદો કહે છે : “બચાવેલા પ્રાણીઓ પર માણસનું હક્ક નથી”
વન્યજીવન સંરક્ષણ અધિનિયમ મુજબ, આવા પ્રાણીઓ પર કોઈ વ્યક્તિનો માલિકી હક્ક નહીં રહે. એટલે કે, સરકારની મંજૂરી વિના આ પ્રાણીઓને પાળવું કે વેચવું કાયદેસર ગુનો ગણાય છે.
આ કાયદાનો ઉદ્દેશ માત્ર પ્રાણીઓને બચાવવાનો નથી, પણ એ નફાખોર માફિયાઓને રોકવાનો છે જે જીવનને વેપારની વસ્તુ સમજે છે.
👮 કસ્ટમ્સ વિભાગનો સંદેશ : “જીવંત દાણચોરી માટે શૂન્ય સહિષ્ણુતા”
કસ્ટમ્સ કમિશનરે પત્રકાર પરિષદમાં જણાવ્યું કે, “આ કેસ અમારી માટે ચેતવણીરૂપ છે. જે કોઈ પણ જીવંત પ્રાણી અથવા વન્યજીવનના ભાગો સાથે મુસાફરી કરવાનો પ્રયાસ કરશે તેને કાનૂની રીતે કડક સજા કરવામાં આવશે. અમે નાગરિકોને પણ વિનંતી કરીએ છીએ કે જો તેઓ એરપોર્ટ કે અન્ય જગ્યાએ આવી પ્રવૃત્તિ જોશે તો તાત્કાલિક કસ્ટમ્સ અથવા વન વિભાગને જાણ કરે.”
🌱 અંતમાં : માનવ લોભ સામે પ્રકૃતિની કરુણ હાકલ
આ ઘટના માત્ર એક સ્મગલિંગ કેસ નથી, પરંતુ માનવ લોભ અને પર્યાવરણની અવગણનાનો જીવંત પુરાવો છે. લુપ્તપ્રાય પ્રાણીઓ માત્ર દર્શન માટેની વસ્તુ નથી — તે આપણા ઈકોસિસ્ટમનો અનિવાર્ય ભાગ છે.
આવો પ્રયાસ આપણે સૌ માટે ચેતવણી છે કે જો પ્રકૃતિનો શોષણ ચાલુ રહેશે, તો એક દિવસ આ ધરતી જીવનવિહોણી બની જશે.
🔔 અંતિમ સંદેશ :
મુંબઈ કસ્ટમ્સની ટીમે સમયસર પગલાં લઈને એક મોટો ગુનો અટકાવ્યો છે. પણ આ ઘટનાએ એ સ્પષ્ટ કર્યું કે ભારત હવે વન્યજીવન દાણચોરીના આંતરરાષ્ટ્રીય નેટવર્ક માટે ટાર્ગેટ બની રહ્યું છે. હવે જરૂરી છે કે સરકાર, કાયદો અને નાગરિક — ત્રણેય મળીને આવી અસંવેદનશીલ પ્રવૃત્તિઓ સામે એક જ દિશામાં લડે.
🌿 “વન્યજીવન બચાવો — પ્રકૃતિને જીવંત રાખો.” 🌿
