જામનગર જિલ્લાના લાલપુર તાલુકાના મોડપર ગામમાં આવેલી તાલુકા શાળા તાજેતરમાં એક અનોખા અને પ્રેરણાત્મક ઉપક્રમનું કેન્દ્ર બની. પર્યાવરણની જાળવણી અને પોષણયુક્ત આહાર અંગે જાગૃતિ લાવવાના હેતુસર શિક્ષણ વિભાગ અને સ્વ. જે.વી. નારીયા એજ્યુકેશન એન્ડ ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટના સંયુક્ત ઉપક્રમે “સ્વચ્છ હાલાર” કાર્યક્રમ અંતર્ગત શાળાના વિદ્યાર્થીઓને કિચન ગાર્ડનિંગની તાલીમ આપવામાં આવી.
આ તાલીમ કાર્યક્રમ માત્ર શાળા સુધી મર્યાદિત રહ્યો ન હતો, પરંતુ તેમાં બાળકોને પ્રાયોગિક રીતે બતાવવામાં આવ્યું કે કુદરત સાથે જોડાઈને કેવી રીતે આપણે પોતાના ખોરાકમાં પોષણનો ઉમેરો કરી શકીએ, ઘરમાં શાકભાજી ઉગાડી શકીએ અને પર્યાવરણના સંરક્ષણમાં પોતાનું યોગદાન આપી શકીએ.
કાર્યક્રમનો આરંભ અને પૃષ્ઠભૂમિ
આજના યુગમાં બાળકોમાં જંક ફૂડ અને બજારમાં મળતી તળેલી-ભૂજેલી વસ્તુઓ તરફ આકર્ષણ વધી રહ્યું છે. તેના કારણે સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યાઓ વધી રહી છે. આવી પરિસ્થિતિમાં કિચન ગાર્ડનિંગ જેવી પ્રવૃત્તિઓ બાળકોને કુદરત સાથે જોડે છે અને તેમને તાજા શાકભાજી ખાવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે.
“સ્વચ્છ હાલાર” કાર્યક્રમનું મુખ્ય સૂત્ર છે “સ્વચ્છ પર્યાવરણ – સ્વસ્થ જીવન”. આ અભિયાન હેઠળ તાલુકાની વિવિધ શાળાઓમાં બાળકોને પર્યાવરણ અને સ્વાસ્થ્ય સાથે જોડાયેલા વિષયો અંગે જાગૃત કરવામાં આવે છે. મોડપર ગામની તાલુકા શાળામાં યોજાયેલ આ તાલીમ એ જ અભિયાનનો એક મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો હતો.
શાળાના પ્રાંગણમાં પ્રાયોગિક તાલીમ
કાર્યક્રમ દરમ્યાન શાળાના મેદાન અને કુંડામાં રીંગણી, ટમેટા, મરચાં, લીંબુ, મીઠો લીમડો, સરગવો અને પપૈયા જેવા વિવિધ 67 છોડ વાવવામાં આવ્યા. દરેક છોડ વાવવાની પ્રક્રિયામાં બાળકોને સીધો સામેલ કરવામાં આવ્યા, જેથી તેઓ જમીન ખોદવી, બીજ વાવવું, પાણી આપવું અને કુદરતી ખાતરનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તે બધું જાતે અનુભવી શકે.
વિદ્યાર્થીઓમાં વિશેષ ઉત્સાહ જોવા મળ્યો. ખાસ કરીને શાળાની સ્વચ્છતા સમિતિના વિદ્યાર્થીઓએ જવાબદારીપૂર્વક ભાગ લીધો. તેઓએ જૂથ બનાવી અલગ-અલગ ખેતરોની જવાબદારી લીધી અને વાવેલા છોડની દેખરેખ કરવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી.
કુદરતી ખાતર બનાવવાની તાલીમ
કાર્યક્રમની એક અનોખી વિશેષતા એ હતી કે બાળકોને કુદરતી ખાતર (ઓર્ગેનિક મેન્યુર) બનાવવાની સરળ રીતો શીખવવામાં આવી. તેમને બતાવવામાં આવ્યું કે ઘરમાંથી નીકળતા રસોડાના કચરાનો ઉપયોગ કરીને કેવી રીતે કોમ્પોસ્ટ બનાવી શકાય અને તે ખાતર તરીકે ઉપયોગ કરી શકાય.
આ તાલીમ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓને સમજાયું કે રાસાયણિક ખાતરોના અતિરેક ઉપયોગથી જમીન અને સ્વાસ્થ્ય પર પડતા દોષકારક પ્રભાવથી બચવા માટે કુદરતી પદ્ધતિઓ શ્રેષ્ઠ છે.
પર્યાવરણ અને આરોગ્ય સાથેનો સંબંધ
કાર્યક્રમના માર્ગદર્શકો દ્વારા બાળકોને સમજાવવામાં આવ્યું કે:
-
વૃક્ષો અને છોડ માત્ર ઓક્સિજન જ આપતા નથી, પણ પર્યાવરણને સંતુલિત રાખવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે.
-
ઘરમાં ઉગાડેલા શાકભાજી તાજા, સ્વચ્છ અને ઝેરી દવાઓમુક્ત હોય છે.
-
કિચન ગાર્ડનિંગ દ્વારા પરિવારના ખર્ચામાં બચત થાય છે અને બાળકોમાં ખોરાક પ્રત્યે જાગૃતિ વધે છે.
આ સમજણ બાળકો માટે પ્રેરણાદાયી સાબિત થઈ. ઘણા વિદ્યાર્થીઓએ તો ઘર જતાં જ પોતાના માતાપિતાને ઘરે પણ કિચન ગાર્ડન શરૂ કરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી.
મધ્યાહન ભોજનમાં શાકભાજીનો ઉપયોગ
આ પ્રયોગનો બીજો મોટો ફાયદો એ છે કે શાળાના મેદાનમાં ઉગાડાયેલા શાકભાજીનો ઉપયોગ મધ્યાહન ભોજનમાં કરવામાં આવશે. આ રીતે બાળકોને તાજું અને પોષણયુક્ત ખોરાક મળશે.
પોષણવિદોનું કહેવું છે કે આવી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા બાળકોમાં પોષણની કમી દૂર થઈ શકે છે. ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં, જ્યાં આર્થિક પરિસ્થિતિને કારણે બાળકોને પૂરતો પોષણયુક્ત ખોરાક મળતો નથી, ત્યાં આવા પ્રયોગો અત્યંત અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે.
મહાનુભાવોની હાજરી અને પ્રોત્સાહન
આ પ્રસંગે તાલુકા પંચાયતના સભ્ય જયેશભાઈ ગાગીયા, શાળાના આચાર્ય કિરણબેન શિલુ, શિક્ષકગણ તેમજ ટ્રસ્ટના હોદેદારો ઉપસ્થિત રહ્યા. સૌએ મળીને વૃક્ષારોપણ કર્યું અને બાળકોને પ્રોત્સાહિત કર્યા.
જયેશભાઈ ગાગીયાએ પોતાના સંબોધનમાં જણાવ્યું:
“આવો પ્રયોગ માત્ર બાળકોને જ નહીં, પરંતુ આખા સમાજને પ્રેરણા આપે છે. આપણે સૌએ ઘરમાં કિચન ગાર્ડન બનાવવાનો સંકલ્પ લેવો જોઈએ.”
વિદ્યાર્થીઓના અનુભવો
વિદ્યાર્થીઓમાં ઉત્સાહ છલકાતો જોવા મળ્યો. એક વિદ્યાર્થીએ કહ્યું:
“અમે આજે જાતે ટમેટા અને રીંગણીના છોડ વાવ્યા. હવે અમે રોજ તેને પાણી આપીશું. જ્યારે તેમાંથી શાકભાજી આવશે ત્યારે અમને ગર્વ થશે કે એ અમારા હાથથી ઉગાડેલી છે.”
બીજા વિદ્યાર્થીએ ઉમેર્યું:
“અમે ઘરમાં પણ આ રીતે બગીચો બનાવીશું. મારી મમ્મીને કહેશ કે અમે રસોડામાંથી નીકળતો કચરો ખાતર બનાવવા ઉપયોગ કરીશું.”
કિચન ગાર્ડનિંગનો વ્યાપક પ્રભાવ
આવા ઉપક્રમે વિદ્યાર્થીઓને માત્ર કૃષિ જ્ઞાન જ આપ્યું નથી, પણ:
-
જવાબદારીનો ભાવ વિકસાવ્યો.
-
પરિશ્રમનું મહત્વ સમજાવ્યું.
-
કુદરત સાથે સંવાદ સાધવાની તક આપી.
-
સમૂહમાં કાર્ય કરવાની ટેવ વિકસાવી.
લાંબા ગાળે, આ બાળકો જ્યારે મોટા થશે ત્યારે પર્યાવરણ પ્રત્યે જવાબદાર નાગરિક તરીકે વિકસશે.
ઉપસંહાર
મોડપર તાલુકા શાળામાં યોજાયેલ આ કાર્યક્રમ દર્શાવે છે કે શિક્ષણ માત્ર પુસ્તકો સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ પ્રાયોગિક તાલીમ દ્વારા બાળકોના જીવનમાં ઊંડો પ્રભાવ પાડે છે. કિચન ગાર્ડનિંગ જેવા ઉપક્રમે બાળકોમાં પર્યાવરણ પ્રત્યે પ્રેમ, ખોરાક પ્રત્યે જાગૃતિ અને આરોગ્ય પ્રત્યે સજાગતા વિકસાવે છે.
જો આવા ઉપક્રમો અન્ય શાળાઓમાં પણ અમલમાં મુકાય, તો ભવિષ્યની પેઢી વધુ સ્વસ્થ, સજાગ અને પર્યાવરણપ્રેમી બની શકે છે.
WhatsApp link-
https://chat.whatsapp.com/L18FV1R9B1r42hmCOLc6QL
FACEBOOK LINK –
https://www.facebook.com/SamaySandesh…
Instagram link –
https://t.me/joinchat/g1_gPdcFxtM1NDZl
TELEGRAM LINK –
https://t.me/joinchat/uIljpkLp6VViYjRl
જનતાના અવાજને અમે કરીશુ ઉજાગર…
સંપર્ક કરો. +91 88660 66060
