ગુજરાત રાજ્યના હૃદયસ્થાનમાં વસેલું શહેર રાજકોટ આજે ગુજરાતના મહત્વપૂર્ણ શહેરોમાં ગણાય છે. 415 વર્ષનો ગૌરવશાળી ઇતિહાસ ધરાવતું આ શહેર પોતાના વૈભવશાળી ભૂતકાળ, રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક વારસો, અને અવિરત વિકાસયાત્રા માટે ઓળખાય છે. આજે જ્યારે રાજકોટ નવનવાં વિકાસના પંથે આગળ વધી રહ્યું છે, ત્યારે તેની સ્થાપનાની ગાથા અને વિકાસયાત્રાને સ્મરણમાં લાવવું એ આપણા માટે ગૌરવની વાત છે.
રાજકોટની સ્થાપના: એક નવું વસવાટ અને રાજવી શૌર્ય
ઈસવીસન 1610માં જાડેજા વંશના રાજવી ઠાકોર વિભાજીના વિશ્વાસુ સાથીદાર રાજુ સંધિએ આજી નદીના કાંઠે એક નવું વસવાટ સ્થાપ્યું. આ નવું ગામ ઊંચાઈ પર વસેલું હોવાથી અને તે રાજુ સંધિના નામ સાથે સંકળાયેલું હોવાથી તેનું નામ ‘રાજકોટ’ પડ્યું. શહેરની સ્થાપના એ સમયના રાજવી શૌર્ય, દૃઢ સંકલ્પ અને નવિન યથાર્થતાનો જીવંત દાખલો બની રહી. તે સમયના મોગલ શાસન દરમિયાન પણ સ્થાનિક રાજવી રાજુ સંધિએ પોતાની કુશળ રાજકીય સમજ અને વહીવટ સાથે આ વિસ્તારોમાં શાંતિ, સુખાકારી અને વિકાસનું વાતાવરણ ઉભું કર્યું.
રાજકોટની સ્થાપના સમયે આજી નદીના પાણીનો સ્ત્રોત જીવનદાયિ સાબિત થયો. આ નદીના કાંઠે વસેલા ગામમાંથી શહેરી જીવનની શરૂઆત થઈ. સમય જતા શહેર મજબૂત કિલ્લાઓ, મહેલો અને વિકાસના નવા પ્રોજેક્ટ્સ સાથે વિસ્તૃત થતું ગયું. ઈસવીસન 1476માં જૂનાગઢના નાયબ ફોજદાર માસૂમખાન દ્વારા નજીકના સરધાર વિસ્તારમાં સત્તા સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ રાજુ સંધિ દ્વારા શરૂ કરાયેલું નવું વસવાટ એવા સમયે સ્થાનિક શાસન અને સંસ્કૃતિનું કેન્દ્ર બન્યું.
રાજવી કાળના વિકાસના આયામો
રાજકોટના રાજવી સમાજે શહેરના વિકાસ માટે અનેક મહત્વપૂર્ણ યત્નો કર્યા. પેલેસ રોડ પર રણજીત વિલાસ પેલેસનું નિર્માણ રાજવી યશનો પ્રતીક બન્યું. આ ભવ્ય પેલેસ એ સમયના શિલ્પકલા અને રચનાત્મકતાનો જીવંત પુરાવો છે. લાખાજીરાજ લાઇબ્રેરીનું નિર્માણ કરાયું જેથી વિજ્ઞાની દૃષ્ટિકોણ વિકસાવી શકાય. આજ સુધી આ લાઈબ્રેરી સંસ્કૃતિ અને જ્ઞાનપ્રેમીઓનું કેન્દ્ર બની રહી છે.
આ ઉપરાંત, ધમેન્દ્રસિંહજી કાપડ માર્કેટ, રાજકુમાર કોલેજ, પ્રતાપ કુંવરબા સ્કૂલ, બાવાજીરાજ સ્કૂલ જેવી સંસ્થાઓની સ્થાપના શિક્ષણક્ષેત્રમાં ક્રાંતિ લાવનારી સાબિત થઈ. રાજવી રાજાવટ દરમિયાન રાજકોટમાં અગર શિલ્પ, વેપાર-ઉદ્યોગ અને ખેતી ક્ષેત્રે પણ નવી દિશાઓ આપવામાં આવી.
મહાત્મા ગાંધીજી અને રાજકોટ: સંસ્કારનું આંગણું
રાજકોટ એ મહાત્મા ગાંધીજીના બાળપણના સંસ્કારસ્થળ તરીકે પણ ઓળખાય છે. ગાંધીજીએ અહીં કબા ગાંધીના ડેલામાં પોતાના જીવનના સંસ્કારমূলક વર્ષો પસાર કર્યા. જૂની આલ્ફ્રેડ હાઈસ્કૂલ (હાલ મહાત્મા ગાંધી મ્યુઝિયમ) એ સ્થળ છે જ્યાં પુજ્ય બાપુએ સાત વર્ષ સુધી અભ્યાસ કર્યો હતો. આજે આ સ્થળ એ ગાંધીજીના વિચારધારા અને ચરિત્રના ચિહ્નરૂપ બન્યું છે.
આ ઉપરાંત, રાજકોટમાં વોટ્સન મ્યુઝિયમ, ડોલ્સ મ્યુઝિયમ અને રિજીયોનલ સાયન્સ સેન્ટર આજે પણ શહેરની વૈજ્ઞાનિક અને સાંસ્કૃતિક સમૃદ્ધિને આવરી લે છે. આ સંસ્થાઓ વિજ્ઞાનપ્રેમી યુવાનો અને સંસ્કૃતિ રસિકો માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત બની રહી છે.
સ્વતંત્રતા બાદના વિકાસની નવી દિશા
1947ની આઝાદી પછી સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય રચાયું અને 1 મે 1960ના રોજ સૌરાષ્ટ્ર ગુજરાત રાજ્યમાં ભળી ગયું. આ ઘટનાઓ પછી રાજકોટના વિકાસમાં નવા પડાવ શરૂ થયા. ઉચ્છરંગરાય ઢેબર જેવા લોકપ્રિય નેતાઓએ મુખ્યમંત્રી પદે રહીને શહેરના ઔદ્યોગિકીકરણ અને શહેરી સુવિધાઓના વિકાસ માટે અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી. તેઓના યત્નોથી નગર વિકાસ યોજનાઓએ ઝડપ પકડીને રાજકોટને નવિન ગુજરાતનું આધુનિક શહેર બનાવવા માટે પાયો મૂકી દીધો.
આ સમયગાળામાં કોઠારીયા નાકા, રૈયા નાકા, બેડીના નાકા અને ભીચરીના નાકા જેવા વિસ્તારો શહેરના વિસ્તરણના જીવીતા સાક્ષી બન્યા. તત્કાલીન દુકાળને પહોંચી વળવા અને લોકો માટે રોજગારીની તકો ઊભી કરવા માટે રાજવી રાજાઓ અને પછીની સરકારોએ નાણા ખર્ચીને ઉદ્યોગો અને સરકારી યોજનાઓ અમલમાં મુકી.
આધુનિક યુગમાં રાજકોટ
આજનો રાજકોટ ન માત્ર ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવે છે પરંતુ એ અર્થતંત્ર, ટેકનોલોજી, અને શહેરી વિકાસમાં પણ આગળ વધતું શહેર છે. એઈમ્સ હોસ્પિટલ, હૌરાસર એરપોર્ટ, નિરંજન શાહ સ્ટેડિયમ અને રેસકોર્સ શહેરના આધુનિક વિકાસના મુખ્ય પ્રતીકો છે. આજે રાજકોટ શહેર સ્માર્ટ સીટી મિશન અંતર્ગત નવી સડકો, સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ, ઈ-ગવર્નન્સ, અને ઈકો ફ્રેન્ડલી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિકાસના પંથે આગળ વધતું શહેર છે.
શહેરના વિવિધ બિઝનેસ હબ્સ, આયટીઆઈ પાર્ક્સ અને ઇન્ડસ્ટ્રીયલ ઝોનમાં નાનાં-મોટાં ઉદ્યોગો વિકાસ પામ્યા છે. ટેક્સટાઈલ, એન્જિનિયરિંગ, સેરામિક્સ અને પંપ ઉદ્યોગ રાજકોટની અર્થવ્યવસ્થાના મુખ્ય સ્તંભ છે. આ સાથે, નવી પેઢી સ્ટાર્ટઅપ્સ અને ટેક્નોલોજી ઈનોવેશન ક્ષેત્રે પોતાની છાપ છોડી રહી છે.
સાંસ્કૃતિક સમૃદ્ધિ અને રાજકીય વારસો
રાજકોટમાં દર વર્ષે વિવિધ મેળા, ઉત્સવો અને સામુદાયિક કાર્યક્રમો યોજાય છે જે લોકસંસ્કૃતિને જીવંત રાખે છે. અહીંના ગરબા મહોત્સવો, હસ્તકલા મેલાઓ અને સાહિત્ય સભાઓ શહેરના સમાજજીવનને એકજૂત રાખે છે. શહેરના લોકોએ રાજકીય રીતે પણ હંમેશા દેશની લોકશાહી વ્યવસ્થામાં સક્રિય સહભાગીતા દર્શાવી છે.
અત્યારના સમયમાં રાજકોટ લોકશાહી સિદ્ધાંતોને બળ આપે છે અને યુવાનોને સ્વયંસ્વરૂપ વિકાસ માટે પ્રેરણા આપે છે. નવી શિક્ષણ સંસ્થાઓ, સંશોધન કેન્દ્રો, અને આરોગ્ય કેન્દ્રો સમાજના સર્વાંગી વિકાસમાં યોગદાન આપી રહ્યાં છે.
આગામી દિશાઓ
આજે રાજકોટ શહેર વિકાસના નવા આયામો તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. શહેરમાં નવી મેટ્રો પ્રોજેક્ટ યોજનાઓ, સ્માર્ટ ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમો, હાઈ-ટેક આરોગ્ય સેવાઓ અને વિશ્વસ્તરીય શિક્ષણ સંસ્થાઓના પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધરવામાં આવી રહ્યા છે. રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારના સહયોગથી શહેરમાં ઇ-ગવર્નન્સ, ક્લીન એન્ડ ગ્રીન સિટી અને સ્માર્ટ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર જેવા કાર્યક્રમો અમલમાં મુકાઈ રહ્યા છે.
આજના 415 વર્ષના ઇતિહાસ સાથે રાજકોટ માત્ર ભૂતકાળનો ગૌરવ નથી જીવી રહ્યું, પરંતુ ભવિષ્યના સ્વપ્નોને સાકાર કરવાના પંથે દ્રઢપણે આગળ વધી રહ્યું છે. શહેરના નાગરિકો, ઉદ્યોગપતિઓ, શિક્ષણવિદો અને શાસકો સૌ સાથે મળી રાજકોટને વિકાસનું શ્રેષ્ઠ નમૂના બનાવવાના યત્નો કરી રહ્યાં છે.
જો તમે ઈચ્છો તો આ સ્ક્રિપ્ટ માટે ચોક્કસ ઉપશીર્ષકો, સંશોધન આધારિત આંકડા અથવા ગ્રાફિક માટે વિઝ્યુલાઇઝેશન સૂચનો પણ આપી શકું. કહો કે વધુ શું ઉમેરું?
INSTAGRAM: https://www.instagram.com/samay__sandesh/
FACEBOOK: https://www.facebook.com/SamaySandeshoffice
આવા ને આવા લટટેસ્ટ ન્યુસ જાણવા માટે સમયસંદેશન્યુસની વેબસાઇટને વિઝિટ કરો
