જામનગર જિલ્લાના લાલપુર તાલુકામાં આવેલા પડાણા ગામે છેલ્લા કેટલાક મહિનાથી એક જૂનો પરંતુ મહત્વપૂર્ણ વારસાઈનો વિવાદ ફરીથી ચર્ચામાં આવ્યો છે. ગામની મહાજન વાડી વિસ્તારમાં આવેલ હેમરાજ પુંજાની ખેતીની જમીન અંગે હવે તેમના સીધી લીટીના વારસદારો તથા પિતરાઈ ભાઈ વચ્ચે જમીનના હક માટે કાનૂની લડત શરૂ થઈ છે. ૧૯૮૨માં થયેલ એક દાખલાતી નોંધને હવે વારસદારોએ પ્રશ્નાસ્પદ ગણાવી પ્રાંત અધિકારી સમક્ષ વિલંબ માફીની અરજી સાથે અપીલ દાખલ કરી છે.
🔹 હેમરાજ પુંજાનું અવસાન અને વારસાઈની શરૂઆત
સને ૧૯૮૨માં હેમરાજ પુંજાનું અવસાન થતા તેમની સંપત્તિ અને ખેતીની જમીન બાબતે ગામના નમૂના નં. ૬ (વારસાઈ નોંધ)માં જરૂરી કાર્યવાહી હાથ ધરવામાં આવી હતી. હેમરાજ પુંજાની પત્ની ગંગાબેન તથા બે પુત્રી — જીવીબેન અને મચ્છાબેન — એમ ત્રણેયને કાયદેસર સીધી લીટીના વારસદાર તરીકે ગણવામાં આવવા યોગ્ય હતા. તે સમય દરમિયાન હેમરાજ પુંજાની પુત્રીઓ નાબાલિક અને સગીર વયની હતી. ગામના તલાટી દ્વારા નિયમ મુજબ નોંધ હાથ ધરવાની પ્રક્રિયા ચાલી હતી, પરંતુ એ સમયે અજાણતામાં કે શક્યતઃ કોઈ પ્રભાવ હેઠળ, હેમરાજ પુંજાના ભત્રીજા કાંતિલાલનું નામ પણ વારસદાર તરીકે દાખલ કરવામાં આવ્યું હતું.
આ નોંધ તા. ૨૫ મે ૧૯૮૨ના રોજ પ્રમાણિત કરવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ વર્ષો સુધી જમીનની સ્થિતિ એ જ રીતે રહી હતી. કોઈ વાંધો ઉઠાવાયો ન હતો, કેમ કે વારસદાર મહિલાઓ અન્યત્ર લગ્ન કરીને વસવાટ કરવા ગયેલી અને ગામના દસ્તાવેજી બાબતોમાં અપરિચિત હતી.
🔹 ગંગાબેનના અવસાન બાદ હકીકત બહાર આવી
કાળગતિએ ગંગાબેનનું અવસાન થયું, ત્યારબાદ પુત્રી મચ્છાબેન હાલ ભારત રહે છે અને વારસાઈ મુજબ પોતાની માતાનું નામ કમી કરાવવાની તથા જમીનના નવા હક મુજબ ફેરફાર કરવા પ્રક્રિયા શરૂ કરી. આ પ્રક્રિયા માટે તેમણે ગામના રેવન્યુ રેકર્ડની નકલ મેળવતાં — નમૂના નં. ૮-અ અને ૭/૧૨ તથા નમૂના નં. ૬ની નકલ હાથ ધરતાં — તેમણે આશ્ચર્ય અનુભવ્યું કે તેમના પિતરાઈ ભાઈ કાંતિલાલનું નામ પણ વારસદાર તરીકે દાખલ કરવામાં આવ્યું છે.
મચ્છાબેનને આથી ગંભીર શંકા ઊભી થઈ કે ૧૯૮૨માં હેમરાજ પુંજાનું અવસાન થયાં બાદ ગામના કોઈ તત્વોએ પ્રભાવ પાડી, ખોટી રીતે કાંતિલાલનું નામ દાખલ કરાવ્યું હશે. તેમણે તાત્કાલિક કાનૂની સલાહ મેળવી અને મામલતદાર તથા પ્રાંત અધિકારી સમક્ષ ન્યાય માટે અપીલ કરવાનો નિર્ણય લીધો.
🔹 વિલંબ માફીની અરજી સાથે અપીલ દાખલ
મચ્છાબેન ઉર્ફે મંછાબેન હેમરાજ હરણીયા વાકા દ્વારા દાખલ કરાયેલી આ અપીલમાં મુખ્ય મુદ્દો એ છે કે, ૧૯૮૨થી અત્યાર સુધી સમય લાંબો વીતી ગયો છે, પરંતુ ખોટી નોંધની જાણ તાજેતરમાં જ થઈ હોવાથી વિલંબ માફ કરવાની વિનંતી પણ સાથે જ કરી છે. કાયદા અનુસાર જો વિવાદી પક્ષને ભૂતકાળની કોઈ ગેરરીતિની જાણ વાસ્તવમાં મોડેથી થાય, તો “વિલંબ માફી”ની અરજી દ્વારા ન્યાય મેળવવાની તક મળે છે.
અરજદાર પક્ષ તરફથી જામનગરના અનુભવી વકીલ એડવોકેટ હેમલ ચોટાઈ તથા એડવોકેટ હિરેન ગુઢકા રજૂઆત કરી રહ્યા છે. તેમણે પોતાના દલીલમાં જણાવ્યું કે, “આ કેસમાં સાવ સ્પષ્ટ રીતે ૧૯૮૨માં વારસાઈની નોંધમાં ભૂલ અથવા ગેરકાયદેસર હસ્તક્ષેપ થયો છે. હેમરાજ પુંજાના ભત્રીજાનું નામ વારસદારીની કોઈ કાનૂની પાત્રતા વિના દાખલ કરાયું હતું. આથી, આજની તારીખે પણ ન્યાયની માંગણી કરી શકાય છે.”
🔹 જમીનની કિમત અને મહત્વ
મહાજન ક્ષેત્રની આ જમીન ખેતીલાયક તથા ઉપજાઉ છે. સ્થાનિક જાણકારો જણાવે છે કે હાલના બજાર મુજબ આ જમીનની કિમત લાખોમાં પહોંચી ગઈ છે. આર્થિક દ્રષ્ટિએ પણ આ જમીનનું મહત્વ ઘણું હોવાથી, વારસાઈનો વિવાદ વધુ ગંભીર સ્વરૂપ ધારણ કરી શકે છે. ગામજનોમાં ચર્ચા છે કે જો આ જમીનનું નામ ખોટી રીતે ચડાવવામાં આવ્યું છે, તો અન્ય ઘણા કેસોમાં પણ આવા ઉદાહરણો બહાર આવી શકે છે.
🔹 ગામમાં ચર્ચાનો માહોલ
પડાણા ગામના વૃદ્ધ નાગરિકો જણાવે છે કે, “હેમરાજ પુંજાની પત્ની ગંગાબેન અને પુત્રીઓ શાંત સ્વભાવની હતી, રાજકીય કે સામાજિક દબાણ સામે ઉભા રહી શકે તેવો સમય નહોતો. કદાચ એ જનો લાભ લઈને કાંતિલાલનું નામ દાખલ કરાવાયું હશે.”
ગામમાં આ મામલે ચકચાર મચી છે. કેટલાક લોકો કહે છે કે હવે ૪૦ વર્ષ પછી ન્યાય મેળવવો મુશ્કેલ રહેશે, જ્યારે અન્ય લોકો માનતા છે કે, “જ્યારે ખોટું કામ થયેલું છે, ત્યારે સમયના બહાને ન્યાય ન મળવો એ યોગ્ય નથી.”
🔹 કાનૂની પ્રક્રિયાની આગામી પગથિયાં
અપીલ દાખલ થયા બાદ પ્રાંત અધિકારી લાલપુરે તમામ દસ્તાવેજોની નકલ માગી છે. ગામના તલાટી, મામલતદાર અને સંબંધિત રેકર્ડ વિભાગ પાસેથી નોંધની માહિતી મેળવી તપાસ શરૂ થવાની શક્યતા છે. જો પ્રાથમિક તપાસમાં ગેરરીતિ જણાશે, તો આખી નોંધ રદ કરીને નવી વારસાઈ નોંધ હાથ ધરવામાં આવી શકે છે.
અનુભવી કાનૂનજ્ઞો કહે છે કે, “ગુજરાત રેવન્યુ કોડ પ્રમાણે વારસાઈની નોંધમાં ખોટી માહિતી દાખલ થાય તો તે સુધારવા માટે કોઈ સમય મર્યાદા નથી, જો અરજદાર પુરાવા રજૂ કરી શકે.” એટલે કે મચ્છાબેનની અરજીમાં તથ્ય અને પુરાવા સ્પષ્ટ હશે તો ન્યાય મળવાની શક્યતા મજબૂત છે.
🔹 સમાજના સ્તરે ઉઠેલો પ્રશ્ન
આ કેસ માત્ર એક કુટુંબની જમીનનો વિવાદ નથી, પરંતુ તે સ્થાનિક રેવન્યુ વ્યવસ્થામાં વિશ્વાસ અને પારદર્શિતાના પ્રશ્નને પણ ઉજાગર કરે છે. ગામના સરપંચ તથા સામાજિક આગેવાનોનો મત છે કે જો ૪૦ વર્ષ પહેલા પણ આવું ખોટું દાખલ થઈ શકે છે, તો આજના સમયમાં સામાન્ય લોકો માટે પોતાની જમીનની સુરક્ષા કેવી રીતે શક્ય છે?
🔹 અંતિમ રીતે…
લાલપુરની પ્રાંત અધિકારી કોર્ટમાં ચાલી રહેલા આ કેસને હવે ઘણા ગામોના લોકો ઉત્સુકતાથી જોઈ રહ્યા છે. મચ્છાબેનના પક્ષે ન્યાય મળે તો તે ગામની મહિલાઓ માટે એક ઉદાહરણરૂપ બનશે કે વર્ષો બાદ પણ જો અન્યાય થયો હોય તો કાયદો તમારું રક્ષણ કરી શકે છે.
આ કેસના અંતિમ નિર્ણયથી માત્ર પડાણા ગામ જ નહીં, પણ આખા લાલપુર તાલુકામાં રેવન્યુ પ્રક્રિયાની વિશ્વસનીયતા વિશે નવો સંદેશ જશે — કે સરકારની જમીન વ્યવસ્થામાં કોઈ ખામી કે ગેરરીતિને છુપાવી રાખી શકાતી નથી.
🔸નિષ્કર્ષ:
એક સામાન્ય સ્ત્રી દ્વારા પોતાના પિતાના વારસાઈ હક માટે ચાર દાયકાઓ પછી શરૂ કરાયેલી આ કાનૂની લડત હવે ન્યાયિક અને સામાજિક બંને દ્રષ્ટિએ મહત્વપૂર્ણ છે. લાલપુરની કોર્ટમાં ચાલી રહેલી આ અપીલ પરથી સ્પષ્ટ થશે કે સમય કેટલો પણ વીતી જાય, ન્યાય માટેનો માર્ગ હંમેશા ખુલ્લો રહે છે.
