શિવમ એસ્ટેટમાં પ્રદૂષણનો ભંડાફોડ.

GPCBની રેડમાં ચાર ગેરકાયદેસર ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ એકમ પર્દાફાશ, ટ્રીટમેન્ટ વગર છૂટતા ઝેરી પાણીથી પર્યાવરણને ભયંકર જોખમ”

ગુજરાતમાં ઉદ્યોગોના વિકાસ સાથે પર્યાવરણના સંરક્ષણનો પ્રશ્ન સતત અગત્યનો બનતો જાય છે. નિયમાનુસાર, કોઈપણ ઔદ્યોગિક એકમને પોતે ઉત્પન્ન કરેલા રાસાયણિક કચરો અને ગંદા પાણીની ટ્રીટમેન્ટ કર્યા વિના તેને બહાર છોડવાની મંજૂરી નથી. પરંતુ હજુ પણ ઘણા એકમો નિયમોની અવગણના કરી પર્યાવરણ, માનવજીવન અને ભૂગર્ભ જળને જોખમમાં મૂકે છે. આવી જ એક ગંભીર બેદરકારીનો પર્દાફાશ કરવામાં ગુજરાત પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડ (GPCB) ની ટીમે દરેડ નજીકના શિવમ એસ્ટેટમાં કામગીરી હાથ ધરીને કર્યો છે.

આ રેડમાં ગેરકાયદેસર રીતે ચાલતા ચાર ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગના એકમો પકડાયા છે, જે ટ્રીટમેન્ટ કર્યા વગર ઝેરી ઔદ્યોગિક ગંદુ પાણી સીધું જ બહાર છોડતા હતા. આ કાર્યવાહીથી માત્ર ઉદ્યોગો ઉપર જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિસ્તારની પર્યાવરણીય સુરક્ષા વ્યવસ્થામાં ઘરડો પાડતું મોટું કૌભાંડ ખુલ્લું પડી ગયું છે.

 શું છે ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ અને તે કેટલું જોખમી?

ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ પ્રક્રિયામાં ધાતુઓ પર ઝીંક, નિકલ, ક્રોમિયમ જેવા કોટિંગ કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન ભારે પ્રમાણમાં ઝેરી કેમિકલ્સ, એસિડ, ક્રોમિયમ સોલ્યુશન, નિકલ વેસ્ટ, હેવી મેટલ્સવાળું પાણી ઉત્પન્ન થાય છે.

આવા કચરાનું યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ ન થાય તો તે—

• જમીનમાં ઝેર ફેલાવે છે

• નદીઓ-નાળામાં પ્રવેશે તો જળચર જીવોને નુકસાન કરે છે

• ભૂગર્ભ જળને પ્રદૂષિત કરે છે

• માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે ગંભીર જોખમ ઉભું કરે છે

તેથી ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ યુનિટ્સ માટે CETP/ETP જરૂરી છે. પરંતુ શિવમ એસ્ટેટના ચાર યુનિટ્સમાં આ પ્રક્રિયા અમલમાં જ નહોતી.

 GPCBની સ્પેશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ બાદ ત્રાટકેલી રેડ

મળેલી ચોક્કસ બાતમી બાદ ગુજરાત પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડની ટીમે શિવમ એસ્ટેટ, દરેડ ખાતે અચાનક ચેકિંગ હાથ ધર્યું. આ રેડ સમયે બોર્ડને જે દ્રશ્યો જોવા મળ્યા તે ચોંકાવનારા હતા.

સ્થળ પર—

• રાસાયણિક બેરલ્સ ખુલ્લા પડ્યા હતા

• ઝેરી દ્રવનું સીધું જ નિકાલ થતાં જોવા મળ્યું

• ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ બાંધવામાં જ ન આવ્યો હતો

• વેસ્ટવોટર માટેના પાઈપો સીધા બહારના નાળા તરફ જતા હતા

• કોઈપણ પ્રકારની સલામતી વ્યવસ્થા હાજર ન હતી

GPCBની ટીમે તરત જ તમામ એકમોનું પેનાલ સીલ કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી અને વેસ્ટવોટર સહિતનો મુદ્દામાલ કબજે કર્યો.

ચારેય ગેરકાયદેસર યુનિટ્સમાં ચાલતી ગંદી હકીકતનો ખુલાસો

1. યુનિટ–1:

   • રોજિંદું 1,000–1,500 લીટર કેમિકલ વેસ્ટ વોટર ઉત્પન્ન થતું.

   • કોઈપણ પ્રકારનું ETP ન હતું.

   • ક્રોમિયમ મિક્સ્ડ વેસ્ટ સીધું નાળામાં છોડાતું.

2. યુનિટ–2:

   • ખુલ્લા કન્ટેનરમાં હેવી મેટલ્સના સોલ્યુશન્સ.

   • વર્કર્સ માટે કોઈ PPE કિટ નહોતી.

   • ઝીંક-નિકલ પ્લેટિંગનું વેસ્ટ પાણી જમીનમાં જ સોંપાતું.

3. યુનિટ–3:

   • રાત્રે મુખ્યત્વે ગેરકાયદેસર ઉત્પાદન ચાલતું.

   • કચરાનું કોટેજ ઈન્ડસ્ટ્રી વિસ્તારમાં છુપાવા માટે ડમ્પિંગ.

   • ખૂબ જ ઘટિયું અને જોખમી લોકલ બનાવટનો પ્લાન્ટ.

4. યુનિટ–4:

   • અગાઉ પણ 2023માં નોટિસ આપવામાં આવી હતી, પરંતુ સુધારો નહિ.

   • 50,000 લીટર જેટલો વેસ્ટ ટેન્કમાં મળ્યો, જેની નિકાલ વ્યવસ્થા નહોતી.

   • સમગ્ર વિસ્તારમા તીવ્ર કેમિકલની દૂર્ગંધ.

આ ચારેય યુનિટ્સ માત્ર કાયદાના ભંગને નહીં, પણ સમગ્ર વિસ્તારના નાગરિકોના સ્વાસ્થ્યને જોખમરૂપ હતી.

પ્રદૂષણના અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં ચિંતાનો માહોલ

દરેડ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં રહેવાસીઓ લાંબા સમયથી પાણીની ગંધ, ત્વચામાં ખંજવાળ, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ જેવી સમસ્યાઓની ફરિયાદ કરતા હતા. આ પરિસ્થિતિ માટે શક્ય કારણની કડી હવે આ રેડ બાદ સ્પષ્ટ બની છે.

સ્થાનિક લોકોના જણાવ્યા મુજબ:

• નાળામાં વહેતું પાણી પીળું-નિલું દેખાતું.

• શિવમ એસ્ટેટ નજીક જમીનનું પાણી કડવું થતું ગયું.

• પશુઓમાં પેટના રોગો વધેલા.

• નાના બાળકોમાં રેશ અને સ્કિન એલર્જીના કેસ વધ્યા.

GPCBની ટીમે પાણી અને માટીના નમૂનાઓ લીધા છે, જેના રિપોર્ટ પરથી એકમો સામે વધુ મોટી કાર્યવાહી શક્ય છે.

કાયદાકીય કાર્યવાહી: કરોડો રૂપિયાના પર્યાવરણ વળતરનો દોર

પ્રદૂષણ કાયદાના ભંગનો દોષ સાબિત થતાં, આ ચારેય એકમો સામે—

• પર્યાવરણ વળતર (Environmental Compensation)

• ફેક્ટરી સીલ

• શોમાં નોટિસ

• પ્રોસિક્યુશન નોંધણી

• ભૂગર્ભ જળ પ્રદૂષણ તપાસ

જવાબદારી નક્કી થશે. પ્રાથમિક અનુમાન મુજબ, આ એકમો પર લાખો નહીં પરંતુ કોરોનું પર્યાવરણ વળતર ફટકારવામાં આવી શકે છે.

ગેરકાયદેસર ઉદ્યોગોને રાજકીય આશ્રય? – તપાસની દિશામાં નવો પ્રશ્ન

સ્થાનિક લોકોનું માનવું છે કે આ ગેરકાયદેસર એકમો વર્ષોથી ચાલતાં હતાં. ત્યારે પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે—

• સ્થાનિક મ્યુનિસિપલ બોડી

• ઈન્ડસ્ટ્રીયલ એસ્ટેટના મેનેજર્સ

• અન્ય વિભાગો

એવા ઉદ્યોગો સામે કાર્યવાહી કેમ ન કરતા?

ગેરકાયદેસર યુનિટ્સના ચાલતે રહેવાનો અર્થ એ છે કે કોઈ ન કોઈના આશ્રય હેઠળ આ ગેરરીતિઓને વેગ મળતો હતો. આ મુદ્દે હવે વધુ ઊંડાણપૂર્વકની તપાસ થશે.

પર્યાવરણ પ્રેમીઓની પ્રતિક્રિયા : “આવો ભંગ હવે સહન નહીં”

પર્યાવરણ કાર્યકર્તાઓએ જણાવ્યું—

• “હેવી મેટલ્સના ટ્રીટમેન્ટ વગરનું પાણી માનવ શરીરમાં જઈને લિવર, કિડની અને સ્કિન પર ગાંઠો સુધી પેદા કરી શકે છે.”

• “દરેડ વિસ્તારમાં છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી પરિસ્થિતિ બગડતી હતી.”

• “GPCBની રેડ પ્રશંસનીય છે પરંતુ આવા યુનિટ્સ બંધ રહી એ માટે સતત મોનિટરિંગ જરૂરી છે.”

આગળના પગલાં: GPCBનો કડક સંદેશ

GPCBએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે—

• ગેરકાયદેસર યુનિટ્સ ફરી ખુલશે નહીં.

• નિયમોનું પાલન ન કરનારાઓ સામે ઝીરો ટોલરન્સ નીતિ અપનાવવામાં આવશે.

• આવતા દિવસોમાં શહેર-જિલ્લાના અન્ય ઉદ્યોગો પર પણ અચાનક રેડ થશે.

આ કામગીરીથી સમગ્ર ઉદ્યોગવિસ્તારમાં ચકચાર મચી ગઈ છે.

ઉપસંહાર

શિવમ એસ્ટેટ, દરેડ પાસે પકડાયેલા ચાર ગેરકાયદેસર ઇલેક્ટ્રોપ્લેટિંગ એકમો માત્ર કાયદાનો જ ભંગ નથી કરતાં, પરંતુ હજારો લોકોના સ્વાસ્થ્ય તેમજ પર્યાવરણને ભયંકર જોખમ પ્હોંચાડતાં હતા. GPCBની આ કાર્યવાહી તેના જાગૃત અને જવાબદાર વલણને દર્શાવે છે.

આ રેડ યાદ અપાવે છે કે—
“ઉદ્યોગ મહત્વના છે, પરંતુ પર્યાવરણ વધુ મહત્વનું છે.”

Author: samay sandesh