“સંજીવની રથ” – ગુજરાતના પશુધનને ઘરઆંગણે પહોંચતી આરોગ્યસેવા: મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ યોજનાના બે વર્ષ પૂર્ણ થતા સફળતાનો નવો અધ્યાય

ગુજરાત રાજ્ય એ હંમેશા દેશના કૃષિ અને પશુપાલન ક્ષેત્રે નવીનતા, આયોજન અને માનવતાભર્યા અભિગમ માટે ઓળખ મેળવ્યું છે. ખેડૂતોની આજીવિકા સાથે જોડાયેલા પશુપાલન ક્ષેત્રે ગુજરાત સરકારે એક અનોખી પહેલ કરીને પશુઓને ઘરઆંગણે આરોગ્યસેવા પૂરી પાડવાનું સ્વપ્ન સાકાર કર્યું હતું.
આ સ્વપ્નનું નામ છે – “મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ” (MVU) યોજના, જેને લોકો પ્રેમથી “સંજીવની રથ” તરીકે ઓળખે છે. આ યોજનાના બે વર્ષ પૂર્ણ થતા આજે ગુજરાતના લાખો પશુપાલકોને એ અનુભવ થતો રહ્યો છે કે સરકારની આ સેવા ખરેખર આશીર્વાદ સમાન બની ગઈ છે.

🔹 યોજનાનો હેતુ – દરેક પશુ સુધી આરોગ્યસેવા પહોંચાડવાનો સંકલ્પ

ગુજરાતના હજારો ગામડાંઓમાં વસતા પશુપાલકો માટે પશુઓ માત્ર આવકનું સાધન નથી, પરંતુ પરિવારમાંના સભ્ય સમાન હોય છે. પશુ બીમાર પડે તો ઘરના તમામ સભ્યો ચિંતામાં મુકાઈ જાય છે.
અગાઉ પશુ દવાખાનાઓ મોટેભાગે તાલુકા કે તાલુકામથક સ્તરે જ ઉપલબ્ધ હતા, જેના કારણે ગ્રામ્ય વિસ્તારના પશુપાલકોને ૧૦-૨૦ કિલોમીટર દૂર પશુને લઈ જવું પડતું હતું. રસ્તા, વાહન કે સમયના અભાવે અનેકવાર પશુને સમયસર સારવાર મળી શકતી નહોતી.

આ સમસ્યાના નિરાકરણ માટે ગુજરાત સરકારે “૧૦ ગામ દીઠ એક ફરતું પશુ દવાખાનું” યોજના શરૂ કરી અને બાદમાં કેન્દ્ર સરકારના માર્ગદર્શન હેઠળ મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ (MVU) યોજના અમલમાં મૂકી. આ યોજના એ “દરવાજે દરવાજે આરોગ્ય” અભિયાનનું પશુપાલન ક્ષેત્રેનું રૂપ બની ગઈ છે.

🔹 એક ફોન પર ‘સંજીવની રથ’ તમારી વાડી સુધી

આ યોજનાની સૌથી મહત્વપૂર્ણ વિશેષતા એ છે કે પશુપાલકને કોઈ દવાખાનામાં જવાની જરૂર નથી. માત્ર ટોલ-ફ્રી હેલ્પલાઇન નંબર ૧૯૬૨ પર એક ફોન કરવો, અને થોડા જ સમયમાં સંપૂર્ણ સજ્જ વેટરિનરી વાન પશુની સારવાર માટે સ્થળ પર પહોંચી જાય છે.

દરેક મોબાઇલ યુનિટમાં નીચે મુજબની સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હોય છે:

• લાયકાતપ્રાપ્ત પશુચિકિત્સક

• ડ્રાઇવર兼સહાયક

• પ્રથમ સારવાર માટેની દવાઓ

• નાના ઓપરેશન માટે જરૂરી સાધનો

• રસીકરણ, ગર્ભ તપાસ, રોગનિદાન માટેની કિટ

• ઓનલાઈન રેકોર્ડ સિસ્ટમ

આ રીતે એક વાન જ સ્વતંત્ર નાનું “પશુ હોસ્પિટલ” બની જાય છે. ગામડાંના અંતરિયાળ ખેતર સુધી પહોંચીને તે પશુઓને સારવાર આપે છે — અને એ પણ સંપૂર્ણ વિનામૂલ્યે.

🔹 બે વર્ષમાં અડધી લાખથી વધુ પશુઓને સારવાર

ગુજરાત રાજ્યમાં કેન્દ્ર સરકાર તરફથી ૧૨૭ મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યા હતા.
પશુપાલન મંત્રી શ્રી જીતુભાઈ વાઘાણીના દિશાનિર્દેશ હેઠળ આ વાનોએ છેલ્લા બે વર્ષમાં અદ્ભુત કામગીરી કરી છે.
સત્તાવાર આંકડા મુજબ, માત્ર બે વર્ષના સમયગાળામાં જ આ MVU મારફતે ૫.૮૩ લાખથી વધુ પશુઓને તેમની વાડી, ખેતર અથવા ઘરઆંગણે જઈને વિનામૂલ્યે સારવાર આપવામાં આવી છે.

આ સેવા હાલમાં ૨,૬૦૦થી વધુ ગામડાંઓ સુધી પહોંચી ચૂકી છે, જેમાં દુર્ગમ કચ્છ, બનાસકાંઠા, દાહોદ, નર્મદા જેવા વિસ્તારો પણ સામેલ છે.

🔹 ‘૧૦ ગામ દીઠ એક ફરતું દવાખાનું’ યોજનાનો પણ ઉમદા ફાળો

માત્ર કેન્દ્રની યોજના જ નહીં, પરંતુ ગુજરાત સરકારે રાજ્ય સ્તરે પણ “૧૦ ગામ દીઠ એક ફરતું પશુ દવાખાનું” યોજના અમલમાં મૂકી છે.
આ યોજનામાં અત્યાર સુધી ૪૬૦ ફરતા દવાખાનાઓ કાર્યરત છે, અને અત્યાર સુધીમાં આ યોજના અંતર્ગત ૮૫ લાખથી વધુ પશુઓને સારવાર આપવામાં આવી છે.

આ બંને યોજનાઓ મળીને રાજ્યમાં એક વિશાળ પશુ આરોગ્ય નેટવર્ક તૈયાર કરે છે, જે પશુપાલન ક્ષેત્રે સંકટકાળમાં પ્રથમ સહાયરૂપ બને છે.

🔹 દરેક રથમાં ટેક્નોલોજીનો સ્પર્શ – આધુનિક સારવાર સિસ્ટમ

મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટમાં આધુનિક ડિજિટલ સિસ્ટમ જોડાયેલી છે.
દરેક વાનમાં ટેબ્લેટ કે મોબાઇલ ઉપકરણ મારફતે પશુની વિગતો, રોગ, સારવાર અને દવાઓનું રેકોર્ડિંગ થાય છે. આ ડેટા સીધું રાજ્ય સ્તરેના નિયંત્રણ કેન્દ્ર સુધી પહોંચે છે.
તેના આધારે આગામી દિવસોમાં રોગચાળો રોકવા, રસીકરણ યોજનાઓ બનાવવામાં સરળતા રહે છે.

આ રીતે “સંજીવની રથ” માત્ર સારવાર પૂરતી નથી, પરંતુ પશુ આરોગ્યની માહિતી વ્યવસ્થા (ડેટા મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ) પણ ઉભી કરી રહ્યું છે.

🔹 અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં પશુપાલકો માટે આશીર્વાદરૂપ સેવા

કચ્છના રણથી લઈને દાહોદના જંગલ વિસ્તાર સુધી અનેક જગ્યાએ પશુપાલકો માટે પશુને હોસ્પિટલ સુધી લઈ જવું અશક્ય સમાન હતું.
હવે આ યોજના બાદ, પશુપાલકોને માત્ર ફોન કરવો પડે છે, અને “સંજીવની રથ” તરત જ પહોંચે છે.

એક પશુપાલક ધનજીભાઈ ચુડાસમા (જિલ્લો અમરેલી) કહે છે:

“પહેલા ગાયને તાવ આવતો તો ૨૦ કિમી દૂર દવાખાને લઈ જવું પડતું. હવે એક ફોન કરતાં જ વેટરિનરી ડોક્ટર વાડી સુધી આવી જાય છે. અમારી ગાય બચી ગઈ એટલે આ સેવા અમારે માટે ભગવાન સમાન છે.”

🔹 રાજ્યના પશુપાલન અર્થતંત્ર પર સકારાત્મક અસર

ગુજરાતમાં પશુપાલન ક્ષેત્ર રાજ્યના કુલ કૃષિ આધારિત આવકમાં મહત્વનો ફાળો આપે છે. દૂધ ઉત્પાદન, ગાય-ભેંસનું સંવર્ધન, પશુપાલન સંબંધિત ઉદ્યોગો — આ બધું પશુ આરોગ્ય પર નિર્ભર છે.
MVU યોજનાથી પશુઓની મૃત્યુદર ઘટી છે, દૂધ ઉત્પાદન વધ્યું છે, તેમજ પશુપાલકોની આવકમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે.

આ યોજના ગ્રામ્ય અર્થતંત્ર માટે જીવંત ચક્ર બની ગઈ છે — જ્યાં આરોગ્ય, આવક અને સેવા એક સાથે જોડાયેલી છે.

🔹 માનવતા, કરુણા અને સેવા – યોજનાનું ત્રિવેણી સ્વરૂપ

આ યોજના માત્ર ટેક્નિકલ કે આરોગ્યસેવા પૂરતી નથી, પરંતુ તેની મૂળ ભાવના કરુણા અને માનવતા છે.
મૂંગા પશુઓ માટે સેવા એ ભારતની સંસ્કૃતિનો અવિભાજ્ય ભાગ છે.
ગુજરાતના મહારાજા ભગવદ્ગોમંદિર, ગૌશાળા અને પશુસેવા કેન્દ્રોની પરંપરા આ યોજનામાં જીવંત દેખાય છે.

પ્રત્યેક મોબાઇલ યુનિટના ડોક્ટર અને સહાયક માત્ર વ્યવસાયિક ફરજ બજાવતા નથી, પરંતુ “દયા”ને ધર્મરૂપે નિભાવે છે. એજ આ યોજનાની સાચી શક્તિ છે.

🔹 પ્રશિક્ષણ અને મોનિટરિંગ – ગુણવત્તા જાળવવાની પ્રતિબદ્ધતા

યોજનાના અમલીકરણમાં ગુણવત્તા અને કાર્યક્ષમતા જળવાય તે માટે રાજ્ય પશુપાલન વિભાગ દ્વારા સમયાંતરે તાલીમ શિબિરો યોજાય છે.
દરેક ડોક્ટરને નવું મેડિકલ સાધન, નવી દવા અને રોગ નિદાનની પદ્ધતિઓ અંગે માહિતી અપાય છે.
વધુમાં, દરેક વાહનનું GPS ટ્રેકિંગ પણ કરવામાં આવે છે જેથી સેવા સમયસર પહોંચે તેની ખાતરી રહે.

🔹 ભારત માટે ગુજરાતનું મોડેલ – અન્ય રાજ્યો માટે પ્રેરણા

ગુજરાતની MVU યોજના એટલી સફળ સાબિત થઈ છે કે અન્ય રાજ્યો – જેમ કે મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશ – એ પણ આ મોડલને અપનાવવાનું શરૂ કર્યું છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ પણ આ યોજનાને “ગ્રાસરૂટ લેવલ પર પશુ આરોગ્યનું ઉત્તમ ઉદાહરણ” ગણાવ્યું છે.

🔹 ભવિષ્યની દિશામાં – વધુ યુનિટ્સ, વધુ ટેકનોલોજી

રાજ્ય સરકારની આગામી યોજના મુજબ આગામી વર્ષોમાં વધુ ૨૦૦થી વધુ નવી મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ્સ કાર્યરત કરાશે.
સાથે સાથે, દરેક વાનમાં ટેલિ-મેડિસિન સિસ્ટમ પણ જોડાશે જેથી દૂરથી નિદાન અને સલાહ મળી રહે.

આ રીતે ગુજરાત પશુપાલન આરોગ્યસેવામાં ડિજિટલ ક્રાંતિ તરફ આગળ વધી રહ્યું છે.

🔹 સમાપનઃ ‘સંજીવની રથ’ – મૂંગા જીવ માટે જીવદાતા

અંતમાં એવું કહી શકાય કે “મોબાઇલ વેટરિનરી યુનિટ” યોજના એ માત્ર સરકારી પ્રોગ્રામ નથી, પરંતુ પશુઓના જીવનને બચાવતી સંજીવની છે.
આ યોજનાએ ગુજરાતના ગામડાંઓમાં દયા, સેવા અને વિજ્ઞાનનું સંગમ સર્જ્યું છે.
જ્યાં એક ફોનથી જ કોઈ ગાય, ભેંસ, બકરો કે ઉંટને જીવન મળી જાય — એજ ખરેખર ગુજરાતની સાચી ગૌરવગાથા છે.

Author: samay sandesh