સવાઈ માનસિંહ હોસ્પિટલમાં ભીષણ આગ: સિસ્ટમની બેદરકારીથી ૮ દર્દીઓનાં જીવ ગયા, જયપુરમાં શોક અને ગુસ્સાનો માહોલ

જયપુર, રાજસ્થાનની રાજધાનીમાં શનિવારની રાત્રે બનેલી દુર્ઘટનાએ આખા રાજ્યને હચમચાવી દીધું છે. શહેરની સૌથી મોટી સરકારી હોસ્પિટલ — સવાઈ માનસિંહ (SMS) હોસ્પિટલ —માં મધરાતે અચાનક લાગી આવેલી ભીષણ આગે મરણમુખે ધકેલી દીધા. અગ્નિકાંડમાં ૮ દર્દીઓનાં દાઝી જવાથી મૃત્યુ થયા છે, જ્યારે ૧૭થી વધુ દર્દીઓ ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા છે. અનેક દર્દીઓ અને તેમના સગાંઓએ ધુમાડા અને આગ વચ્ચે જીવ બચાવવા માટે હોસ્પિટલની બારી-દરવાજા તોડી ભાગવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

આ આગે માત્ર માનવીય જાનહાનિ જ નહીં, પરંતુ રાજસ્થાનની આરોગ્ય વ્યવસ્થાના વાસ્તવિક ચહેરાને પણ ઉજાગર કરી દીધો છે. સિસ્ટમની બેદરકારી, આગ સુરક્ષા ધોરણોનું પાલન ન થવું, જૂની ઇલેક્ટ્રિક વાયરિંગ અને ફાયર સેફ્ટી ડ્રિલનો અભાવ — આ બધું જ હવે જનચર્ચાનો વિષય બન્યું છે.

 ઘટનાનો સમય અને સ્થળ

આ દુર્ઘટના શનિવારે રાત્રે લગભગ ૧૧:૪૫ વાગ્યે બની. SMS હોસ્પિટલની વાર્ડ નંબર ૫ અને ૬, જ્યાં ICU અને જનરલ વોર્ડ હતા, ત્યાં અચાનક ધુમાડો ફેલાવા લાગ્યો. સ્ટાફે શરૂઆતમાં એસીની વાયરિંગમાં સ્પાર્ક થતો જોયો, પરંતુ થોડા જ મિનિટોમાં આગે વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. ICUમાં રહેલા અનેક દર્દીઓ ઓક્સિજન સપોર્ટ પર હતા, જેના કારણે બચાવ કાર્ય વધુ મુશ્કેલ બન્યું.

 ભયાનક દ્રશ્યો: ધુમાડો, ચીસો અને ગભરામણ

હોસ્પિટલના એક કર્મચારીની વાત મુજબ —

“અમે ધુમાડો જોયો ત્યારે તરત જ એલાર્મ વગાડવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ સિસ્ટમ કામ કરી રહી નહોતી. ધુમાડામાં કશું દેખાતું નહોતું. દર્દીઓ બેડ પરથી નીચે ઉતરી ભાગવા લાગ્યા, પણ ઘણા ઓક્સિજન પાઈપમાં ફસાયા. અમુક દર્દીઓના પરિવારજનો પણ અંદર હતા, જેમણે બારી તોડી બહાર નીકળવાનો પ્રયાસ કર્યો.”

ઘટનાના 15 મિનિટની અંદર ફાયર બ્રિગેડની 10થી વધુ ગાડીઓ સ્થળ પર પહોંચી હતી, પરંતુ હોસ્પિટલની તંગ ગલીઓ અને પાર્ક કરેલી એમ્બ્યુલન્સને કારણે ફાયર ફાઈટરોને અંદર પહોંચી વળવામાં મુશ્કેલી પડી.

 ૮ દર્દીઓનાં મૃત્યુ, અનેક ઘાયલ

સવારે સુધી બચાવ કાર્ય ચાલતું રહ્યું. ૮ દર્દીઓનાં દાઝી જવાથી મૃત્યુ થયાની પુષ્ટિ હોસ્પિટલ પ્રબંધન દ્વારા કરવામાં આવી.
ઘટનામાં મૃત્યુ પામેલા મોટાભાગના દર્દીઓ વેન્ટિલેટર અથવા ઓક્સિજન સપોર્ટ પર હતા. ધુમાડામાં શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી અને પેનિકના કારણે અનેક લોકો બેભાન થયા હતા. ઘાયલ દર્દીઓને તાત્કાલિક અન્ય વોર્ડમાં ખસેડવામાં આવ્યા, જ્યારે કેટલાકને ખાનગી હોસ્પિટલોમાં મોકલવામાં આવ્યા.

 હોસ્પિટલ પ્રબંધનની બેદરકારીનો ખુલાસો

પ્રારંભિક તપાસમાં સામે આવ્યું છે કે હોસ્પિટલની ફાયર સેફ્ટી સિસ્ટમ છેલ્લા છ મહિનાથી અકાર્ય હતી. બિલ્ડિંગમાં સ્મોક ડિટેક્ટર, ફાયર એલાર્મ અને ઓટોમેટિક સ્પ્રિંકલર સિસ્ટમ ઇન્સ્ટોલ તો હતા, પરંતુ તેનો રીપેર કે મેન્ટેનન્સ નિયમિત થતો ન હતો.

હોસ્પિટલના સ્ટાફે પણ સ્વીકાર્યું કે ફાયર સેફ્ટી ડ્રિલ છેલ્લા એક વર્ષથી યોજાઈ નહોતી. ઈલેક્ટ્રિકલ વાયરિંગ જૂની અને ઓવરલોડ થઈ ગઈ હતી. એસી અને ઓક્સિજન પાઈપલાઈન ખૂબ નજીકથી ચાલી રહી હતી, જે આગના ફેલાવાનું મુખ્ય કારણ બની.

 દર્દીઓના પરિવારોનો આક્રોશ

દર્દીઓના સગાઓ અને સ્થાનિક નાગરિકોમાં ભારે રોષ ફેલાયો છે. રાત્રે જ હોસ્પિટલ બહાર સેકડો લોકો ભેગા થઈ ગયા હતા અને “જવાબદારી કોણ લે?” એવા સૂત્રોચ્ચાર કર્યા. કેટલાક પરિવારોના સભ્યોને પોતાના પ્રિયજનોનાં મૃતદેહ ઓળખવામાં પણ કલાકો લાગી ગયા.

એક પીડિતના સગાએ કહ્યું,

“હોસ્પિટલના અધિકારીઓએ શરૂઆતમાં આગની ગંભીરતા છુપાવી રાખી. અમને અંદર જવા દેવામાં ન આવ્યાં. જો તાત્કાલિક એલાર્મ વાગાડવામાં આવ્યો હોત, તો કેટલાંક જીવ બચી શક્યા હોત. આ બેદરકારી માફી લાયક નથી.”

 સરકારની કાર્યવાહી અને તપાસની જાહેરાત

રાજસ્થાનના આરોગ્ય મંત્રી ડૉ. અશ્વિની કતારિયાએ સવારે ઘટના સ્થળની મુલાકાત લીધી અને મૃતકોના પરિવારજનોને રૂ. ૫ લાખની સહાયની જાહેરાત કરી. તેમણે કહ્યું કે આ દુર્ઘટનાની ઉચ્ચ સ્તરીય તપાસ થશે અને જે પણ અધિકારીઓ કે ટેક્નિશિયન જવાબદાર હશે, તેમના સામે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.

મુખ્યમંત્રી ભજનલાલ શર્માએ પણ ટ્વીટ દ્વારા શોક વ્યક્ત કરતા જણાવ્યું કે,

“SMS હોસ્પિટલમાં બનેલી દુર્ઘટના દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે. મૃતકોના પરિવારજનો પ્રત્યે હું સંવેદના વ્યક્ત કરું છું. દોષિતો વિરુદ્ધ તાત્કાલિક કાર્યવાહીના આદેશ આપવામાં આવ્યા છે.”

 ફાયર વિભાગનો અહેવાલ: “ઇલેક્ટ્રિકલ શોર્ટ સર્કિટ મુખ્ય કારણ”

ફાયર વિભાગના પ્રાથમિક અહેવાલ મુજબ આગનું કારણ ઇલેક્ટ્રિકલ શોર્ટ સર્કિટ હોવાનું જણાય છે. ICUમાં રહેલા એક એસીના કમ્પ્રેસરમાંથી સ્પાર્ક નીકળ્યો અને નજીકની ઓક્સિજન લાઈન ગરમ થઈ જતાં આગ ઝડપથી ફેલાઈ ગઈ.
ફાયર ઓફિસર મનોજ ગૌતમએ જણાવ્યું કે,

“હોસ્પિટલની બિલ્ડિંગમાં ફાયર ફાઈટિંગ એક્વિપમેન્ટ ઉપલબ્ધ હતા, પરંતુ ઘણા ઉપકરણો નકામી હાલતમાં હતા. તાત્કાલિક ફાયર એલાર્મ કાર્યરત ન હોવાથી બચાવ મોડું શરૂ થયું.”

 આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં સુરક્ષાની ઉણપ: મોટો પ્રશ્નચિન્હ

આ દુર્ઘટનાએ ફરી એકવાર પ્રશ્ન ઊભો કર્યો છે — શું આપણા દેશની સરકારી હોસ્પિટલો દર્દીઓ માટે સલામત છે? આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં સુરક્ષા ધોરણોનું પાલન થતું નથી તેવો દાવો અનેક નિષ્ણાતો કરી રહ્યા છે.
ઇન્ડિયન મેડિકલ એસોસિએશન (IMA) ના સભ્ય ડૉ. નરેશ મલ્હોત્રાએ કહ્યું,

“ફાયર સેફ્ટી નિયમો દરેક હોસ્પિટલ માટે ફરજિયાત છે, પરંતુ મોટાભાગની જગ્યાએ કાગળ પર પાલન થાય છે. નિયમિત ઇન્સ્પેક્શન, વાયરિંગ ચેક અને એમરજન્સી ડ્રિલ થાય જ નથી. SMS જેવી પ્રતિષ્ઠિત હોસ્પિટલમાં પણ આવી સ્થિતિ છે તો નાના શહેરોની હોસ્પિટલોમાં શું ચાલે છે, એ વિચારવા જેવું છે.”

 દર્દીઓના જીવ સાથે રમતા તંત્ર: લોકમાં ઉગ્ર પ્રતિક્રિયા

ઘટના બાદ સોશિયલ મીડિયામાં પણ ભારે આક્રોશ જોવા મળ્યો છે. હજારો લોકોએ પોસ્ટ કરી છે કે સરકારી તંત્ર દર્દીઓના જીવ સાથે રમે છે. કેટલાકે તો આ દુર્ઘટનાને “માનવસર્જિત હત્યા” ગણાવી છે.

નાગરિક કાર્યકર અંજલી શર્માએ કહ્યું,

“આ ફક્ત એક અકસ્માત નથી, પણ સિસ્ટમની હત્યા છે. વર્ષોથી ફાયર સેફ્ટી માટે બજેટ ફાળવવામાં આવે છે, પરંતુ તેનું યોગ્ય ઉપયોગ થતો નથી. હોસ્પિટલોમાં ફંડની લૂંટ ચાલે છે.”

 રાતભર ચાલ્યું બચાવ કાર્ય: ફાયર ફાઈટરોની હિંમતને સલામ

આ ઘટનામાં ફાયર બ્રિગેડના કર્મચારીઓએ અતિ જોખમમાં જઈને દાયકાઓના જીવ બચાવ્યા. ધુમાડામાં કંઈ દેખાતું ન હતું છતાં તેઓએ અનેક દર્દીઓને ખભા પર ઉઠાવી બહાર લાવ્યા.
એક ફાયરમેન નીતિન સિંહે જણાવ્યું,

“આવી સ્થિતિમાં ઓક્સિજન લાઈન ફાટવાની શક્યતા રહેતી હોવાથી જોખમ વધારે હતું. પરંતુ અમને ખબર હતી કે અંદર દર્દીઓ ફસાયા છે. જીવ બચાવવો એ જ ધ્યેય હતો.”

 અગાઉ પણ આવી દુર્ઘટનાઓ બનેલી

આ પ્રથમ વખત નથી કે ભારતમાં હોસ્પિટલમાં આગ લાગી છે. છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં દેશમાં ૪૦થી વધુ હોસ્પિટલ આગની ઘટનાઓ બની છે, જેમાં ૧૦૦થી વધુ દર્દીઓનાં મૃત્યુ થયા છે.

• ૨૦૨૧માં ભરૂચની હોસ્પિટલમાં આગથી ૧૮ દર્દીઓનાં મૃત્યુ થયા હતા.

• ૨૦૨૨માં મધ્યપ્રદેશના જબલપુરમાં ૮ લોકો મોતને ભેટ્યા હતા.
  હવે જયપુરની આ ઘટના ફરી એક વખત સિસ્ટમના ખાડા પર પ્રકાશ પાડે છે.

 મૃતકોના પરિવારજનોને સહાય અને ન્યાયની માંગ

દુર્ઘટનામાં મૃત્યુ પામેલા દર્દીઓના પરિવારજનોને ૫ લાખની સહાયની જાહેરાત કરવામાં આવી છે, જ્યારે ઘાયલ લોકોને ૫૦ હજાર રૂપિયા આપવામાં આવશે. પરંતુ લોકોનો સ્પષ્ટ મત છે કે સહાય પૂરતી નથી, જવાબદારી નક્કી થવી જરૂરી છે.
ઘણા પરિવારો હવે કાનૂની લડત લડવા માટે તૈયાર છે. તેઓનો દાવો છે કે જો હોસ્પિટલના ફાયર ઉપકરણો કાર્યરત હોત, તો આ જાનહાનિ ટાળી શકાય હતી.

 ભવિષ્ય માટે પાઠ: ફક્ત તપાસ નહીં, સુધારની જરૂર

આ ઘટના એ સ્પષ્ટ સંદેશ આપે છે કે આરોગ્ય માળખામાં ફાયર સેફ્ટી અને ઈમરજન્સી પ્રોટોકોલને સૌથી ઉપર સ્થાન આપવું જરૂરી છે.
નિષ્ણાતોના મત મુજબ,

1. દરેક હોસ્પિટલમાં દર ત્રણ મહિને ફાયર સેફ્ટી ડ્રિલ ફરજિયાત કરવી જોઈએ.

2. ઈલેક્ટ્રિકલ સિસ્ટમ અને ઓક્સિજન લાઈન અલગ રાખવી જોઈએ.

3. સ્મોક એલાર્મ અને સ્પ્રિંકલર સિસ્ટમની નિયમિત ચકાસણી થવી જોઈએ.

4. હોસ્પિટલના સ્ટાફને ફાયર ઈમરજન્સી તાલીમ આપવી જરૂરી છે.

 અંતિમ શબ્દ: સિસ્ટમમાં સુધાર વિના દર્દીઓ સુરક્ષિત નહીં

જયપુરની સવાઈ માનસિંહ હોસ્પિટલમાં થયેલી આ દુર્ઘટના માત્ર દુઃખદ ઘટના નથી, પરંતુ સિસ્ટમને ઝંઝોડી નાખતો ચેતવણીનો ઘંટ છે.
દર્દીઓ માટે આશ્રયસ્થાન ગણાતી હોસ્પિટલ જો મોતના ફંદામાં બદલાઈ જાય, તો એ સમાજ માટે સૌથી મોટો સંકટ છે.

હવે સમય છે કે તંત્ર ફક્ત તપાસ સમિતિ બનાવીને વાત પૂરી ન માને, પરંતુ વાસ્તવિક સુધારાત્મક પગલાં લે.
કારણ કે દરેક દર્દી, દરેક પરિવાર — ફક્ત સારવાર નહીં, સુરક્ષાની પણ અપેક્ષા રાખે છે.

નિષ્કર્ષ:
જયપુરની આ આગે એક જ પ્રશ્ન ઊભો કર્યો છે —
“શું આપણા જીવનનું મૂલ્ય ફક્ત એક કાગળની ફાઈલ અને એક પ્રેસ નોટથી નક્કી થશે?”
જો તંત્ર હવે પણ નથી જાગતું, તો આ દુર્ઘટના ફક્ત SMS હોસ્પિટલની નહીં, પરંતુ સમગ્ર આરોગ્ય સિસ્ટમની નિષ્ફળતાનું પ્રતિક બની રહેશે.

Author: samay sandesh