ભારતના પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીના નેતૃત્વમાં દેશભરમાં “આત્મનિર્ભર ભારત” અને “વોકલ ફોર લોકલ” જેવા અભિયાનોએ છેલ્લા થોડાં વર્ષોમાં સામાજિક-આર્થિક પરિવર્તનનો નવો દોર શરૂ કર્યો છે. તેમાં પણ ગુજરાત રાજ્યએ ‘હર ઘર સ્વદેશી, ઘર ઘર સ્વદેશી’ જેવા અભિયાનને માત્ર સ્વીકાર્યું જ નથી, પરંતુ તેને ગામડાથી લઈને શહેર સુધી એવો વ્યાપ આપ્યો છે કે આજે તેનો પ્રભાવ લાખો પરિવારોના જીવનમાં સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. આ અભિયાનના કેન્દ્રમાં છે—ગુજરાત લાઈવલીહુડ પ્રોમોશન કંપની લિમિટેડ (GLPC)—જોકે રાજ્ય સરકાર સંચાલિત એવી સંસ્થા છે, જે ગ્રામિણ મહિલાઓને આજીવિકા, આવકવધારો અને સામાજિક પ્રતિષ્ઠાનું શક્તિશાળી પ્લેટફોર્મ પૂરુ પાડે છે.
GLPC : ગ્રામિણ મહિલાઓને સશક્તિકરણ તરફ દોરી જતું સશક્ત મંચ
દીનદયાલ અંત્યોદય યોજના–રાષ્ટ્રીય ગ્રામિણ આજીવિકા મિશન (DAY-NRLM)નો ગુજરાતમાં અમલ GLPC દ્વારા થાય છે. વર્ષ 2011થી શરૂ થયેલી યોજનાએ રાજ્યના ગામડાઓમાં ગરીબી ઘટાડવા અને મહિલાઓને આર્થિક મુખ્ય પ્રવાહ સાથે જોડવા માટે મક્કમ આધાર ઉભો કર્યો છે.
નવેમ્બર ૨૦૨૫ સુધીની સ્થિતિ મુજબ—
-
૨૮.૬૯ લાખ ગ્રામિણ પરિવારો આ મિશનથી પ્રભાવિત
-
**૨.૮૬ લાખ સ્વ-સહાય જૂથો (SHGs)**ની રચના
-
રૂ. ૨૫૭.૯૦ કરોડ રિવોલ્વિંગ ફંડ
-
રૂ. ૧,૧૭૪.૬૩ કરોડ કોમ્યુનિટી ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ફંડ
કુલ મળીને રાજ્યની મહિલાઓને ૧,૪૩૨ કરોડથી વધુનું સીધું ફંડ આપવામાં આવ્યું છે. તે ઉપરાંત SHGઓને અત્યાર સુધીમાં રૂ. ૩,૬૫૨ કરોડથી વધુ કેશ ક્રેડિટ-લોન પણ વિતરણ કરાયું છે—જે આર્થિક સશક્તિકરણની દિશામાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ કદમ છે.
“લખપતિ દીદી”—ગુજરાતના ગામડાઓમાં પરિવર્તનની સૌથી મોટી ક્રાંતિ
મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલના માર્ગદર્શન હેઠળ રાજ્ય સરકારે “લખપતિ દીદી” પહેલ પર વિશેષ ભાર મૂક્યો છે. આ પહેલ એવી મહિલાઓ તૈયાર કરે છે, જે પોતાના કૌશલ્ય, વ્યવસાય અને સ્વ-સહાય જૂથ માધ્યમથી દર વર્ષે ઓછામાં ઓછું એક લાખ રૂપિયાનું વાર્ષિક ઉત્પાદન અથવા આવક સર્જે છે.
-
અત્યાર સુધી ૫.૯૬ લાખ મહિલાઓ “લખપતિ દીદી” બની ચુકી છે.
-
આ માત્ર એક આર્થિક માપદંડ નથી;
તે મહિલાઓના આત્મવિશ્વાસ, નિર્ણયક્ષમતા અને સામાજિક પ્રતિષ્ઠામાં થયેલા વિકાસનું પણ પ્રતિબિંબ છે.
કૃષિ સખી : કુદરતી ખેતી તરફનો મજબૂત વળાંક
કુદરતી ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાજ્યમાં—
-
૧૨,૦૦૦થી વધુ કૃષિ સખીઓને તાલીમ,
-
અને **૧૨૫ બાયો ઇનપુટ રિસોર્સ સેન્ટર (BIRC)**ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.
આ તાલીમ અને સુવિધાઓનો હેતુ છે—કુદરતી, ઓર્ગેનિક અને સસ્ટેનેબલ ખેતી તરફના પરિવર્તનને દેશના દરેક ખૂણામાં પહોંચાડવો.
કૃષિ સખીઓ માત્ર ખેડૂતોની માર્ગદર્શક જ નથી,
પણ પોતાના ગામના ખેતી ક્ષેત્રમાં ટેક્નોલોજીકલ અને વૈજ્ઞાનિક અભિગમ લાવતી ગ્રામીણ કૃષિ સંશોધકનો રોલ નિભાવે છે.
કૃષિ અને પશુપાલન આધારિત આજીવિકા—લાખો મહિલાઓને રોજગારી
GLPCની કૃષિ આજીવિકાઓ અંતર્ગત—
-
૨.૭૭ લાખ મહિલાઓ પાક આધારિત વ્યવસાય કરે છે
-
૬.૧૧ લાખ મહિલાઓ પશુપાલન ક્ષેત્રમાં
-
૧૦,૦૦૦ મહિલાઓ વનઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં
-
૧૬,૦૦૦થી વધુ મહિલાઓ મત્સ્યપાલનમાં કાર્યરત છે
આ આંકડાઓ સ્પષ્ટ દર્શાવે છે કે રાજ્ય સરકારે ગ્રામીણ અર્થતંત્રને માત્ર ગતિ આપી નથી,
પરંતુ તેમાં મહિલાઓની મુખ્ય ભૂમિકા સુનિશ્ચિત કરી છે.
નોન-ફાર્મ આજીવિકા—ઘરેલુ ઉદ્યોગ અને સેવાઓનો નવો યુગ
GLPC માત્ર ખેતી અને પશુપાલન સુધી મર્યાદિત નથી;
તે મહિલા SHGઓને વિવિધ ગેર-કૃષિ ક્ષેત્રોમાં પણ મજબૂત બનાવે છે:
-
ખાદ્ય ઉત્પાદનો
-
હેન્ડલૂમ–હસ્તકલા
-
માટીના હસ્તકલા ઉત્પાદનો
-
કૉર્પોરેટ કેન્ટીન–કેટરિંગ
-
બેંક પ્રતિનિધિ
-
સ્વચ્છતા ઉત્પાદનો
-
હોમમેઇડ ટેક્સટાઇલ અને વસ્ત્રો
-
સર્વિસ સેક્ટર
ચલુ વર્ષે ૫૦ નવી કેન્ટીન સાથે કુલ ૨૦૦ મંગલમ કેન્ટીન મહિલાઓને આજીવિકા આપતી ઉદ્યોગસર્જક બનેલી છે.
CSR સાથેના જોડાણથી વિકાસનો વ્યાપ વધ્યો
રાજ્ય સરકારે CSR હેઠળ અનેક NGO, કંપની અને ફાઉન્ડેશનો સાથે ભાગીદારી કરી છે, જેમ કે—
-
રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન
-
પિડિલાઇટ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ
-
CSR બોક્સ
-
બાયફ
-
સુપથ ફાઉન્ડેશન
આ જોડાણથી—
-
કસ્ટમ હાયરિંગ સેન્ટર
-
કેટલ ફીડ યુનિટ
-
માઇક્રો એન્ટરપ્રાઇઝ
-
કેન્ટીન
જવાં અનેક મોડલ ગુજરાતના ગામડાઓમાં સફળતાપૂર્વક ઊભાં થયા છે.
માર્કેટ લિંકેજ—મહિલાઓને સીધો વેચાણ બજાર
સ્વ-સહાય જૂથો દ્વારા બનેલા ઉત્પાદનોને યોગ્ય બજાર મળે તે માટે રાજ્ય સરકારે વિશાળ આયોજન કર્યું છે.
રાજ્ય સરકારે આયોજિત—
-
૨૦૦થી વધુ સરસ ફેર
-
પ્રાદેશિક મેળા
-
રાખી મેળા
-
નવરાત્રી મેળા
આ મેળાઓમાં અત્યાર સુધી—
-
૫,૯૫૦ SHG મહિલાઓએ ભાગ લીધો
-
༼ રૂ. ૪૮ કરોડથી વધુનું વેચાણ કર્યું
આ માત્ર વેચાણ નહીં,
પણ મહિલાઓ માટે બ્રાન્ડિંગ, માર્કેટિંગ અને ગ્રાહક સંવાદિતાનું કાર્યાત્મક વિદ્યાલય છે.
ડિજિટલ માર્કેટિંગ અને ઈ-કોમર્સ—ભવિષ્યની દિશા
GLPC મહિલાઓને પરંપરાગત બજાર સાથે સાથે—
-
ઈ-કોમર્સ
-
સોશિયલ મીડિયા માર્કેટિંગ
-
ડિજિટલ કેટલોગ
-
રેલવે સ્ટેશન રિટેલ સ્ટોર્સ
-
ગ્રામ હાટ
જેવા પ્લેટફોર્મ પર પણ સ્થાયી બનાવી રહી છે.
ડિજિટલ યુગમાં ગુજરાતની મહિલાઓને ઓનલાઈન વેચાણ માટે પ્રોત્સાહિત કરવું—
એક ઐતિહાસિક કદમ છે.
નવી યોજનાઓ : જી-સફલ અને જી-મૈત્રી
રાજ્ય સરકારે મહિલા આજીવિકા માટે બે નવી શક્તિશાળી યોજનાઓ શરૂ કરી છે—
૧. જી-સફલ યોજના
-
રૂ. ૫૦૦ કરોડનું રોકાણ
-
આગામી ૫ વર્ષમાં ૫૦ હજાર અંત્યોદય પરિવારોને સહાય
૨. જી-મૈત્રી યોજના
-
રૂ. ૫૦ કરોડનો સ્ટાર્ટઅપ ફંડ
-
૧૦ લાખ ગ્રામિણ મહિલાઓને આજીવિકા
આ બે યોજનાઓ આગામી દાયકામાં રાજ્યની મહિલા ઉદ્યોગસર્જન શક્તિને દ્વિગુણ ગતિ આપશે.
દેશવ્યાપી દૃષ્ટિકોણ—DAY-NRLMનો પ્રભાવ
30 એપ્રિલ 2025 સુધી—
-
આ મિશન ૨૮ રાજ્યો અને ૬ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં
-
૭૪૫ જિલ્લાઓ, ૭,૧૪૪ બ્લોકોમાં અમલમાં
-
૧૦.૦૫ કરોડ મહિલાઓ જોડાઈ
-
૯૦.૯૦ લાખ સખી મંડળો રચાયા
આ આંકડા દર્શાવે છે કે DAY-NRLM માત્ર યોજના નહીં—
પણ ભારતના ગ્રામિણ પરિવર્તનની સૌથી મોટી સામાજિક ક્રાંતિ છે.
નિષ્કર્ષ : સ્વદેશીનો માર્ગ—સશક્ત મહિલાઓ, આત્મનિર્ભર ભારત
‘હર ઘર સ્વદેશી, ઘર ઘર સ્વદેશી’ અભિયાન માત્ર એક સૂત્ર નથી;
તે ભારતની લાખો મહિલાઓના જીવનમાં ઉગતું નવું ભવિષ્ય છે.
ગુજરાતે GLPC મારફતે—
-
મહિલાઓની આર્થિક સ્વતંત્રતા,
-
સામાજિક પ્રતિષ્ઠા,
-
અને કુટુંબના વિકાસનો મજબૂત આધાર ઊભો કર્યો છે.
આ અભિયાનથી રાજ્યની મહિલાઓ ઘરથી લઈને બજાર સુધી—
ઉદ્યોગસર્જક, ઉત્પાદક, નેતા અને પરિવર્તનકાર બની રહી છે.
ગુજરાત આજે સાચા અર્થમાં—
“સ્વદેશીથી સ્વાવલંબન સુધીનો”
પ્રેરણાદાયી રસ્તો દેશને બતાવી રહ્યું છે.
