“૧૦,૦૦૦ વર્ષ પછી ફાટેલા ઇથોપિયન હૈલે ગુબ્બી જ્વાળામુખીનો વિશ્વ પર પ્રહાર—દિલ્લી સુધી પહોંચેલી રાખ, ગુજરાત તરફ પણ વાદળનું મંડાણ; 130 કિમી પ્રતિ કલાકની ગતિએ ફેલાતી રાખના ખતરા વચ્ચે DGCAનું એલર્ટ”

ઇથોપિયામાં આવેલો હૈલે ગુબ્બી જ્વાળામુખી—જે છેલ્લા ૧૦,૦૦૦ વર્ષથી સુતેલો હતો—અચાનક ભભૂકી ઊઠ્યો. એક પ્રાચીન, નિષ્ક્રિય અને શાંત પર્વત જેવા દેખાતા જ્વાળામુખીમાંથી રાત્રિના અંધકારને ચીરીને આકાશમાં ઉછળેલી અગ્નિજ્વાળા, લાવાના ફુવારા, અને હજાર કિલોમીટર સુધી ફેલાતી રાખે સમગ્ર વિશ્વનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે.

આ વિસ્ફોટ માત્ર સ્થાનિક વિસ્તાર જેટલો મર્યાદિત નથી રહ્યો. જ્વાળામુખીમાંથી નીકળેલી રાખના વિશાળ વાદળો પૂર્વ આફ્રિકાથી પસાર થઈને અરબી દરિયા તરફ આગળ વધ્યાં, અને આજે તે પશ્ચિમ એશિયા તથા દક્ષિણ એશિયાના હવામાન વિસ્તારમાં પ્રવેશી ગયા છે. સૌથી ચોંકાવનારી બાબત એ રહી કે આ રાખનો ઘેરો પટલો ભારત સુધી આવી પહોંચ્યો—ખાસ કરીને દિલ્હી, હરિયાણા, પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશ તથા રાજસ્થાનના ઉત્તર ભાગોમાં તેની અસર સ્પષ્ટ દેખાઈ રહી છે.

હવામાન વિભાગો અને વૈજ્ઞાનિક એજન્સીઓના રડારોએ ચિતાવણી આપી છે કે આ રાખના વાદળોની પટ્ટી હવે ગુજરાત તરફ પણ વળી શકે છે. તેની ગતિ લગભગ 130 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક જેટલી નોંધાઈ છે. એટલા મોટા પ્રમાણમાં રાખના ગચ્છો હવામાનની રૂપરેખા બદલી શકે છે, સૂર્યપ્રકાશમાં ઘટાડો કરી શકે છે, અને હવા ગુણવત્તા પર ગંભીર અસર કરી શકે છે.

આ ઘટનાએ સમગ્ર એવિએશન ક્ષેત્રમાં ચિંતા ફેલાવી દીધી છે. DGCAએ તાત્કાલિક એલર્ટ જાહેર કર્યો છે, અનેક ફ્લાઈટ્સ રદ અથવા ફેરમાર્ગે મોકલવામાં આવી છે, પાયલોટ્સને ખાસ સલામતી સૂચનાઓ આપવામાં આવી છે, અને એરપોર્ટ્સને હાઈ-રિસ્ક ઝોનમાં મૂકવામાં આવ્યા છે.

હૈલે ગુબ્બી—૧૦,૦૦૦ વર્ષનો સૂતો રાક્ષસ જાગ્યો

પૂર્વ આફ્રિકાની રિફ્ટ વેલી—જે દુનિયાના સૌથી સક્રિય જ્વાળામુખી વિસ્તારોમાંની ગણાય છે—ત્યાં આવેલ હૈલે ગુબ્બી જ્વાળામુખી હજારો વર્ષથી નિષ્ક્રિય હતો. ઇથોપિયાના અનેક ગામોને એવું માનવામાં આવતું હતું કે આ પર્વત હવે ક્યારેય ફાટશે નહીં. પરંતુ પૃથ્વીના આંતરિક મેન્ટલ સ્તરમાં સતત વધતા તાપમાન, ટેક્ટોનિક પ્લેટોની ખસેડ, અને દબાણની અસમાનતાએ અંતે આ પર્વતને ફરી પ્રચંડ ગરજ સાથે જાગૃત કર્યો.

સ્થાનિક સમયમાં રાત્રે 2 વાગ્યે અસામાન્ય કંપનની અનુભૂતિ થઈ. રાત્રે પર્વતના તળિયે રહેતા ગ્રામજનોને જાણ થયું કે ધરતી નીચે કંઈક ભયાનક થઈ રહ્યું છે. થોડી જ મિનિટોમાં જમીનની સપાટી ફાટી નીકળેલી લાલ ચમકતી રેખાઓ જોવા મળી, અને ત્યારબાદ એક જોરદાર ગડગડાટ સાથે જ્વાળામુખી ફાટી નીકળ્યો.

જ્વાળામુખીમાંથી લાવાના ફુવારા 200થી 300 મીટર સુધી ઉછળ્યા. राखના ઉભરાટની ઊંચાઈ 11 થી 15 કિલોમીટર સુધી પહોંચી, જે સીધા સ્ટ્રેટોસ્ફિયર સુધીના સ્તરે પ્રવેશી ગઈ—અને એ જ કારણ છે કે રાખના વાદળો હજારો કિલોમીટર દૂર ભારત સુધી આવી પહોંચ્યા.

દિલ્લી સુધી પહોંચેલી રાખ—હવા ગુણવત્તાને ‘ગંભીર’ સ્તરે ધકેલાઈ

ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) અને SAFAR મુજબ, અતિ સૂક્ષ્મ જ્વાળામુખી રાખ PM2.5 અને PM10ના પ્રમાણમાં ખતરનાક વધારો લાવે છે. સવારે દિલ્લી-એનસીઆર, ગુરુગ્રામ, ગાઝિયાબાદ, નોઈડા અને ફરીદાબાદમાં AQI અચાનક 350–450 સુધી પહોંચી ગયો. આ સ્તર ‘Hazardous’ ગણાય છે.

દિલ્લીની આકાશ રેખા પર એક અજાણ્યો ધુમ્મસ

રાખમાં રહેલા સલ્ફર ડાયોક્સાઈડ, ગેસો અને રસાયણિક તત્વો સૂર્યપ્રકાશને અવરોધે છે, જે:

સવારના સમયે સૂર્યને ધૂંધળો બનાવે છે
તાપમાનમાં 1–2 ડિગ્રીનો તાત્કાલિક ઘટાડો લાવે છે
ફેફસાંના દર્દીઓ, વૃદ્ધો, બાળકો માટે ગંભીર જોખમ સર્જે છે
આંખોમાં ચુભારો અને ગળામાં ખારાશ લાવે છે

લોકોએ સોશિયલ મીડિયા પર મોટી સંખ્યામાં તસવીરો શેર કરી—દિલ્લીના રૂફટોપ પરથી દેખાતેલી અસ્પષ્ટ આકાશરેખા, અજાણી પીળી રાખનો ધબકારો અને વાતાવરણમાં એક અજાયબી જેવી ચમક.

રાખના વાદળની દિશા—ગુજરાત તરફ પણ ખતરો?

IMD, ISROનાં કાર્ટોસેટ-3 તથા NOAA સેટેલાઇટ્સે મેળવેલા ડેટા મુજબ, રાખના વાદળનું મુખ્ય વહેણ ઉત્તર-પશ્ચિમ દિશામાં ચાલી રહ્યું છે. atmospheric jet streams રાખના ગચ્છોને સતત આગળ ધકેલી રહ્યા છે.

ગુજરાત પર અસર કેવી રીતે થઈ શકે?

મોડેલિંગ અનુસાર, આગામી 24 થી 36 કલાકમાં રાખના કેવા પ્રભાવ જોવા મળી શકે:

કચ્છ, બાનાસકાંઠા અને પાટણ ખાતે હળવો ધુમ્મસ
અમદાવાદ, ગાંધીનગર તરફ PM10 સ્તરમાં વધારો
સૂર્યપ્રકાશમાં હલકો ઘટાડો
સવાર-સાંજના સમયમાં ઝાંખુ આકાશ
ફ્લાઈટ ઓપરેશન પર અસરની શક્યતા

હવે નિર્ણય સ્થાનિક પવનની દિશા અને ગતિ પર નિર્ભર છે. જો પશ્ચિમ પવનો તીવ્ર રહેશે તો રાખ વધુ આગળ મુંબઈ સુધી પણ પહોંચી શકે.

રાખના વાદળની ગતિ—130 કિમી પ્રતિ કલાકનું પ્રચંડ વહેણ

જ્વાળામુખી રાખ સામાન્ય ધૂળ નથી. તે અતિ સૂક્ષ્મ ગ્લાસના તૂટી ગયેલા કણો છે, જેમાં સિલિકા, સલ્ફર, ભારે ધાતુઓ, અને કઠિન ખનિજ હોય છે. આ કણો પવન સાથે અત્યંત ઝડપથી ફેલાય છે.

130 કિમી પ્રતિ કલાકની ગતિનો અર્થ:

લગભગ 1 કલાકમાં 130 કિમી વિસ્તાર
10 કલાકમાં 1,300 કિમી
24 કલાકમાં 3,000 કિમી સુધીનો પ્રભાવ

આ કારણથી જ તે પૂર્વ આફ્રિકા થી એશિયા સુધી આવી પહોંચી છે.

એવિએશન ક્ષેત્રમાં હાહાકાર—અनेक ફ્લાઈટ્સ રદ, DGCA એલર્ટ

જ્વાળામુખી રાખ એવિએશન માટે અત્યંત જોખમકારક છે. ફ્લાઈટના એન્જિનમાં રહેલી ટર્બાઈન બ્લેડ્સ 1,200°C સુધી ગરમ થાય છે. રાખનો સૂક્ષ્મ ગ્લાસ પિગળી ને બ્લેડ્સ પર ચોંટાઈ જાય છે અને એન્જિનને ‘ફેઈલ’ કરી શકે છે.