માસૂમિયત પર મજૂરીનો ભાર નહીં: ૧૨ જૂન વિશ્વ બાળ મજૂરી વિરોધી દિવસ નિમિત્તે ખાસ અહેવાલ

એક બાળક એ આપણા સમાજનું એવું નિર્મળ દર્પણ છે, જેમાં આપણે દેશનું ભવિષ્ય જોઈ શકીએ. તે શાળાના વર્ગખંડમાં ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરે, ખેલમય વાતાવરણમાં આનંદ મેળવે, એ તેની યથાર્થ જગ્યા છે. પરંતુ જ્યારે આ બાળક કપડાંના કારખાનાં, ચાની ટપરી કે ખાદ્યસામગ્રીની દુકાન પર મજૂરી કરતી સ્થિતિમાં જોવા મળે ત્યારે એ દેશ માટે ચિંતાજનક સંજોગો છે. સમાજ માટે આ સવાલ ઊભો થાય છે – શું આપણે આપણા ભવિષ્યને સસ્તી મજૂરીમાં વેચી રહ્યા છીએ?

દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ ૧૨ જૂન, ‘વિશ્વ બાળ મજૂરી વિરોધી દિવસ’ તરીકે ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. આ દિવસનો ઉદ્દેશ છે – સમાજમાં બાળ મજૂરી વિશે જાગૃતિ વધારવી અને તેને સંપૂર્ણ રીતે નાબૂદ કરવાને દિશામાં સંકલ્પબદ્ધ થવું.

જામનગર જિલ્લામાં કાર્યવાહીનું ચિત્ર

ગુજરાત રાજ્ય સરકારના માર્ગદર્શન હેઠળ જામનગર જિલ્લામાં પણ બાળ મજૂરી સામે સઘન કાર્યવાહી હાથ ધરવામાં આવી છે. મદદરૂપ શ્રમ આયુક્ત કચેરી દ્વારા છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં ૩૧ બાળકોને મુક્ત કરાવાયા છે, જેમણે વિવિધ એકમોમાં મજૂરી કરતા હોવાના આધારે રેસ્ક્યૂ કરવામાં આવ્યા.

આ સમગ્ર સમયગાળામાં ૭૦થી વધુ રેડ કરવામાં આવી અને ૧૮ જેટલા ઉદ્યોગો સામે કાયદાકીય કાર્યવાહી કરીને એમના માલિકો સામે FIR નોંધાવવી, કોર્ટ કેસ ચલાવવો અને દંડવાળી કાર્યવાહી હાથ ધરવામાં આવી છે. આ કાર્યમાં પોલીસ વિભાગ, ચાઇલ્ડ વેલફેર કમિટી (CWC), બાળ સુરક્ષા અધિકારી અને જિલ્લા પ્રશાસનની સંકલિત ભૂમિકા રહી છે.

ભારતીય બંધારણ અને કાયદાઓની પૃષ્ઠભૂમિ

ભારતના બંધારણની કલમ ૨૩માં બાળ મજૂરીને જોખમરૂપ ઉદ્યોગોમાં પ્રતિબંધિત કરવામાં આવી છે. ૧૯૮૬માં બનેલા કાયદાને વધુ કડક અને વ્યાપક બનાવતા ભારત સરકારે **વર્ષ ૨૦૧૬માં ‘બાળ અને તરૂણ શ્રમયોગી (પ્રતિબંધ અને નિયમન) અધિનિયમ’**માં સુધારા કર્યા હતા.

ગુજરાત રાજ્યએ દેશનું પહેલું રાજ્ય બનીને આ કાયદામાં દંડની જોગવાઈ વધુ કડક બનાવી છે. હવે કોઈ પણ વ્યક્તિ જો ૧૪ વર્ષથી નાનાં બાળકને મજૂરી માટે રાખે છે તો તેનું પાપ માત્ર નૈતિક નહિ, કાયદેસર ગુનો ગણાશે. તેમાં:

૬ મહિનાથી ૨ વર્ષ સુધીની જેલ
રૂ. ૨૦,૦૦૦થી રૂ. ૧,૦૦,૦૦૦ સુધીનો દંડ
બીજી વખત ગુનો повторિત થાય તો ૧થી ૩ વર્ષ સુધી કેદ

ટાસ્ક ફોર્સની રચના અને કામગીરી

બાળ મજૂરીને સમાપ્ત કરવા માટે જિલ્લા કલેક્ટરશ્રીની અધ્યક્ષતામાં ટાસ્ક ફોર્સ રચવામાં આવી છે. દર મહિને બેઠક યોજી વિગતો પર ચર્ચા થાય છે, જ્યાં રેડનું આયોજન, પુનર્વસન પગલાં અને કાયદાકીય કાર્યવાહી અંગે ચર્ચા થાય છે.

જામનગર જિલ્લામાં આવા સંયુક્ત પ્રયાસો દ્વારા દર વર્ષે ઘણા બાળકોને ભવિષ્ય તરફ પાછા લાવવામાં સફળતા મળી છે. માત્ર તેમને રેસ્ક્યૂ કરવું પૂરતું નથી, તેમના પુનર્વસન તરફ પણ ધ્યાન આપવામાં આવે છે.

મુક્ત કરાયેલા બાળકો માટે પગલાં

જેમને રેસ્ક્યૂ કરાયા છે એવા બાળકોને તરત જ ચિલ્ડ્રન હોમમાં રખાય છે. તેમના માતાપિતાની સ્થિતિની તપાસ બાદ CWC દ્વારા તેમને સોંપવામાં આવે છે. જો બાળક અન્ય રાજ્યનો હોય તો તેના ઘર સુધી સુરક્ષિત રીતે પહોંચાડવા માટે અન્ય રાજ્યની CWC સાથે સંકલન કરવામાં આવે છે.

યાદ રાખો કે આ બાળકોએ શિક્ષણથી વંચિત રહીને મજૂરી કરી છે. તેથી મુક્ત કરાયેલા તમામ બાળકોને શાળામાં ફરીથી પ્રવેશ અપાવવામાં આવે છે અને તે માટે શાળાઓ અને સરકારી અભિયાન સાથે સંકલિત કામગીરી હાથ ધરવામાં આવે છે.

આર્થિક પુનર્વસન પણ મહત્વનું

કેટલાક કેસોમાં માતા-પિતાની આર્થિક પરિસ્થિતિ બાળ મજૂરી માટે દોરનાર બની હોય છે. આવા સંજોગોમાં જિલ્લા ઉદ્યોગ કેન્દ્ર દ્વારા તેમનો પછાત વર્ગમાં સમાવેશ કરીને રોજગારલક્ષી તાલીમ આપવાનું તથા સ્વરોજગાર યોજનાઓનો લાભ આપવાનું આયોજન પણ કરવામાં આવે છે. આ રીતે પરિવારને આર્થિક રીતે સશક્ત બનાવવામાં આવે છે જેથી તેઓ ફરીથી પોતાના બાળકને કામે ન મુકે.

વિશ્વ કક્ષાની દ્રષ્ટિ: ૧૨ જૂનનો મહત્ત્વ

વિશ્વભરમાં ૧૨ જૂન એ વિશ્વ બાળ મજૂરી વિરોધી દિવસ તરીકે ઓળખાય છે. International Labour Organization (ILO) અને UNICEF દ્વારા સંયુક્ત પ્રયાસો થકી વિશ્વભરમાં બાળ મજૂરીનો નાશ કરવાનો સંકલ્પ લેવાયો છે. 2024ના સર્વે મુજબ દુનિયામાં હજુ પણ ૧૬ કરોડ જેટલા બાળકો મજૂરી કરી રહ્યા છે, જેમાંથી મોટાભાગના ખેત મજૂરી કે કારખાનાઓમાં કામ કરે છે.

આ દિવસ ઉજવવાનું મુખ્ય ઉદ્દેશ છે:

બાળ મજૂરી વિરુદ્ધ જાગૃતિ ફેલાવવી
બાળકોના આરોગ્ય, શિક્ષણ અને ભવિષ્યની રક્ષા
નીતિ નિર્માતાઓ સુધી અવાજ પહોંચાડવો
સમાજમાં જવાબદારીની ભાવના ઉભી કરવી

નિષ્કર્ષ: આપણા હાથમાં છે ભવિષ્ય

બાળ મજૂરી એ માત્ર કાયદાનો મુદ્દો નથી – એ એક નૈતિક અને સામાજિક જવાબદારી છે. જો આપણે દરેક બાળકને કટોકટીમાંથી બહાર લાવવાનો સંકલ્પ લઈએ, તો એ સમૃદ્ધ, શિક્ષિત અને સ્વતંત્ર ભારત તરફ એક મજબૂત પગથિયો સાબિત થાય છે.

આ ૧૨ જૂને આપણે માત્ર દિવસCelebrate ના કરીએ, પણ એ દિવસે એક વચન લઈએ –
“એકપણ બાળક શાળાની બહાર નહિ, કારખાનાની ભઠ્ઠી પર નહિ, ચાની ટપરી પર નહિ – પણ શિક્ષણના મંદિરમાં જ દેખાય!”

INSTAGRAM: https://www.instagram.com/samay__sandesh/

FACEBOOK: https://www.facebook.com/SamaySandeshoffice

આવા ને આવા લટટેસ્ટ ન્યુસ જાણવા માટે સમયસંદેશન્યુસની વેબસાઇટને વિઝિટ કરો