સરકારી બાબુઓને હવે ફોન ઉપાડવો ફરજિયાત : મહેસૂલ વિભાગના નવા નિયમોથી પારદર્શક વહીવટ તરફ સરકારનું એક વધુ મોટું પગલું

ગુજરાત રાજ્ય સરકારે તાજેતરમાં જ મહેસૂલ વિભાગના અધિકારીઓ માટે એક નવો અને મહત્વનો પરિપત્ર જાહેર કર્યો છે. આ પરિપત્રમાં ખાસ કરીને વર્ગ-૧ અને વર્ગ-૨ના ક્ષેત્રીય અધિકારીઓ માટે ફરજિયાત નિયમો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં ફોન કૉલ્સને લઈને સ્પષ્ટ સૂચનાઓ આપવામાં આવી છે. રાજકીય નેતાઓ, ધારાસભ્યો, સાંસદો કે અન્ય પદાધિકારીઓ ફોન કરે ત્યારે અધિકારીઓએ ફોન ઉપાડવો જ પડશે. જો કોઈ વાજબી કારણસર ફોન ઉપાડી શકાય નહીં તો તરત જ કોલબેક કરવો ફરજિયાત રહેશે.

આ પરિપત્ર માત્ર એક નાનો આદેશ નથી, પરંતુ સમગ્ર વહીવટી તંત્રમાં જવાબદારી, પારદર્શિતા અને સમયસર પ્રતિસાદ સુનિશ્ચિત કરાવતું એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. આવો હવે વિગતવાર જાણીએ કે આ પરિપત્ર કેમ જરૂરી બન્યો, તેની અસર શું પડશે અને ભવિષ્યમાં શાસનવ્યવસ્થામાં શું બદલાવ આવી શકે છે.

પરિપત્ર જાહેર કરવાનો હેતુ

સરકારનો આ નિર્ણય અચાનક લેવાયો નથી. છેલ્લા કેટલાક સમયથી અનેક પ્રકારની ફરિયાદો મળી રહી હતી કે સરકારી અધિકારીઓ ખાસ કરીને મહેસૂલ વિભાગમાં વર્ગ-૧ અને વર્ગ-૨ના અધિકારીઓ ઘણીવાર રાજકીય પ્રતિનિધિઓ કે પદાધિકારીઓના ફોન લેતા નથી.

👉 પરિણામે :

નાગરિકોના કામો અટકી જતા હતા.
વિભાગો વચ્ચે સંકલનનો અભાવ ઉભો થતો હતો.
લોકપ્રતિનિધિઓને જનતાની સમસ્યાઓ સમયસર ઉકેલવામાં મુશ્કેલી પડતી હતી.
વહીવટી પ્રક્રિયા ધીમી બનતી હતી.

સરકાર માને છે કે વહીવટી તંત્રનો મુખ્ય હેતુ જનતાની સેવા કરવાનો છે. જ્યારે ફોન ઉપાડવામાં ટાળટૂળ થાય છે ત્યારે તે સેવામાં અવરોધ ઉભો કરે છે. તેથી આ ખામી દૂર કરવા સરકારે સખત નિયમો જાહેર કર્યા છે.

નવા નિયમોની મુખ્ય જોગવાઈઓ

પરિપત્રમાં કેટલીક સ્પષ્ટ બાબતો જણાવવામાં આવી છે :

ફોન ફરજિયાત ઉપાડવો :
મહેસૂલ વિભાગના વર્ગ-૧ અને વર્ગ-૨ના અધિકારીઓને જો રાજકીય નેતા, ધારાસભ્ય, સાંસદ કે પદાધિકારીનો ફોન આવે તો ફોન તરત જ ઉપાડવો પડશે.
ફોન ન ઉપાડી શકાય તો કોલબેક ફરજિયાત :
કોઈ સત્તાવાર મીટિંગ, પ્રવાસ, કોર્ટ કચેરી કે અન્ય વાજબી કારણસર જો ફોન ઉપાડી ન શકાય તો ફોન કૉલ ચૂકી ગયા બાદ તરત જ કોલબેક કરવો પડશે.
ફોન પર વાત કરવાની પદ્ધતિ :
ફોન પર વાત કરતી વખતે શિષ્ટાચાર જાળવવો, સ્પષ્ટ માહિતી આપવી અને જરૂરી માર્ગદર્શન કે સહકાર પૂરો પાડવો ફરજિયાત છે.
અવગણના પર કાર્યવાહી :
જો અધિકારી આ નિયમોનું પાલન નહીં કરે તો તેને વહીવટી અવગણના ગણવામાં આવશે અને તેની સામે યોગ્ય શિસ્તભંગની કાર્યવાહી હાથ ધરવામાં આવશે.

જનતાને થનારી સીધી અસર

આ નવા નિયમો માત્ર કાગળ પર નહીં રહે, પરંતુ તેની અસર સીધી રીતે સામાન્ય જનતા સુધી પહોંચવાની શક્યતા છે.

જનતાના કામ ઝડપથી ઉકેલાશે : જ્યારે લોકપ્રતિનિધિ અધિકારીઓ સાથે તરત જ વાત કરી શકશે ત્યારે સામાન્ય નાગરિકોના અરજીઓ, ફરિયાદો કે જરૂરી કામોમાં ઝડપ આવશે.
સંકલન સરળ બનશે : અલગ અલગ વિભાગોમાં સંકલન કરવાની પ્રક્રિયા ઝડપી અને સરળ બનશે.
જવાબદારી વધશે : અધિકારીઓને હવે ખબર રહેશે કે ફોન અવગણવો એટલે જવાબદારીથી ભાગવું.
લોકશાહી મજબૂત બનશે : ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓની અવાજને વહીવટ સુધી સીધી પહોંચ મળશે.

ભૂતકાળની સમસ્યાઓ

ગુજરાત સહિત દેશભરમાં ઘણીવાર એવી પરિસ્થિતિ સર્જાઈ છે કે સરકારી બાબુઓનો ફોન કલાકો સુધી કે ક્યારેક દિવસો સુધી ન મળતો. પરિણામે લોકપ્રતિનિધિઓ અને જનતા વચ્ચે અસંતોષ ફેલાતો.

ઉદાહરણ તરીકે :

સંકટકાળ : પૂર, વાવાઝોડા કે સુકા જેવી કુદરતી આફતોમાં ફોન ન મળવાથી રાહત કામગીરીમાં વિલંબ થતો.
પ્રમાણપત્ર-ખાતાકીય કામો : આવકના દાખલા, જમીનના દાખલા, તલાટી કે મામલતદાર સ્તરે આવતી નાની મોટી અરજીઓમાં વિલંબ થતો.
તાત્કાલિક નક્કી કરવાના મુદ્દાઓ : ચૂંટણી પ્રક્રિયા, શાસનના અભિયાન કે મહત્ત્વના કાર્યક્રમો દરમિયાન સંકલન ખોરવાતું.

વહીવટી તંત્રમાં બદલાવની શરૂઆત

સરકારના આ નિર્ણયને વહીવટી વ્યવસ્થામાં એક નવો માઈલસ્ટોન ગણાવી શકાય. અત્યાર સુધી અધિકારીઓ પર માત્ર “કામ પૂરું કરવા”નો ભાર હતો, પરંતુ હવે “સંપર્ક જાળવવા”ને પણ ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું છે.

આ નવો નિયમ એ સિદ્ધાંતને મજબૂત કરે છે કે :
“અધિકારી એટલે સેવા, નહિ કે સત્તા.”

નિષ્ણાતોની પ્રતિક્રિયા

વહીવટી તંત્રના નિષ્ણાતો માને છે કે આ નિયમ લાંબા ગાળે ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થશે.

પ્રશાસન નિષ્ણાતો કહે છે કે ફોન જેવા પ્રાથમિક માધ્યમનો ઉપયોગ ન કરવો એ વહીવટ માટે મોટી ખામી છે. હવે આ નિયમથી અધિકારીઓ વધુ જવાબદાર બનશે.
રાજકીય નેતાઓનું કહેવું છે કે ઘણીવાર તેમના પ્રશ્નો કે ભલામણો ફક્ત વાતચીતથી જ ઉકેલી શકાય છે. હવે અવરોધ ઘટશે.
જનતા માને છે કે જો આ નિયમનો કડક અમલ થશે તો તેમની ફરિયાદોનું નિવારણ ઝડપી થશે.

પડકારો પણ ઓછા નથી

જો કે આ નિર્ણયની સાથે કેટલીક હકીકતો પણ ધ્યાનમાં રાખવાની છે :

અધિકારીઓ ઘણીવાર મીટિંગ્સ, મેદાની મુલાકાત કે કોર્ટમાં વ્યસ્ત રહે છે. દરેક કૉલ તરત જ ઉપાડવો શક્ય નહીં હોય.
ફોનનો દુરુપયોગ પણ થઈ શકે છે. કેટલાક લોકો અસંબંધિત કે બિનજરૂરી મુદ્દાઓ માટે સતત ફોન કરી અધિકારીઓને પરેશાન કરી શકે છે.
ટેકનિકલ સમસ્યાઓ – નેટવર્ક ન મળવો, ફોન બંધ રહેવું જેવી પરિસ્થિતિઓ પણ વારંવાર આવે છે.

પરંતુ આ તમામ પડકારો છતાં સરકાર માને છે કે ફોન ઉપાડવો કે કોલબેક કરવો ફરજિયાત કરવાથી વહીવટમાં શિસ્ત અને કાર્યક્ષમતા વધશે.

ભવિષ્યના સંકેતો

આ નિર્ણય માત્ર મહેસૂલ વિભાગ પૂરતો મર્યાદિત નહીં રહે. ભવિષ્યમાં આ નિયમો અન્ય વિભાગોમાં પણ લાગુ થઈ શકે છે.

પોલીસ વિભાગમાં : તાત્કાલિક કિસ્સાઓમાં ફોન ઉપાડવાની ફરજિયાતતા.
આરોગ્ય વિભાગમાં : હોસ્પિટલો અને ડૉક્ટરો સુધી ઝડપી સંવાદ માટે.
શિક્ષણ વિભાગમાં : શાળાઓ અને કોલેજોના મુદ્દાઓ ઝડપથી ઉકેલવા માટે.

સમાપન

સરકારનો આ નવો પરિપત્ર સ્પષ્ટ કરે છે કે હવે વહીવટમાં ટાળટૂળ કે અવગણના માટે જગ્યા નહીં રહે. અધિકારીઓ માટે ફોન ઉપાડવો હવે ફરજિયાત છે, માત્ર એક સૌજન્ય નહીં.

આ નિર્ણયથી :