પ્લાસ્ટિકમાંથી રાવણ – નવિ મુંબઈની અનોખી પર્યાવરણમૈત્રી પહેલ, દશેરાની ઉજવણી સાથે ગ્રીન સંદેશ

ભારતના લોકપ્રિય તહેવારોમાં દશેરા એક મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. દેશભરમાં વિવિધ સ્થળોએ ભવ્ય રીતે આ તહેવાર ઉજવાય છે. દશેરાની પરંપરાગત ઉજવણીમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ ગણાય છે રાવણ દહનનો. મોટા મોટા મેદાનોમાં લાખો લોકો ભેગા થાય છે, વિશાળ પૂતળાં તૈયાર થાય છે અને અગ્નિ દહન દ્વારા રાવણને દહન કરવામાં આવે છે, જે સદીઓથી “સતત ઉપર દુષ્ટતાનો વિજય” દર્શાવતું પ્રતિક બની ગયું છે. પરંતુ આ પરંપરાગત દહન પાછળનું એક મોટું વાસ્તવિક સત્ય છે – પર્યાવરણને થતો નુકસાન. લાખો કિલો લાકડું, પ્લાસ્ટિક, પેપેર અને અન્ય સામગ્રીનો દહન થતાં વાયુમંડળમાં ઝેરી ધુમાડો પ્રસરે છે, જેનાથી પ્રદૂષણ વધી જાય છે.

આ જ પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને નવિ મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (NMMC) અને સામાજિક સંસ્થા પ્રોજેક્ટ મુંબઈએ એક અનોખી પહેલ હાથ ધરી છે. દશેરા 2025ની ઉજવણીમાં પરંપરાગત રીતે રાવણનું દહન કરવામાં આવ્યું નથી, પરંતુ તેના બદલે પ્લાસ્ટિકમાંથી બનાવાયેલું એક વિશાળ રાવણનું પૂતળું તૈયાર કરાયું છે. આ પૂતળું પૂરેપૂરું વપરાયેલા પ્લાસ્ટિકમાંથી તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે અને દહન કર્યા વિના તેને સીધું જ રિસાયકલિંગ પ્રક્રિયા માટે મોકલવામાં આવશે. આ પહેલ એક પર્યાવરણમૈત્રી તહેવાર તરફનો મહત્વનો પગલું છે, જે સમાજમાં પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણ સામે જાગૃતિ લાવવા માટે એક સુંદર સંદેશ આપે છે.

પ્લાસ્ટિકમાંથી બનેલા રાવણનું અનાવરણ

નવી મુંબઈ મહાનગરપાલિકાની મુખ્ય કચેરી ખાતે આ અનોખા રાવણનું અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે નવિ મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કમિશનર કૈલાશ શિંદે ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. તેમણે પોતે આ પૂતળામાંથી પ્લાસ્ટિકનો એક ભાગ લઈને રિસાયકલિંગ બિનમાં નાંખ્યો હતો અને નાગરિકોને સંદેશ આપ્યો કે “દુષ્ટતા પર વિજય મેળવવો એટલું જ મહત્વનું છે જેટલું પર્યાવરણને સુરક્ષિત રાખવું.”

આ પ્રસંગે મોટી સંખ્યામાં નાગરિકો, વિદ્યાર્થીગણ અને સામાજિક કાર્યકર્તાઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. સૌએ આ પહેલને સરાહ્ય ગણાવી હતી અને સ્વીકાર્યું કે જો દરેક તહેવારને આ રીતે પર્યાવરણમૈત્રી રીતે ઉજવવામાં આવે તો પ્રદૂષણ ઓછું થાય અને નવી પેઢીને સ્વચ્છ પર્યાવરણની ભેટ મળી રહે.

વિદ્યાર્થીઓનો મહત્ત્વનો ફાળો

આ અનોખા રાવણના નિર્માણ પાછળ નવિ મુંબઈની અનેક શાળાઓ અને કોલેજોના વિદ્યાર્થીઓનો મહત્ત્વનો ફાળો રહ્યો હતો.

નવિ મુંબઈની શાળાઓના વિદ્યાર્થીઓએ મળીને ૧૩૦૦ કિલોથી વધુ પ્લાસ્ટિક ભેગું કર્યું હતું.
આ પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ કરીને નેરુળની SIES કોલેજ, ઐરોલીની સુશીલાદેવી દેશમુખ કોલેજ અને નેરુળની તિલક કોલેજના વિદ્યાર્થીઓએ રાવણનું પૂતળું તૈયાર કર્યું.

આ પહેલ વિદ્યાર્થીઓ માટે માત્ર શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિ નહીં પરંતુ પર્યાવરણની સુરક્ષામાં પોતાનો ફાળો આપવા માટે એક જીવંત પ્રયોગ બની.

પ્રોજેક્ટ મુંબઈ અને NMMCનો સંકલ્પ

આ પહેલ પ્રોજેક્ટ મુંબઈ અને નવિ મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન વચ્ચે થયેલા એમઓયુ હેઠળ કરવામાં આવી છે. આ સંકલ્પનો મુખ્ય હેતુ નાગરિકોને પ્લાસ્ટિકના દૂષણ વિશે જાગૃત કરવો છે.

વિવિધ શાળાઓમાં, કચેરીઓમાં અને રહેણાંક વિસ્તારોમાં પરિસંવાદોનું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે.
લોકોને સમજાવવામાં આવી રહ્યું છે કે પ્લાસ્ટિકનો દૈનિક જીવનમાં અનાવશ્યક ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ.
વપરાયેલ પ્લાસ્ટિકને ભેગું કરીને રિસાયકલિંગ માટે મોકલવામાં આવી રહ્યું છે.

આ પ્લાસ્ટિકમાંથી જાહેર ઉપયોગ માટે ઉપયોગી વસ્તુઓ – જેમ કે બગીચા માટેની બેન્ચ, ડસ્ટબિન, શાળા માટેની ખુરશીઓ વગેરે – તૈયાર કરવામાં આવશે. આ વસ્તુઓ નાગરિકોની સેવા માટે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે, જેથી નાગરિકોને પણ લાગે કે તેઓએ આપેલ પ્લાસ્ટિકનું કંઈક સકારાત્મક રૂપાંતરણ થયું છે.

તહેવાર સાથે પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી

આ પહેલ બતાવે છે કે તહેવારની ઉજવણી માત્ર ભવ્યતા કે આનંદ સુધી સીમિત નથી. તે પર્યાવરણ પ્રત્યેની આપણી જવાબદારી સાથે પણ સંકળાયેલી છે.

પરંપરાગત રીતે રાવણ દહન કરતાં હજારો કિલો પ્લાસ્ટિક, લાકડું અને કાગળનો દહન થતો હોય છે, જેનાથી વાયુ પ્રદૂષણ, કાર્બન ઉત્સર્જન અને ઝેરી વાયુઓનું ઉત્સર્જન વધે છે. બાળકો, વૃદ્ધો અને દમ-અસ્થમા જેવા રોગોથી પીડિત લોકો માટે આ ખૂબ જ જોખમી બની શકે છે.

નવિ મુંબઈની આ પહેલએ બતાવ્યું છે કે “રાવણ દહન”નું પ્રતિકાત્મક મહત્ત્વ ગુમાવ્યા વગર પણ આપણે તહેવારને પર્યાવરણમૈત્રી બનાવી શકીએ છીએ. રાવણનું પૂતળું ઉભું કરવામાં આવ્યું, પરંતુ તે દહન કરવાને બદલે તેને રિસાયકલ કરવામાં આવ્યું.

નાગરિકોની પ્રતિક્રિયા

આ પહેલને લઈને નવિ મુંબઈના નાગરિકો અને વિદ્યાર્થીઓમાં ઉત્સાહ જોવા મળ્યો. ઘણા નાગરિકોએ જણાવ્યું કે આ પ્રકારની પહેલ સમગ્ર દેશ માટે એક આદર્શ બની શકે છે.

કેટલાક નાગરિકોએ કહ્યું કે તેઓ આવતા વર્ષે તેમના વિસ્તારમાં પણ આ રીતે પર્યાવરણમૈત્રી દશેરાની ઉજવણી કરવા માંગે છે.
વિદ્યાર્થીઓએ અનુભવ વ્યક્ત કર્યો કે આ પહેલથી તેમને સમજાયું કે “દુષ્ટતા” માત્ર માનવીય ખામી સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડતી આદતો પણ આજના સમયમાં એક મોટું દુષ્ટ તત્વ છે.

અંતિમ સંદેશ

નવી મુંબઈ મહાનગરપાલિકા અને પ્રોજેક્ટ મુંબઈની આ પહેલ માત્ર એક અનોખી ઉજવણી નથી, પરંતુ એક પર્યાવરણ ક્રાંતિ છે. આ સંદેશ સમગ્ર દેશ માટે અત્યંત જરૂરી છે –

👉 તહેવારની ઉજવણી આનંદમય હોવી જોઈએ, પરંતુ સાથે પર્યાવરણમૈત્રી પણ હોવી જોઈએ.
👉 વપરાયેલ પ્લાસ્ટિકને દહન કરવાની જગ્યાએ તેનો રિસાયકલિંગ કરવો જોઈએ.
👉 બાળકો અને યુવાનોને પર્યાવરણ માટે સંવેદનશીલ બનાવવું જરૂરી છે, જેથી આવતી પેઢી વધુ જવાબદાર બને.

નવિ મુંબઈની આ પહેલ બતાવે છે કે સાચી દુષ્ટતા એટલે પર્યાવરણ પ્રદૂષણ અને સાચો વિજય એટલે તેને હરાવવો.