મુંબઈ – દેશની આર્થિક રાજધાની કહેવાતી મુંબઈમાં દરરોજ લાખો લોકો માટે જીવદોરી સમાન સાબિત થતી લોકલ ટ્રેન વ્યવસ્થા હવે સુરક્ષાના ક્ષેત્રે એક નવા અધ્યાયમાં પ્રવેશ કરવા જઈ રહી છે. દાયકાઓથી ખુલ્લા દરવાજાવાળી લોકલ ટ્રેનોમાં મુસાફરોને અકસ્માતોનો ભોગ બનવું પડતું આવ્યું છે. હજારો લોકો દર વર્ષે દોડતી ટ્રેનમાંથી પટકાઈને ઘાયલ કે મૃત્યુ પામે છે. આવી ઘટનાઓને અટકાવવા માટે મુંબઈ લોકલને બંધ દરવાજાવાળી બનાવવા માટે રેલવે તંત્રે મોટો નિર્ણય લીધો હતો. આ અભિયાન હેઠળ પહેલી “બંધ દરવાજાની લોકલ ટ્રેન” તૈયાર થઈ ગઈ છે અને ટૂંક સમયમાં તેની પાઇલટ-રન કરાવવામાં આવશે.
અકસ્માતોથી ઉઠ્યો મુદ્દો
મુંબ્રા સહિત મુંબઈના વિવિધ સ્ટેશનો પર મુસાફરોનું ધક્કામુક્કી ભરેલું દૈનિક જીવન કોઈને અજાણતું નથી. પ્લેટફોર્મ પરથી ભરચક ટ્રેનમાં ચડવા માટે મુસાફરો દોડધામ કરે છે અને ઘણાં લોકો દરવાજા પાસે ફૂટબોર્ડ પર ઊભા રહીને મુસાફરી કરવા મજબૂર થાય છે. આવા સમયે જો ટ્રેન અચાનક ઝડપ લે કે ધક્કો લાગે તો મુસાફરો પટકાઈ જતા હોય છે.
હાલમાં જ મુંબ્રામાં એક જ અઠવાડિયામાં ચાર મુસાફરો ટ્રેનમાંથી પટકાઈને મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ દુખદ ઘટનાઓએ રેલવે તંત્રને ચિંતિત કરી નાખ્યું અને મુસાફરોની સુરક્ષા વધારવા માટે ઝડપી પગલાં લેવા માટે દબાણ વધ્યું. તેના પરિણામે “બંધ દરવાજાની લોકલ” પ્રોજેક્ટને વેગ મળ્યો.
પાઇલટ-રનની ખાસિયતો
નવી તૈયાર થયેલી લોકલમાં અનેક આધુનિક સુવિધાઓ આપવામાં આવી છે. સૌથી મહત્વની સુવિધા છે ઓટોમેટિક ડોર કંટ્રોલ સિસ્ટમ.
-
ટ્રેનના દરવાજા ફક્ત ત્યારે જ ખુલશે જ્યારે ટ્રેન પ્લેટફોર્મ પર રોકાય અને લાલ સિગ્નલ લાઇટ ચાલુ થાય.
-
જો કોઈ મુસાફર ફૂટબોર્ડ પર ઊભો હોય કે દરવાજામાં ફસાઈ ગયો હોય તો સેન્સર તેને ઓળખી દરવાજો બંધ નહીં થવા દે.
-
દરવાજા બંધ થવામાં ચોક્કસ સમયાંતરે ચેતવણીની ધ્વનિ (બીપ સાઉન્ડ) પણ વાગશે જેથી મુસાફરો સતર્ક થઈ જાય.
-
દરવાજા બંધ થયા બાદ ટ્રેન સંપૂર્ણપણે સુરક્ષિત રહેશે અને મુસાફરોને બહાર પટકાવાની શક્યતા ઘટશે.
રેટ્રો-ફિટ ડોરનો નિર્ણય
માત્ર નવી ટ્રેનો જ નહીં પરંતુ હાલ દોડતી લોકલ ટ્રેનોમાં પણ રેટ્રો-ફિટ ડોર લગાવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. એટલે કે જૂની ટ્રેનોમાં પણ આધુનિક સેન્સર આધારિત બંધ દરવાજા લગાવી તેને સુરક્ષિત બનાવવામાં આવશે. આ કામગીરી તબક્કાવાર હાથ ધરવામાં આવશે.
મુસાફરોના જીવનમાં મોટો ફેરફાર
બંધ દરવાજાની વ્યવસ્થા શરૂ થતાં મુસાફરોની મુસાફરી વધુ સુરક્ષિત બનશે. અત્યાર સુધીના રેકોર્ડ મુજબ, દર વર્ષે મુંબઈ લોકલ ટ્રેનોમાં સરેરાશ ૨,૫૦૦ થી વધુ મુસાફરો ટ્રેનમાંથી પટકાઈને મૃત્યુ પામે છે. આ આંકડો દેશના સૌથી મોટા રેલવે નેટવર્ક માટે ચિંતાનો વિષય રહ્યો છે. બંધ દરવાજા લાગતાં આ પ્રકારના મૃત્યુમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થશે.
ઉપરાંત, મુસાફરોને ગરમી, ધૂળ અને અવાજથી પણ રાહત મળશે. ટ્રેનની અંદર એર કન્ડીશનિંગ વધુ અસરકારક બનશે કારણ કે દરવાજા સતત બંધ રહેશે. મુસાફરી આરામદાયક બનશે અને ભીડભરેલી મુસાફરી છતાં મુસાફરોને ઓછો ત્રાસ થશે.
પડકારો અને વાંધાઓ
જો કે, આ વ્યવસ્થા લાગુ કરતાં કેટલાક પડકારો પણ આવશે.
-
મુંબઈના મુસાફરો વર્ષોથી ખુલ્લા દરવાજા વાળી લોકલમાં ચઢવા-ઉતરવાની આદત પાળેલી છે. અચાનક દરવાજા બંધ થવાથી ભીડભરેલા સ્ટેશનો પર ધક્કામુક્કી અને મોડું ચડવાનું જોખમ રહેશે.
-
ટ્રેનમાં ચડવા માટેની ક્ષણિક તક ચૂકી જતા મુસાફરોને અસુવિધા થશે.
-
પીક અવર્સમાં મુસાફરોની ભારે ભીડને નિયંત્રિત કરવી મોટી પડકારરૂપ સાબિત થશે.
પરંતુ નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે શરૂઆતમાં થોડા વાંધા આવશે, પરંતુ મુસાફરો ધીમે ધીમે આ વ્યવસ્થાને સ્વીકારી લેશે. યુરોપ, જાપાન અને ચીન જેવા દેશોમાં બંધ દરવાજાવાળી ટ્રેન સિસ્ટમ સફળ રહી છે, તો મુંબઈમાં પણ લાંબા ગાળે આ મુસાફરોના જીવન માટે શ્રેષ્ઠ સાબિત થશે.
રેલવે અધિકારીઓનો અભિગમ
પશ્ચિમ રેલવેના એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે “આ સિસ્ટમ અમારી માટે પડકારરૂપ છે કારણ કે મુસાફરોની સંખ્યા અત્યંત મોટી છે, પરંતુ સુરક્ષા માટે તે અનિવાર્ય છે. મુંબ્રા જેવી દુર્ઘટનાઓ ફરી ન બને તે માટે અમારે તાત્કાલિક પગલાં લેવાની ફરજ છે.”
સેન્ટ્રલ રેલવેના પ્રવક્તાએ જણાવ્યું કે “પાઇલટ-રન દ્વારા અમે આ સિસ્ટમની ખામીઓ અને મજબૂતીઓ સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું. મુસાફરોના પ્રતિસાદ આધારે ફેરફાર કરવામાં આવશે.”
મુસાફરોની પ્રતિક્રિયા
કેટલાક મુસાફરો આ નિર્ણયથી ખુશ છે કારણ કે તેઓ લાંબા સમયથી સુરક્ષાની માંગ કરી રહ્યા હતા. એક નિયમિત મુસાફરે જણાવ્યું કે “દરરોજ અમે ટ્રેનમાં ફૂટબોર્ડ પર લટકીને મુસાફરી કરીએ છીએ. દરેક ક્ષણે જીવનું જોખમ રહે છે. બંધ દરવાજા લાગતાં અમે નિશ્વિંત થઈને મુસાફરી કરી શકીશું.”
પરંતુ કેટલાક મુસાફરો માને છે કે આ વ્યવસ્થા પીક અવર્સમાં અવરોધરૂપ બનશે. “ટ્રેન આવતાં જ દોડીને અંદર ચડવાનું હવે શક્ય નહીં રહે. જો દરવાજા બંધ થઈ જાય તો આપણે પાછળ રહી જઈશું,” એમ એક કોલેજ વિદ્યાર્થીએ જણાવ્યું.
ભવિષ્યની યોજના
રેલવે મંત્રાલયે જાહેરાત કરી છે કે આગામી વર્ષોમાં મુંબઈની તમામ લોકલ ટ્રેનોમાં બંધ દરવાજાની સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવશે. મેટ્રો જેવી અતિઆધુનિક સુવિધાઓ સાથે લોકલ ટ્રેનોને અપગ્રેડ કરવાનો પ્લાન છે. આ માટે મોટા પાયે બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું છે.
ઉપરાંત, મુસાફરોને બંધ દરવાજાની સિસ્ટમ અંગે માહિતગાર કરવા માટે કેમ્પેઇન ચલાવવામાં આવશે. સ્ટેશનો પર જાહેરાતો, પોસ્ટરો અને ડિજિટલ સ્ક્રીનો દ્વારા મુસાફરોને સમજાવવામાં આવશે કે તેઓ કેવી રીતે સલામતી પૂર્વક ચડી અને ઊતરી શકે.
નિષ્કર્ષ
મુંબઈ લોકલમાં બંધ દરવાજાની સિસ્ટમ લાગુ થવાથી મુસાફરોની સલામતીમાં ઐતિહાસિક ફેરફાર આવશે. અકસ્માતોના આંકડામાં મોટો ઘટાડો થશે અને મુસાફરી વધુ આરામદાયક બનશે. પ્રારંભિક પડકારો છતાં, આ પ્રયોગ સફળ બનવાની પૂરી શક્યતા છે. જેમ કે મુંબ્રાની દુર્ઘટનાઓએ બતાવ્યું કે સુરક્ષા હવે લક્ઝરી નહીં પરંતુ અનિવાર્યતા બની ગઈ છે.
મુંબઈની લોકલ, જેને “શહેરની લાઇફલાઇન” કહેવાય છે, હવે વધુ સુરક્ષિત અને આધુનિક દિશામાં આગળ વધી રહી છે.
