જામનગરનું નાઈજિરિયન કનેક્શન: આફ્રિકન ફાર્મા કંપનીના નામે રૂ. 32 લાખના આંતરરાષ્ટ્રીય કૌભાંડનો પર્દાફાશ

પ્રસ્તાવના: એક શહેર, બે ઓળખ

સૌરાષ્ટ્રના કાંઠે વસેલું, બાંધણી અને પિત્તળકામ માટે પ્રખ્યાત, અને રિલાયન્સ જેવી વિશ્વની સૌથી મોટી રિફાઇનરીનું ઘર એવું જામનગર શહેર, જેને લોકો પ્રેમથી ‘છોટી કાશી’ તરીકે પણ ઓળખે છે. આ શહેરની ઓળખ તેની ઉદ્યોગ સાહસિકતા, તેની સંસ્કૃતિ અને તેના મિલનસાર લોકોથી બનેલી છે. પરંતુ, સિક્કાની બીજી બાજુની જેમ, આ સોહામણાં શહેરનું નામ વખતોવખત આંતરરાષ્ટ્રીય ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓમાં પણ ગાજતું રહ્યું છે. દાણચોરીથી માંડીને હવે ડિજિટલ યુગના સાયબર ક્રાઇમ સુધી, જામનગરના છેડા અવારનવાર દેશની સરહદો બહાર જોડાયેલા જોવા મળ્યા છે. આ કલંકિત ઇતિહાસમાં વધુ એક પ્રકરણ ઉમેરાયું છે, જેમાં અમદાવાદ સાયબર ક્રાઇમ પોલીસે એક મોટા આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્રોડ રેકેટનો પર્દાફાશ કર્યો છે, જેના મૂળિયા જામનગરની ધરતીમાં ઊંડે સુધી ખૂંપેલા મળી આવ્યા છે. આ કૌભાંડમાં જામનગરના પાંચ યુવકોની ધરપકડ કરવામાં આવી છે, જેમણે નાઈજિરિયન ઠગ ટોળકીના ‘મની મ્યૂલ’ તરીકે કામ કરી અમદાવાદના એક યુવા વેપારીને રૂ. 32.72 લાખનો ચૂનો ચોપડ્યો હતો.

એક ਸੁનહરો મોકો: છેતરપિંડીની જાળની શરૂઆત

અમદાવાદના ધમધમતા વેપારી જગતમાં પોતાનું સ્થાન જમાવવા મથતા એક યુવા ઉદ્યોગસાહસિકના મોબાઇલ પર એક દિવસ એક અજાણ્યો મેસેજ આવે છે. મેસેજ કરનાર વ્યક્તિ પોતાની ઓળખ આફ્રિકા સ્થિત એક પ્રતિષ્ઠિત ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીના પ્રતિનિધિ તરીકે આપે છે. વાતચીતનો દોર આગળ વધે છે. ફોન અને ઈમેલ પર થતી વાતચીતમાં પેલી પાર બેઠેલા શખ્સો એટલી સહજતા અને પ્રોફેશનલિઝમથી વાત કરે છે કે યુવા વેપારીને તેમની વાત પર ભરોસો બેસી જાય છે.

આ શખ્સો વેપારી સમક્ષ એક અત્યંત લલચામણી બિઝનેસ ઓફર મૂકે છે. તેઓ સમજાવે છે કે તેમની આફ્રિકન કંપનીને એક ખાસ પ્રકારના કેમિકલની મોટા પ્રમાણમાં જરૂર છે, જે ભારતમાં સરળતાથી ઉપલબ્ધ છે. તેમણે વેપારીને કહ્યું, “આ કેમિકલ રાજસ્થાનના ભીલવાડામાં ખૂબ જ ઓછી કિંમતે મળે છે. તમારે બસ ત્યાંથી આ કેમિકલ ખરીદીને અમને આફ્રિકા મોકલવાનું છે. અહીં અમે તેને બમણા કે ત્રણ ગણા ભાવે વેચીશું અને જે પણ નફો થશે, તે આપણે સરખે ભાગે વહેંચી લઈશું.”

રાતોરાત લાખોપતિ બનવાના સપનાં જોતા યુવા વેપારી માટે આ ઓફર કોઈ જેકપોટથી ઓછી ન હતી. આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારમાં પગ મૂકવાનો અને ટૂંકા સમયમાં મોટી કમાણી કરવાનો આ મોકો તે ગુમાવવા માંગતો ન હતો. ઠગ ટોળકીએ નકલી કંપનીના દસ્તાવેજો, વેબસાઇટ લિંક્સ અને પ્રોડક્ટની વિગતો મોકલીને વેપારીનો વિશ્વાસ વધુ મજબૂત કરી દીધો. વેપારી એ વાતથી અજાણ હતો કે તે એક અત્યંત સુનિયોજિત અને ઘાતક જાળમાં ફસાઈ રહ્યો હતો, જેનું સંચાલન હજારો કિલોમીટર દૂર બેઠેલા નાઈજિરિયન ભેજાબાજો અને ભારતમાં તેમના સ્થાનિક સાગરિતો કરી રહ્યા હતા.

મોડસ ઓપરેન્ડી: કેવી રીતે આખું કૌભાંડ પાર પડ્યું?

સાયબર ક્રાઇમની દુનિયામાં આ પ્રકારની છેતરપિંડી “એડવાન્સ ફી ફ્રોડ” અથવા “બિઝનેસ ઈમેલ કોમ્પ્રોમાઈઝ”નું એક સ્વરૂપ છે. ચાલો, આ કેસની મોડસ ઓપરેન્ડીને વિગતવાર સમજીએ:

ટાર્ગેટની પસંદગી અને સંપર્ક: આ ઠગ ટોળકી ઓનલાઈન બિઝનેસ પોર્ટલ, સોશિયલ મીડિયા અને ડેટા બ્રોકર્સ પાસેથી મહત્વાકાંક્ષી યુવા વેપારીઓનો ડેટા મેળવે છે. ત્યારબાદ તેઓ એક આકર્ષક આંતરરાષ્ટ્રીય બિઝનેસની ઓફર સાથે તેમનો સંપર્ક કરે છે.
વિશ્વાસ કેળવવો: આ ટોળકી ખૂબ જ વ્યવસાયિક રીતે વર્તે છે. તેઓ નકલી વેબસાઇટ્સ, કંપની પ્રોફાઇલ્સ, અને કાયદેસર દેખાતા દસ્તાવેજો તૈયાર રાખે છે. તેમની અંગ્રેજી અને વાતચીતની છટા એટલી પ્રભાવશાળી હોય છે કે ભોગ બનનારને શંકા જતી નથી.
લાલચની જાળ: આ કેસમાં, ભીલવાડાથી સસ્તું કેમિકલ ખરીદી આફ્રિકામાં મોંઘા ભાવે વેચવાની વાત એક ઉત્તમ લાલચ હતી. તેમાં રોકાણ ઓછું અને નફો તગડો દેખાડવામાં આવ્યો હતો, જે કોઈપણ નવા વેપારીને આકર્ષિત કરવા માટે પૂરતું હતું.
નાણાં પડાવવાની શરૂઆત: શરૂઆતમાં, ઠગો સેમ્પલ, લાઇસન્સ, ટ્રાન્સપોર્ટેશન પરમિટ કે અન્ય નાના ખર્ચાઓના નામે થોડી-થોડી રકમ મંગાવે છે. એકવાર ભોગ બનનાર આ નાની રકમો ચૂકવી દે, એટલે તેનો વિશ્વાસ અતૂટ બની જાય છે. ત્યારબાદ, મુખ્ય સોદા એટલે કે કેમિકલ ખરીદવાના નામે મોટી રકમની માંગણી કરવામાં આવે છે. અમદાવાદના વેપારી સાથે પણ આવું જ થયું. અલગ-અલગ બહાના હેઠળ તેમની પાસેથી ટુકડે-ટુકડે કરીને કુલ રૂ. 32,72,000 પડાવી લેવામાં આવ્યા.
‘મની મ્યૂલ’ નેટવર્કનો ઉપયોગ: અહીંથી જામનગરના આરોપીઓની ભૂમિકા શરૂ થાય છે. છેતરપિંડીથી મેળવેલા પૈસા સીધા પોતાના ખાતામાં જમા કરાવવા જોખમી હોય છે. આથી, આ નાઈજિરિયન ગેંગ ભારતમાં સ્થાનિક યુવકોનું એક નેટવર્ક તૈયાર કરે છે, જેમને ‘મની મ્યૂલ’ (Money Mule) કહેવાય છે. આ યુવકો નજીવા કમિશનની લાલચમાં પોતાના બેંક ખાતાની વિગતો વિદેશી ઠગોને પૂરી પાડે છે.
નાણાંનો નિકાલ: જેવી ભોગ બનનાર વેપારી રકમ ટ્રાન્સફર કરે, તે તરત જ જામનગરના આ પાંચ આરોપીઓના અલગ-અલગ બેંક ખાતામાં જમા થઈ જતી. આરોપીઓ તરત જ એટીએમમાંથી રોકડા ઉપાડી લેતા અથવા અન્ય ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરી દેતા. પોતાનું કમિશન રાખીને બાકીની રકમ તેઓ હવાલા જેવા ગેરકાયદેસર માર્ગો દ્વારા નાઈજિરિયન આકાઓ સુધી પહોંચાડી દેતા. આખી પ્રક્રિયા એટલી ઝડપી અને જટિલ બનાવવામાં આવતી કે પોલીસ માટે મની ટ્રેઇલને અનુસરવું અત્યંત મુશ્કેલ બની જાય.

જ્યારે વેપારીએ પૈસા ચૂકવી દીધા બાદ સામેથી સંપર્ક બંધ થઈ ગયો અને કોઈ કેમિકલ કે નફાની વાત ન થઈ, ત્યારે તેમને પોતે છેતરાયા હોવાનો અહેસાસ થયો. તેમણે તાત્કાલિક અમદાવાદ સાયબર ક્રાઇમ પોલીસનો સંપર્ક કરી ફરિયાદ નોંધાવી.

પોલીસ તપાસ: ડિજિટલ પગેરું અને જામનગર કનેક્શન

ફરિયાદ મળતાની સાથે જ અમદાવાદ સાયબર ક્રાઇમ બ્રાંચના નિષ્ણાંત અધિકારીઓની ટીમ કામે લાગી ગઈ. આ એક જટિલ કેસ હતો કારણ કે તેના છેડા આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે જોડાયેલા હતા.

મની ટ્રેઇલની તપાસ: પોલીસે સૌ પ્રથમ ભોગ બનનારના બેંક ખાતામાંથી જે-જે ખાતામાં પૈસા ટ્રાન્સફર થયા હતા, તેની વિગતો મેળવી. તપાસમાં બહાર આવ્યું કે આ તમામ ખાતા જામનગરની અલગ-અલગ બેંકોના હતા.
ડિજિટલ ફૂટપ્રિન્ટ: પોલીસે આરોપીઓએ ભોગ બનનારનો સંપર્ક કરવા માટે વાપરેલા મોબાઇલ નંબરો અને આઈપી એડ્રેસને ટ્રેસ કરવાનું શરૂ કર્યું. મોટાભાગના નંબરો પ્રી-એક્ટિવેટેડ સિમ કાર્ડ પર હતા અને આઈપી એડ્રેસને પણ VPN (Virtual Private Network) દ્વારા છુપાવવામાં આવ્યા હતા, જે તપાસને ગેરમાર્ગે દોરવાનો પ્રયાસ હતો.
બેંક ખાતા ધારકોની ઓળખ: પોલીસની એક ટીમ જામનગર પહોંચી અને જે બેંક ખાતામાં પૈસા જમા થયા હતા, તે ખાતાધારકોની KYC (Know Your Customer) વિગતો મેળવી. આ વિગતોના આધારે પાંચેય આરોપીઓની ઓળખ સ્થાપિત થઈ.
આરોપીઓની ધરપકડ: પુરાવા એકત્ર કર્યા બાદ, પોલીસે ઓપરેશન પાર પાડીને જામનગરના અલગ-અલગ વિસ્તારોમાંથી પાંચ આરોપીઓને દબોચી લીધા. તેમના નામ નીચે મુજબ છે:
1. અસગર અઝીઝ પઠાણ
2. અભિષેક મહેશ જોષી
3. પ્રવિણ ભોજા નંદાણિયા
4. દીપ પોપટ ગોસ્વામી
5. નિતીન બાબુ ભાટીયા

જામનગરના પાંચ સાગરિતો: કોણ છે આ યુવકો?

પોલીસની પ્રાથમિક પૂછપરછ અને સૂત્રો પાસેથી મળેલી માહિતી મુજબ, આ પાંચેય યુવકો ટૂંકા રસ્તે પૈસા કમાવવાની લાલચમાં આ ગુનાહિત નેટવર્કનો હિસ્સો બન્યા હતા. તેઓ જાણતા હતા કે તેઓ જે કરી રહ્યા છે તે ગેરકાયદેસર છે, છતાં માત્ર 5થી 10 ટકાના નજીવા કમિશન માટે તેમણે પોતાનું ભવિષ્ય દાવ પર લગાવી દીધું.

આ ટોળકીમાં દીપ પોપટ ગોસ્વામીનું નામ મુખ્ય સૂત્રધાર તરીકે સામે આવ્યું છે. પોલીસ સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, દીપ આ પ્રકારના કામમાં માહેર છે. તે અગાઉ પણ આવા જ એક સાયબર ફ્રોડ કેસમાં પોલીસના હાથે ઝડપાઈ ચૂક્યો છે. જેલમાંથી છૂટ્યા બાદ સુધરવાને બદલે તેણે ફરીથી પોતાનું નેટવર્ક સક્રિય કર્યું અને અન્ય ચાર યુવકોને પોતાની સાથે જોડ્યા. તેણે જ નાઈજિરિયન ગેંગ સાથે સંપર્ક સ્થાપિત કરી જામનગરમાં ‘મની મ્યૂલ’નું નેટવર્ક ઊભું કર્યું હતું. આ કામ દ્વારા તેણે મબલખ કમાણી કરી હોવાનું પણ ચર્ચાઈ રહ્યું છે.

અન્ય આરોપીઓ, અસગર, અભિષેક, પ્રવિણ અને નિતીન, સામાન્ય પરિવારોમાંથી આવે છે અને બેરોજગારી અથવા ઝડપથી પૈસાદાર બનવાની લાલસાએ તેમને આ ગુનાના અંધકારમય માર્ગ પર ધકેલી દીધા.

વૈશ્વિક સમસ્યા: નાઈજિરિયન ગેંગ અને ‘મની મ્યૂલ’નું વધતું જોખમ

આ ઘટના માત્ર જામનગર કે અમદાવાદ પૂરતી સીમિત નથી. આ એક વૈશ્વિક સમસ્યાનું પ્રતિબિંબ છે. નાઈજિરિયન સાયબર ક્રિમિનલ ગેંગ, જે “યાહૂ બોયઝ” (Yahoo Boys) તરીકે પણ કુખ્યાત છે, તે સમગ્ર વિશ્વમાં આ પ્રકારના કૌભાંડો ચલાવવા માટે જાણીતી છે. તેઓ ફિશિંગ, રોમાન્સ સ્કેમ, લોટરી ફ્રોડ અને બિઝનેસ ફ્રોડ જેવી વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને કરોડો રૂપિયાની છેતરપિંડી કરે છે.

આ ગેંગની સફળતાનો મોટો આધાર તેમના ‘મની મ્યૂલ’ નેટવર્ક પર રહેલો છે. તેઓ વિકાસશીલ દેશોના યુવકોને સોશિયલ મીડિયા અથવા સ્થાનિક સંપર્કો દ્વારા ટાર્ગેટ કરે છે અને તેમને “વર્ક ફ્રોમ હોમ” અથવા “મની ટ્રાન્સફર એજન્ટ” જેવી નોકરીઓની લાલચ આપીને ફસાવે છે. આ યુવકોને એ પણ ખબર નથી હોતી કે તેમના બેંક ખાતાનો ઉપયોગ કાળા નાણાંને સફેદ કરવા અથવા છેતરપિંડીના પૈસાને વિદેશ મોકલવા માટે થઈ રહ્યો છે. જ્યારે પોલીસ તપાસ કરે છે, ત્યારે સૌથી પહેલા આ સ્થાનિક ‘મની મ્યૂલ’ જ પકડાય છે, જ્યારે મુખ્ય સૂત્રધારો હજારો કિલોમીટર દૂર બેસીને સુરક્ષિત રહે છે.

સમાજ અને યુવાધન માટે લાલબત્તી

જામનગરના પાંચ યુવકોની ધરપકડ એ સમાજ અને ખાસ કરીને યુવાધન માટે એક ચેતવણી સમાન છે.

શોર્ટકટનો મોહ: ટૂંકા રસ્તે અને મહેનત વિના પૈસા કમાવવાની લાલસા યુવાનોને ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓ તરફ દોરી જાય છે.
ડિજિટલ નિરક્ષરતા: ઇન્ટરનેટ અને ઓનલાઈન ટ્રાન્ઝેક્શન અંગેની અધૂરી જાણકારી તેમને સાયબર અપરાધીઓનો સરળ શિકાર બનાવે છે.
કાયદાનું અજ્ઞાન: ઘણા યુવાનોને એ વાતની ગંભીરતાનો અહેસાસ નથી હોતો કે પોતાનું બેંક ખાતું અન્ય કોઈને વાપરવા દેવું એ એક ગંભીર ગુનો છે અને તે માટે તેમને જેલની હવા પણ ખાવી પડી શકે છે.