દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લાના ખંભાળિયા તાલુકાના નાના માઢા ગામ નજીક આવેલ એસ્સાર કંપનીમાં બુધવાર, તા. ૨૪ ઑક્ટોબર ૨૦૨૫ના બપોરે બનેલી ભીષણ આગે સમગ્ર વિસ્તારમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો હતો. કોલસા સપ્લાય કરતી કન્વેયર બેલ્ટમાં અચાનક આગ લાગી હતી, જેના કારણે પળવારમાં જ ધુમાડાના કાળા ગોટેગોળા આકાશમાં ઉડવા લાગ્યા હતા. આજુબાજુના ગામોમાં ભયનો માહોલ સર્જાયો હતો અને લોકો પોતાના ઘરોમાંથી બહાર નીકળી આ ભીષણ દૃશ્ય જોતા રહી ગયા હતા.
આ ઘટના માત્ર એક અકસ્માત નથી — પણ એ પ્રશ્નોનો ધડાકો છે જે એસ્સાર જેવી ઔદ્યોગિક કંપનીઓની બેદરકારી, ફાયર સેફ્ટીની અણદેખી અને પર્યાવરણ પ્રત્યેની ઉદાસીનતા પર ગંભીર પ્રકાશ પાડે છે.
🔥 બપોરના શાંતિભંગમાં ભીષણ આગનો કાળો ધુમાડો
પ્રત્યક્ષદર્શીઓના જણાવ્યા મુજબ, બપોરે લગભગ ૧૨:૪૫ વાગ્યે નાના માઢા ગામ નજીક આવેલી એસ્સારની કોલસા કન્વેયર બેલ્ટમાંથી અચાનક ધુમાડો ઉઠવા લાગ્યો. થોડા જ મિનિટોમાં તે ધુમાડો જ્વાળાઓમાં ફેરવાઈ ગયો અને ભીષણ આગે આખી બેલ્ટને ઘેરી લીધી.
કર્મચારીઓ વચ્ચે ભય અને ગભરાટનો માહોલ ફેલાઈ ગયો. “બેલ્ટમાંથી ધડાકા જેવા અવાજો આવતાં હતાં, અને કોલસા સળગતાં જ લપકતા શોલાઓએ આખો વિસ્તાર ગરમીથી દઝાડ્યો,” એમ એક કર્મચારી જણાવે છે. ફેક્ટરીના અંદરથી ભાગદોડ મચી ગઈ હતી. ઘણા કર્મચારીઓ જીવ બચાવવા બહાર દોડ્યા હતા.
🚒 ફાયર ફાઇટર ટીમોની કલાકોની જહેમત બાદ આગ કાબૂમાં
આગની જાણ થતાં જ ખંભાળિયા ફાયર સ્ટેશનમાંથી પાંચ ફાયર ફાઇટિંગ વાહનો ઘટના સ્થળે દોડી આવ્યા હતા. ત્યારબાદ જામનગર, બેડ, સિક્કા અને મોટેરા વિસ્તારમાંથી પણ સહાય માટે વધુ બે ફાયર ટેન્ડરો બોલાવવામાં આવ્યા હતા.
ફાયર ટીમો દ્વારા સતત કલાકો સુધી પાણીના મારો કરીને કોલસાના ઢગલાઓ અને કન્વેયર બેલ્ટમાં ધધકતી આગને કાબૂમાં લેવા પ્રયાસ કરવામાં આવ્યા હતા. કોલસા સળગતાં ભારે ધુમાડો ફેલાતો હોવાથી ફાયરમેન માટે પણ કામ કરવું મુશ્કેલ બની ગયું હતું. ધુમાડામાં શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થતા કેટલાક ફાયરમેનને માસ્ક અને ઑક્સિજન સપોર્ટ સાથે કામ કરવું પડ્યું હતું.
અંતે સાંજે લગભગ સાડા ચાર વાગ્યે આગ કાબૂમાં આવી હતી.
😔 જાનહાનિ ન થઈ, પરંતુ કરોડોનું આર્થિક નુકસાન
સદભાગ્યે આ દુર્ઘટનામાં કોઈ જાનહાનિ થઈ નથી. પરંતુ આગના કારણે કોલસા, કન્વેયર બેલ્ટ, મશીનરી, ઈલેક્ટ્રિકલ કેબલ્સ તથા સપ્લાય સિસ્ટમને ભારે નુકસાન થયું છે. અંદાજે કરોડો રૂપિયાનું નુકસાન થવાની શક્યતા છે.
કંપનીના સત્તાવાર સૂત્રોએ જણાવ્યું કે આગના ચોક્કસ કારણની તપાસ ચાલી રહી છે, પરંતુ પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ કોલસાની ગરમી અને ઘર્ષણને કારણે ચિંગારી ફાટી નીકળ્યાનો અંદાજ છે.
⚠️ ફાયર સેફ્ટી સિસ્ટમની ગેરહાજરી — બેદરકારીનો પુરાવો
પ્રાથમિક તપાસમાં ખુલ્યું છે કે, કન્વેયર બેલ્ટ વિસ્તારમાં ફાયર સેફ્ટી સિસ્ટમ યોગ્ય રીતે સ્થાપિત નહોતી. કોઈ ઓટોમેટિક સ્પ્રિંકલર સિસ્ટમ, ફાયર અલાર્મ સેન્સર, કે ડ્રાય પાઉડર એક્સ્ટિંગ્યુઇશર ઉપલબ્ધ નહોતા. કોલસા જેવી અત્યંત દહનશીલ સામગ્રીની હેન્ડલિંગ દરમ્યાન ફાયર પ્રોટેક્શન સાધનોનો અભાવ ખતરનાક છે.
સ્થાનિક કર્મચારીઓએ અનામી રીતે જણાવ્યું કે, “અમારે અનેક વખત મેનેજમેન્ટને ફાયર સેફ્ટી સિસ્ટમ સુધારવાની વાત કરી હતી, પરંતુ ક્યારેય પગલાં લેવામાં આવ્યા નહોતા. આ ઘટના એ બેદરકારીનું સીધું પરિણામ છે.”
🌫️ ધુમાડાથી ગામોમાં દહેશત, પર્યાવરણ પર ભારે અસર
આગ લાગ્યા બાદ ધુમાડાના ઘોર વાદળો નાના માઢા, મોટો માઢો, લાડોલી અને અડકુ ગામ સુધી ફેલાઈ ગયા હતા. કોલસાના ધુમાડામાં રહેલા કાર્બનના કણો અને ઝેરી વાયુઓએ હવા પ્રદૂષિત કરી નાખી હતી. બાળકો, વૃદ્ધો અને પશુઓમાં શ્વાસ લેવામાં તકલીફના અહેવાલ મળ્યા હતા.
પર્યાવરણ કાર્યકર્તા મનીષ ભાટ્ટે જણાવ્યું કે, “આ માત્ર ઔદ્યોગિક આગ નથી, આ માનવ અને પ્રકૃતિ સામેનો અન્યાય છે. એસ્સાર જેવી કંપનીઓ નફાની દોડમાં પર્યાવરણને ખતમ કરી રહી છે. નાના માઢા ગામની ગૌચર જમીન પર કોલસાની રાખ અને રસાયણિક પદાર્થો પડ્યા છે, જે જમીનની ઉપજાઉ શક્તિ નાશ કરશે.”
🏭 સ્થાનિક લોકોએ ઉઠાવ્યા ગંભીર આક્ષેપ
આગ પછી નાના માઢા ગામના લોકોમાં ભારે રોષ ફાટી નીકળ્યો હતો. ગામના યુવાનો અને મહિલા સમૂહો રસ્તા પર એકત્ર થયા અને કંપની સામે આક્રોશ વ્યક્ત કર્યો.
સ્થાનિક નિવાસી હિરાભાઈ વસોયા કહે છે, “એસ્સાર કંપની વર્ષો થી પ્રદૂષણ ફેલાવી રહી છે. ધુમાડો, ધૂળ અને રસાયણો અમારા ખેતરો, પાણી અને હવામાં ભળે છે. તંત્ર જાણે-જોઈને આંખ મીંચી લે છે. વિકાસના નામે વિનાશ થઈ રહ્યો છે.”
કેટલાક લોકોએ આ ઘટનાની ન્યાયિક તપાસની માંગ કરી છે અને કહ્યું કે જો તંત્ર હવે પણ ચૂપ રહેશે તો તેઓ ધરણા અને વિરોધ પ્રદર્શન કરશે.
📑 સુરક્ષા નીતિ પર ગંભીર સવાલો
આ દુર્ઘટનાએ એસ્સાર કંપનીની સુરક્ષા નીતિઓ અને કામદારીની કલ્યાણ વ્યવસ્થા પર ગંભીર સવાલો ઊભા કર્યા છે.
-
શું કંપનીએ ફાયર સેફ્ટીનું નિયમિત ઓડિટ કરાવ્યું હતું?
-
કર્મચારીઓને ઇમર્જન્સી ડ્રિલ અને ટ્રેઇનિંગ આપવામાં આવે છે?
-
ફેક્ટરી ઇન્સ્પેક્ટર અને પર્યાવરણ વિભાગે ક્યારેય અચાનક નિરીક્ષણ કર્યું છે?
-
જો કંપની પાસે તમામ મંજૂરીઓ છે, તો સુરક્ષા સાધનો કેમ કાર્યરત નહોતા?
આ બધા પ્રશ્નો હાલ લોકચર્ચાનો વિષય બની ગયા છે.
💬 લોકમાંગ: તપાસ નહીં, સીધી કાર્યવાહી
સ્થાનિક પર્યાવરણ પ્રેમીઓ અને સામાજિક સંસ્થાઓએ એકમત થઈને માંગ કરી છે કે,
-
રાજ્ય સરકાર આ ઘટનાની ઉચ્ચ સ્તરીય તપાસ કમિટી રચી તથ્ય બહાર લાવે.
-
ફાયર સેફ્ટી નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરનાર અધિકારીઓ અને મેનેજમેન્ટ સભ્યો સામે આઈપીસી કલમ હેઠળ ગુનાખોરી નોંધાય.
-
પર્યાવરણને થયેલ નુકસાનનું ભૌતિક મૂલ્યાંકન કરીને વળતર વસૂલાય.
-
આસપાસના ગામોમાં મેડિકલ કેમ્પ યોજી પ્રદૂષણના કારણે અસરગ્રસ્ત લોકોને તાત્કાલિક સારવાર પૂરી પાડવામાં આવે.
સ્થાનિક લોકોને લાગે છે કે તપાસનો નાટક પૂરતો થયો — હવે જવાબદારી નક્કી કરીને દોષિતોને સજા થવી જ જોઈએ.
🏛️ તંત્રની નિષ્ક્રિયતા પર ઉઠ્યા સવાલો
આગ પછી પણ તંત્રની ધીમી કાર્યવાહી લોકોએ પ્રશ્નાર્થ કરી છે. ફાયર વિભાગની ટીમો સમયસર પહોંચી ગઈ હતી, પરંતુ જિલ્લા પર્યાવરણ કચેરી અને ફેક્ટરી ઇન્સ્પેક્શન વિભાગના અધિકારીઓ ઘટના બાદ કલાકો સુધી સ્થળે દેખાયા નહોતા.
પર્યાવરણ નિયંત્રણ બોર્ડ (GPCB)ના અધિકારીઓએ જણાવ્યું કે પ્રાથમિક માહિતી મેળવી લેવામાં આવી છે અને સેમ્પલ ટેસ્ટિંગ માટે ટીમ મોકલવામાં આવશે. પરંતુ લોકોએ કહ્યું કે આ માત્ર “નાટકીય પ્રતિસાદ” છે — વાસ્તવમાં કોઈ અસરકારક કાર્યવાહી થતી નથી.
🕰️ એસ્સારની અગાઉની વિવાદાસ્પદ ઘટનાઓ
આ પહેલીવાર નથી કે એસ્સાર કંપની વિવાદમાં આવી હોય. વર્ષ ૨૦૧૮માં પણ એક સમાન કન્વેયર બેલ્ટ ફાયર ઇન્સિડન્ટ થયો હતો, જેમાં કોલસા અને ઇલેક્ટ્રિકલ લાઇનને નુકસાન થયું હતું. ૨૦૨૧માં તેલ લીકેજના કારણે દરિયાકાંઠે પ્રદૂષણ ફેલાયું હતું.
પર્યાવરણ કાર્યકર્તાઓ કહે છે કે, “દર વખતે તપાસની વાત થાય છે, પરંતુ વર્ષો પછી કોઈ નિકાલ થતો નથી. એસ્સાર માટે ફક્ત નફો મહત્વનો છે — માનવ જીવન કે પ્રકૃતિ નહીં.”
🌱 પર્યાવરણ બચાવો: હવે સમય કાર્યવાહીનો છે
આ ઘટના એ ચેતવણી છે કે ઉદ્યોગિક વિકાસના નામે જો સુરક્ષા અને પર્યાવરણની અવગણના કરવામાં આવશે તો તેના ભયાનક પરિણામો આખા વિસ્તારને ભોગવવા પડશે. નાના માઢા ગામની જમીન, હવા અને પાણીનું સંતુલન બગડશે તો એની અસર આખા દેવભૂમિ દ્વારકા જિલ્લાના કૃષિ અને આરોગ્ય પર પડશે.
સ્થાનિક શાળા શિક્ષકે કહ્યું કે, “અમે બાળકોને શીખવીએ છીએ કે પર્યાવરણ આપણું ધન છે, પરંતુ એસ્સાર જેવી કંપનીઓ તે ધનને ભસ્મ કરી રહી છે.”
📢 જનતાનો સ્પષ્ટ સંદેશ: “હવે પૂરતું થયું”
ગામના રહેવાસીઓએ સ્પષ્ટ કહ્યું છે — “અમે હવે ચુપ નહીં બેસીએ.” સ્થાનિક સંસ્થાઓએ સંકલ્પ લીધો છે કે જો આગામી સપ્તાહમાં તંત્ર તરફથી કોઈ સત્તાવાર કાર્યવાહી નહીં થાય તો તેઓ જિલ્લા કલેક્ટર કચેરીએ ધરણું કરશે.
એક યુવક કાર્યકર કહે છે —
“આગ કોલસાની નહોતી, આ ગુસ્સાની આગ છે. માનવ જીવનનું મૂલ્ય શૂન્ય ગણનારી કંપની સામે હવે કાયદો બોલવો જોઈએ.”
🧭 નિષ્કર્ષ: વિકાસ અને વિનાશ વચ્ચેની રેખા હવે ધૂંધળી થઈ ગઈ છે
એસ્સાર કંપનીની આ આગ માત્ર એક ઔદ્યોગિક અકસ્માત નથી, પરંતુ એ ચેતવણી છે કે જો ફાયર સેફ્ટી, પર્યાવરણ સંરક્ષણ અને માનવ સુરક્ષાના ધોરણોનું પાલન નહીં કરવામાં આવે તો “વિકાસ” શબ્દ પોતે ખાલી ખોળો બની જશે.
સ્થાનિક લોકોનો એક જ પ્રશ્ન હવે સરકારને ઘેરી રહ્યો છે —
“શું માનવ જીવન અને પર્યાવરણ બંને એસ્સાર માટે મૂલ્યહીન છે?”
