જામનગર શહેર જે સ્વચ્છતા અને આરોગ્ય માટે જાણીતી મ્યુનિસિપલ હદ ધરાવે છે, ત્યાંથી ચોંકાવનારી ઘટના સામે આવી છે. નંદનવન પાર્ક નજીક જાહેર માર્ગ પર આવેલા મોટા કચરાના ઢગલામાં બાયોમેડિકલ વેસ્ટ — જેમાં સમાપ્ત થયેલી દવાઓ, ઈન્જેક્શન, સીરિન્જ, ગોઝપીસ અને મેડિકલ સામગ્રી મળી આવતા સમગ્ર વિસ્તારમાં ચકચાર મચી ગઈ છે. આ ઘટના માત્ર કચરાના દુષણની નથી, પરંતુ જાહેર આરોગ્ય, નૈતિક જવાબદારી અને કાયદાકીય ઉલ્લંઘનનું જીવંત ઉદાહરણ બની ગઈ છે.
🌍 જામનગરના નંદનવન પાર્ક નજીક અચાનક ચોંકાવનારું દૃશ્ય
જામનગરના રણજીતસાગર રોડ પાસે આવેલા નંદનવન પાર્ક પાસેનો વિસ્તાર સામાન્ય રીતે લોકપ્રિય ચાલવા-ફરવાનો માર્ગ છે. સવારે વોક માટે આવતા નાગરિકોએ એક અચાનક દૃશ્ય જોયું — કચરાના ઢગલામાં નકલી થેલીમાં ભરેલા દવાઓના પેકેટ, ઈન્જેક્શનના ખાલી વાઇલ્સ, બોટલો અને રક્તદૂષિત કાપડ.
જેમ જ આ બાબત બહાર આવી, ત્યાંથી પસાર થતા લોકોમાં ભયનો માહોલ છવાઈ ગયો. કોઈએ જણાવ્યું કે બાળકો અહીં રમવા આવે છે, અને જો તેમણે આ વસ્તુઓ સાથે ચેડાં કર્યા હોત તો મોટો અકસ્માત બની શક્યો હોત.
⚠️ દવાઓમાં મળી આવી સમાપ્ત થયેલી (Expired) તારીખવાળી બોટલો
સ્થળ પરથી મળેલી દવાઓમાં અનેક દવાઓ એવી હતી જેના ઉપર સ્પષ્ટ રીતે “EXP: 2023” અથવા “EXP: APRIL 2024” જેવી સમાપ્ત તારીખ લખેલી હતી.
એવું જણાય છે કે કોઈ ખાનગી હોસ્પિટલ, દવાખાનું અથવા ફાર્મસી દ્વારા આ જથ્થો ફેંકવામાં આવ્યો હોઈ શકે છે, જેથી નિકાલ ખર્ચ બચાવી શકાય.
પરંતુ આવા બાયોમેડિકલ વેસ્ટને જાહેર જગ્યાએ ફેંકવું એ Bio-Medical Waste Management Rules, 2016 અંતર્ગત ગંભીર ગુનો છે.
🚨 લોકોમાં ફેલાયો રોષ અને ભય
નંદનવન વિસ્તારના રહેવાસીઓએ જણાવ્યું કે કચરાના ઢગલામાં દવાઓ દેખાતા બાળકો ત્યાં ભેગા થઈ ગયા હતા. કેટલાકે તો રંગીન કેપ્સ્યુલને રમકડું સમજી હાથમાં લીધા.
સ્થળ પર હાજર એક વરિષ્ઠ નાગરિકે કહ્યું —
“આ તો જીવલેણ બેદરકારી છે. જો કોઈ બાળક આ દવા ખાઈ લે તો જીવ પણ જઈ શકે.”
લોકોએ તરત જ મ્યુનિસિપલ કંટ્રોલ રૂમમાં ફોન કરીને ઘટનાની જાણ કરી.
🧪 સ્થળ પરથી મળેલા જથ્થામાં શું હતું?
સ્થાનિક લોકો અને સફાઈ કર્મચારીઓના જણાવ્યા મુજબ કચરાના ઢગલામાં નીચે મુજબની સામગ્રી મળી આવી:
-
સમાપ્ત તારીખવાળી દવાઓના ડબ્બા – આશરે 300 જેટલા.
-
ઈન્જેક્શનના ખાલી પ્લાસ્ટિક સીરિન્જ – 200થી વધુ.
-
ઈન્જેક્શનની કાચની બોટલ (વાઇલ) – 150 જેટલી.
-
રક્તથી દૂષિત કોટન, ગોઝપીસ, મેડિકલ બેન્ડેજ.
-
ખાલી દવાઓના પેકેટ અને કાગળ.
-
ઈન્ફ્યુઝન સેટ અને પ્લાસ્ટિક બેગ્સ.
આ બધું સામાન્ય કચરામાં ફેંકાતાં તેનું મિશ્રણ અન્ય કચરામાં થઈ ગયું હતું, જે મ્યુનિસિપલ સફાઈ કર્મચારીઓ માટે પણ જોખમરૂપ છે.
🧍♂️ જવાબદારી કોની?
પ્રાથમિક તપાસમાં મનાય છે કે આ કચરો નજીકની કોઈ ખાનગી નર્સિંગ હોમ, દવાખાનું કે ફાર્મસીમાંથી આવ્યો હોઈ શકે છે.
જામનગર મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનના આરોગ્ય વિભાગે જણાવ્યું છે કે વિસ્તારની તમામ હોસ્પિટલો અને ફાર્મસીની તપાસ હાથ ધરાશે.
જો કોઈ સંસ્થાએ નિયમ વિરુદ્ધ બાયોમેડિકલ વેસ્ટ ફેંક્યો હશે તો તેમની વિરુદ્ધ કાયદેસર કાર્યવાહી અને પરમિટ રદ કરવામાં આવશે.
🧑⚕️ શું છે બાયોમેડિકલ વેસ્ટ અને તેનો કાયદેસર નિકાલ?
ભારત સરકારના નિયમો મુજબ બાયોમેડિકલ વેસ્ટમાં હોસ્પિટલ, ક્લિનિક, લેબોરેટરી અથવા ફાર્મસીમાં ઉત્પન્ન થતો કોઈપણ ચેપગ્રસ્ત અથવા દવા-આધારિત કચરો આવે છે.
તેનો નિકાલ નીચે મુજબ થવો જરૂરી છે:
-
પીળા રંગની થેલીમાં ચેપગ્રસ્ત કચરો.
-
લાલ થેલીમાં પ્લાસ્ટિક સામગ્રી.
-
નીલ થેલીમાં કાચના વાઇલ્સ અને દવાના કન્ટેનર.
-
કાળા બિનમાં સામાન્ય કચરો.
આ બધું ખાસ મંજૂર થયેલ Common Bio-Medical Waste Treatment Facility (CBWTF) સુધી પહોંચાડવું ફરજિયાત છે.
🧯 કાયદાકીય દંડ અને કાર્યવાહી
Bio-Medical Waste Management Rules, 2016 હેઠળ જો કોઈ હોસ્પિટલ કે વ્યક્તિ આ પ્રકારનો કચરો જાહેરમાં ફેંકે છે તો:
-
પ્રથમ ગુનામાં ₹1 લાખ સુધીનો દંડ.
-
પુનરાવર્તિત ગુનામાં 3 વર્ષ સુધીની સજા.
-
લાયસન્સ રદ કરવાની કાર્યવાહી.
જામનગર મ્યુનિસિપલ આરોગ્ય અધિકારી ડૉ. હર્ષદભાઈ પટેલે જણાવ્યું —
“આ ઘટના ખૂબ ગંભીર છે. નંદનવન વિસ્તાર રહેણાંક વિસ્તાર છે, અહીં બાળકો રમે છે. જો આ દવાઓ કોઈના હાથમાં પડે તો જીવલેણ પરિણામ આવી શકે.”
🧹 સ્થળની તાત્કાલિક સફાઈ અને નિકાલ પ્રક્રિયા
મ્યુનિસિપલ ટીમે તાત્કાલિક સ્થળ પર જઈ બાયોમેડિકલ વેસ્ટના અલગ નિકાલ માટે ખાસ ટીમ બોલાવી.
પ્લાસ્ટિક ગ્લોવ્સ, માસ્ક અને PPE કિટ પહેરી ટીમે કચરાનો નિકાલ સુરક્ષિત રીતે કર્યો.
તે પછી તે તમામ સામગ્રીને સીલબંદ ડબ્બામાં ભરી CBWTF સુધી મોકલવામાં આવી.
વિસ્તારને ડિટર્જન્ટ અને બલિચિંગ પાવડરથી ધોઈને સેનેટાઇઝ કરવામાં આવ્યો.
🧭 સ્થાનિક નાગરિકોની માંગ : CCTV તપાસ અને જવાબદારની સજા
સ્થાનિક રહેવાસીઓએ માગ કરી છે કે વિસ્તારના CCTV ફૂટેજ તપાસવામાં આવે જેથી કચરો ફેંકનાર વ્યક્તિ કે વાહન ઓળખી શકાય.
નાગરિકોનો પ્રશ્ન છે કે —
“જ્યારે દરેક હોસ્પિટલ પાસે વેસ્ટ નિકાલ માટે રજીસ્ટર્ડ એજન્સી છે, તો પછી આ કચરો જાહેરમાં કેવી રીતે આવ્યો?”
🗣️ પર્યાવરણ પ્રેમીઓ અને NGOનો પ્રતિભાવ
જામનગરના પર્યાવરણ સંગઠનો જેમ કે “ગ્રીન અર્થ ટ્રસ્ટ” અને “સ્વચ્છતા અભિયાન ગ્રુપ”એ આ ઘટનાને ગંભીર ગણાવી છે.
તેમણે કહ્યું કે —
“બાયોમેડિકલ વેસ્ટ માત્ર ચેપજન્ય નથી, પણ પાણી અને જમીન પ્રદૂષણનું કારણ બને છે. આવી બેદરકારી શહેરના આરોગ્ય માટે ધોકો છે.”
તેઓએ મ્યુનિસિપલ કમિશનરને લખિતમાં રજૂઆત કરીને નિયમિત ચકાસણીની માગણી કરી છે.
📈 જામનગરમાં બાયોમેડિકલ વેસ્ટના વધતા કેસો
મળતી માહિતી મુજબ છેલ્લા બે વર્ષમાં જામનગર શહેરમાં આવા 8થી વધુ કેસ નોંધાયા છે, જેમાં હોસ્પિટલ કે ક્લિનિક દ્વારા બાયોમેડિકલ કચરાનો ખોટો નિકાલ કરવામાં આવ્યો હતો.
પરંતુ મોટાભાગના કેસોમાં દંડ તો થયો, પરંતુ કડક કાર્યવાહી નહોતી થઈ.
પર્યાવરણ નિષ્ણાતોના મત પ્રમાણે જો આવી પ્રવૃત્તિઓ રોકવામાં નહીં આવે તો તે શહેરના ભૂગર્ભ જળને પણ પ્રદૂષિત કરી શકે છે.
🧠 જાહેર જાગૃતિની જરૂર
આ ઘટના ફરી એક વાર સાબિત કરે છે કે માત્ર કાયદો પૂરતો નથી, પરંતુ જાહેર જાગૃતિ પણ એટલી જ જરૂરી છે.
દવાઓના ખાલી પેકેટ, ઈન્જેક્શન અથવા પેઈનકિલર જેવી વસ્તુઓ સામાન્ય કચરામાં ન ફેંકવી જોઈએ.
ઘરગથ્થું દવાઓ પણ સમાપ્ત થયા બાદ ફાર્મસીમાં પરત આપવી કે સુરક્ષિત રીતે નિકાલ કરવી જોઈએ.
🕊️ ઉપસંહાર : સ્વચ્છતા અને સુરક્ષા — બંને અનિવાર્ય
નંદનવન પાર્ક પાસે મળેલો બાયોમેડિકલ વેસ્ટ માત્ર એક ઘટના નથી — તે અમારા સમાજની બેદરકારીનો અરીસો છે.
જામનગર જેવા શહેરમાં જ્યાં સ્વચ્છતા અભિયાન માટે કરોડો રૂપિયાનું બજેટ ફાળવવામાં આવે છે, ત્યાં આવા દૃશ્યો ચિંતાજનક છે.
જવાબદાર વ્યક્તિ કે સંસ્થા સામે કડક કાર્યવાહી થઈ જોઈએ જેથી આવનારા સમયમાં કોઈ પણ હોસ્પિટલ અથવા ફાર્મસી ફરીથી આવી બેદરકારી ન કરે.
જાહેર આરોગ્ય સાથેનો ખેલ એટલે માત્ર કાયદાનો ભંગ નહિ — તે માનવતાનો પણ ભંગ છે.
📰 અંતિમ શબ્દો :
“જ્યાં દવા જીવન બચાવે છે, ત્યાં ખોટી જગ્યાએ ફેંકાયેલી દવા જીવન માટે જોખમ બની શકે છે.”
