મુંબઈ :
બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (BMC)ની આવનારી ચૂંટણી પહેલાં જ એક મોટો રાજકીય ભુકંપ આવ્યો છે. બાંદરાના બાલગંધર્વ રંગમંદિરમાં ગઈ કાલે યોજાયેલી પ્રભાગ-આધારિત અનામત લોટરી બાદ મુંબઈના અનેક ધુરંધર નેતાઓની સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ છે. BMCના ઇતિહાસમાં સૌથી વધુ સંખ્યામાં મહિલાઓ માટે બેઠકો અનામત થવાથી ઘણા અનુભવી નગરસેવકોને પોતાના હોમગ્રાઉન્ડમાંથી ખસવું પડશે. અનેક વોર્ડો હવે અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ અથવા મહિલાઓ માટે અનામત થઈ ગયા હોવાથી દાયકાઓથી એક જ વિસ્તારમાં જનસેવા કરતા નગરસેવકોને નવી જમીન શોધવી પડશે.
🔹 રવિ રાજા, આસિફ ઝકરિયા સહિતના અનેક નેતાઓને ઝટકો
પાંચ વખત BMCમાં ચૂંટાઈ ચુકેલા અને કૉન્ગ્રેસના ભૂતપૂર્વ વિરોધપક્ષના નેતા રહેલા રવિ રાજાનો વોર્ડ આ વખતે અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ મહિલા માટે અનામત થઈ ગયો છે. રવિ રાજા ગયા વર્ષે જ કૉન્ગ્રેસ છોડીને ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)માં જોડાયા હતા. તેમણે જણાવ્યું કે,
“હું છેલ્લા પચીસ વર્ષથી સાયન, માટુંગા અને ધારાવી વિસ્તારમાં કામ કરી રહ્યો છું. હવે આ વિસ્તારમાં ૮માંથી ૭ પ્રભાગ મહિલાઓ માટે અનામત થઈ ગયા છે. જો પાર્ટી કહે તો હું નવા ઉમેદવારને સંપૂર્ણ સપોર્ટ કરીશ.”
તે જ રીતે બાંદરા (વેસ્ટ)ના ત્રણ વખત ચૂંટાઈ ચુકેલા કૉન્ગ્રેસના આસિફ ઝકરિયાનો વોર્ડ પણ મહિલાઓ માટે અનામત થઈ ગયો છે. ઝકરિયાએ સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે તેઓ આ વખતે ચૂંટણી લડશે નહીં. તેમની બાજુનો વોર્ડ પણ અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ મહિલા કેટેગરીમાં આવતાં સમગ્ર બાંદરા વિસ્તારમાં કૉન્ગ્રેસ માટે ઉમેદવાર શોધવાની નવી મુશ્કેલી ઊભી થઈ છે.
🔹 BJP નેતાઓને પણ અનામતની અસર
લોટરીના પરિણામે માત્ર કૉન્ગ્રેસ કે શિવસેના જ નહીં, પરંતુ BJPના અનેક નેતાઓ પણ અસરગ્રસ્ત બન્યા છે. પરાગ શાહ, એકનાથ શિંદે સમર્થક સંધ્યા દોશી અને કિરીટ સોમૈયાના પુત્ર નીલ સોમૈયાના વોર્ડની કેટેગરી પણ બદલાઈ ગઈ છે.
BJPના એક મુખ્ય નેતાએ જણાવ્યું કે,
“અમે પહેલેથી જ જાણતા હતા કે લોટરી બાદ કેટેગરીમાં ફેરફાર થઈ શકે છે. તેથી અમારી સંગઠનાત્મક તૈયારીઓ લૉન્ગ ટર્મ સ્ટ્રેટેજી પ્રમાણે જ ચાલી રહી છે. આ ફેરફારથી મોટો આઘાત નહીં આવે.”
🔹 શિવસેના વિરુદ્ધ શિવસેના : BMCમાં કોની હજી હિસ્સેદારી?
૨૦૧૭માં જ્યારે છેલ્લી ચૂંટણી યોજાઈ હતી, ત્યારે અવિભાજિત શિવસેનાના ૮૪ નગરસેવકો ચૂંટાઈ આવ્યા હતા. ચાર અપક્ષ નગરસેવકો બાદ આ સંખ્યા ૮૮ થઈ, અને બાદમાં મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના (MNS)ના ૬ સભ્યો પણ જોડાતા સંખ્યા ૯૪ થઈ. પેટાચૂંટણીઓ બાદ ૨૦૨૨ સુધીમાં શિવસેનાની સંખ્યા ૯૯ પર પહોંચી હતી.
પરંતુ એકનાથ શિંદેના વિદ્રોહ બાદ સ્થિતિ પૂર્ણપણે બદલાઈ ગઈ. હાલમાં ૪૪ ભૂતપૂર્વ નગરસેવકો શિંદેના શિવસેના જૂથમાં છે, જ્યારે ૫૫ ઉદ્ધવ ઠાકરે સાથે છે. એટલે BMCની આગામી ચૂંટણી હવે ‘શિવસેના (શિંદે)’ અને ‘શિવસેના (UBT)’ વચ્ચેની સીધી ટક્કર બની રહેશે.
🔹 અન્ય પક્ષોની હાલની સ્થિતિ (૨૦૧૭ મુજબ)
| પક્ષ | બેઠકોની સંખ્યા |
|---|---|
| ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP) | ૮૨ |
| કૉન્ગ્રેસ | ૨૯ |
| નૅશનલિસ્ટ કૉન્ગ્રેસ પાર્ટી (NCP) | ૮ |
| સમાજવાદી પાર્ટી | ૨ |
| AIMIM | ૨ |
| મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેના (MNS) | ૬ |
| અપક્ષ | ૧ |
આ આંકડાઓ પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે BMCમાં મુખ્ય ટક્કર શિવસેના–BJP વચ્ચે જ રહેશે, પરંતુ આ વખતે મહિલાઓ માટેની વિશાળ અનામતને કારણે સમગ્ર સમીકરણો ફરીથી ગોઠવાવા જઈ રહ્યા છે.
🔹 ગુજરાતી નેતાઓ માટે ઝટકો
ગુજરાતી સમાજના ઘણા વોર્ડોમાં અનામતની અસર સૌથી વધુ જણાઈ છે. દહિસરથી લઈને મલબાર હિલ સુધીના અનેક પ્રભાગોમાં હાલના નગરસેવકોના વોર્ડ મહિલાઓ અથવા OBC કેટેગરીમાં ફેરવાઈ ગયા છે.
ઉદાહરણ તરીકે —
-
દહિસર પ્રભાગ ૦૦૨માં જગદીશ કરુણાશંકર ઓઝાનો વોર્ડ હવે મહિલાઓ માટે અનામત.
-
બોરીવલી પ્રભાગ ૦૧૫માં પ્રવીણ શાહનો વોર્ડ પણ મહિલાઓ માટે અનામત.
-
કાંદિવલી પ્રભાગ ૦૧૮માં સંધ્યા દોશીનો વોર્ડ ‘અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ મહિલા’ કેટેગરીમાં ફેરવાયો.
-
મુલુંડમાં નીલ સોમૈયાનો વોર્ડ પણ એ જ કેટેગરીમાં ગયો.
-
વિદ્યાવિહારના પરાગ શાહનો વોર્ડ હવે મહિલાઓ માટે અનામત.
અંધેરી, ગોરેગામ અને ધારાવી જેવા વિસ્તારોમાં પણ આ પ્રકારની ફેરફારોથી નાગરિકો વચ્ચે ચર્ચાઓ તેજ બની છે કે “આ નવા ઉમેદવારો પર વિશ્વાસ કેવી રીતે કરવો?”
🔹 BMCની કુલ બેઠકો અને અનામતનું વિગતવાર ચિત્ર
BMCની કુલ ૨૨૭ બેઠકોમાંથી ૧૧૪ મહિલાઓ માટે અનામત રાખવામાં આવી છે — એટલે કે મુંબઈ મહાનગરપાલિકાની અડધી બેઠકો હવે મહિલા ઉમેદવારો માટે છે.
અનામતનું વિભાજન નીચે મુજબ છે :
-
મહિલા (કુલ) : ૧૧૪
-
ઓપન કેટેગરી : ૭૫
-
ઓપન કેટેગરી મહિલા : ૭૪
-
અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ : ૩૦
-
અધર બૅકવર્ડ ક્લાસ મહિલા : ૩૧
-
અનુસૂચિત જનજાતિ : ૧
-
અનુસૂચિત જનજાતિ મહિલા : ૧
-
અનુસૂચિત જાતિ : ૭
-
અનુસૂચિત જાતિ મહિલા : ૮
અથાર્ત, મહિલાઓ માટેની અનામતને કારણે મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કૉર્પોરેશનની રાજનીતિમાં સ્ત્રીઓનો પ્રભાવ અગાઉ કરતાં ઘણો વધી જશે.
🔹 ચૂંટણીની તૈયારી અને પ્રશાસનિક સ્થિતિ
છેલ્લી BMC ચૂંટણી ૨૦૧૭માં યોજાઈ હતી અને એની ટર્મ ૭ માર્ચ ૨૦૨૨એ પૂર્ણ થઈ ગઈ હતી. ત્યારથી કોર્પોરેશનનો કારભાર ઍડમિનિસ્ટ્રેટર તરીકે કમિશનર ભૂષણ ગગરાણી સંભાળી રહ્યા છે.
રાજકીય તજજ્ઞોના મતે હવે ચૂંટણીની જાહેરાત આગામી કેટલાક મહિનાઓમાં થઈ શકે છે. રિઝર્વેશનની લોટરી ખૂલી જતાં હવે દરેક પક્ષ પોતાના ઉમેદવારોની યાદી તૈયાર કરવાનું શરૂ કરશે.
🔹 રાજકીય સમીકરણોમાં મોટા ફેરફારના સંકેત
લોટરી બાદ સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે અગાઉની જેમ પરંપરાગત ઉમેદવારોને ટિકિટ આપવી મુશ્કેલ બનશે. ઘણા બેઠકો પર નવા ચહેરા લાવવા પક્ષોને મજબૂર થવું પડશે.
બીજી તરફ, ૧૧૪ બેઠકો મહિલાઓ માટે અનામત થવાથી દરેક પાર્ટીમાં મહિલા નેતાઓની માગ વધશે.
BMCને ભારતની સૌથી ધનિક મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, અને અહીંની ચૂંટણીનું રાજકીય મહત્વ મહારાષ્ટ્રની વિધાનસભા પછી સૌથી મોટું ગણાય છે. તેથી BMCની અનામત લોટરી માત્ર સ્થાનિક નહીં, પરંતુ રાજ્યની રાજકીય હવાની દિશા નક્કી કરનાર ગણાય છે.
🔹 રાજકીય નિષ્ણાતોની પ્રતિસાદ
રાજકીય વિશ્લેષક મયુર ભટ્ટ જણાવે છે,
“આ લોટરીએ મુંબઈના પરંપરાગત રાજકારણીઓને ‘રીસેટ બટન’ દબાવી દીધું છે. હવે પાર્ટીઓ નવા વિસ્તારોમાં નવા નેતાઓને આગળ ધપાવશે, જેના કારણે સંગઠનાત્મક સંતુલન બદલાશે. મહિલાઓ માટેનો આ અતિ વિશાળ અનામત હકારાત્મક પગલું છે, પરંતુ અનુભવી નગરસેવકો માટે મુશ્કેલીઓ પણ ઊભી કરશે.”
🔹 નાગરિકો શું કહે છે?
મહિલા મતદારોમાં ખુશીની લહેર છે. બોરીવલીની નિવાસી રીના પટેલ કહે છે,
“અમારાં વિસ્તારથી જો મહિલા ઉમેદવાર ઊભી રહેશે તો આપણે પોતાના પ્રશ્નો વધુ સરળતાથી રજૂ કરી શકીશું.”
પરંતુ કેટલાક વડીલ નાગરિકો કહે છે કે, “અનુભવી નગરસેવકોને બદલતા વિસ્તારનું જ્ઞાન ન હોય, તેથી વિકાસનાં કાર્યોમાં ખોટ પડી શકે.”
🔹 અંતિમ શબ્દ
બૃહન્મુંબઈ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનની આ અનામત લોટરીએ મુંબઈના રાજકારણમાં નવી હલચલ મચાવી છે. દાયકાઓથી એક જ વોર્ડમાં અડીખમ બેઠેલા નેતાઓને હવે નવા વિસ્તાર શોધવા પડશે, જ્યારે અનેક મહિલાઓ માટે આ એક નવી તક બની છે.
આ લોટરી માત્ર એક પ્રાશાસનિક પ્રક્રિયા નથી, પરંતુ મુંબઈની રાજકીય ભૂગોળ ફરીથી આકાર લેવાની શરૂઆત છે — જ્યાં દરેક પક્ષને પોતાની ગોટી ફરીથી ગોઠવવી પડશે અને મતદારોને નવા ચહેરાઓ વચ્ચે વિશ્વાસની નવી કસોટીનો સામનો કરવો પડશે.
