ધોરાજીમાં મગફળી ખરીદી કેન્દ્ર પર મોડું કામ, મજૂરોની જૂથ અથડામણથી ખરીદી ઠપ—ખેડૂતોની 36 કલાકની વેઈટીંગ સાથે ઠંડીમાં રાતો જાગૃત

બિહાર–યુપીના મજૂરો વચ્ચેની રાત્રિફાળાની બબાલથી કાંટા ઓછા ચાલ્યા; 2–3 કિમી લાંબી લાઈનમાં ખેડૂતોની વ્યથા ઉઘડી પડી

રાજકોટ જિલ્લાના ધોરાજી તાલુકામાં સ્થિત નાફેડના મગફળી ખરીદી કેન્દ્રમાં છેલ્લા બે દિવસથી ઉથલો મચી ગયો છે. ખેડૂતોએ મહેનતથી પકવેલી મગફળી વેચવા ટૂંકા સમયમાં વારો આવશે એવી આશાથી લાંબી લાઈનોમાં વાહનો ઊભા કર્યા હતા, પરંતુ મજૂરો વચ્ચે અચાનક થયેલી જૂથ અથડામણને કારણે સમગ્ર ખરીદી પ્રક્રિયા ધીમી પડી ગઈ. પરિણામે 36–36 કલાક સુધી વારો નહીં આવતા ખેડૂતો ઠંડીમાં ખુલ્લા આકાશ નીચે રાત વિતાવવા મજબૂર બન્યા હતા.

આ ઘટના માત્ર ખરીદી કેન્દ્રના શિસ્તભંગનું નિર્દેશન નથી કરતી, પરંતુ ખેડૂત વ્યવસ્થાપનમાં ચાલી રહેલી અનેક તૂટણીઓને પણ પ્રગટ કરે છે. ખેડૂતની મહેનત, સમય અને આશાનું મૂલ્ય જેમને સમજવાનું છે એ તંત્રની ક્ષમતા સામે પ્રશ્નચિહ્ન ઉભા કરે છે.

મગફળી ખરીદી કેન્દ્રની હાલત—2 થી 3 કિમી લાંબી લાઈનો, વારો નહિ, ઠંડીમાં રાત જાગવું

ધોરાજીના મગફળી ખરીદી કેન્દ્રની બહાર નજર કરીએ તો, ખેડૂતોની હજારો રૂપિયાની પાકથી ભરેલી ટ્રેક્ટરો, ટેમ્પાઓ અને નાના વ્યાપારી વાહનોની 2 થી 3 કિલોમીટર લાંબી કતારો દૂર સુધી દેખાઈ આવે છે. ઘણા ખેડૂતો પોતાના ગામેથી 30 થી 70 કિલોમીટરનો અંતર કાપીને અહીં આવે છે.

ખેડૂતોએ જણાવ્યું કે તેઓ સાંજના 7 થી 8 વાગ્યે પહોંચ્યા બાદ રાત્રે 12 વાગ્યે, સવારે 5 વાગ્યે, અને ત્યારબાદ પણ આખો દિવસ વારો નહોતો આવ્યો. કેટલાક ખેડૂતોના જણાવ્યા મુજબ—

“અમે સાંજે આવ્યા ત્યારે વિચાર્યું હતું કે રાત્રે સુધી તોલાઈ જશે. પણ આખી રાત ઠંડીમાં જાગવું પડ્યું. ખાવા મળશે એમ પણ નહોતું. બાળકો અને મહિલાઓ સાથે આવેલા ખેડૂતોએ ચુલ્હો સળગાવીને ગરમ રહેવાનો પ્રયાસ કર્યો.”

ખેડૂતોની આ હાલત જોઈને એ વાત સમજાય છે કે તંત્ર કેટલું અણતૈયાર હતું.

મજૂરોની જૂથ અથડામણ—બિહાર અને યુપીના મજૂરો વચ્ચે ઝઘડો, કેટલાક ઘાયલ

ખરીદી કેન્દ્ર પર રોજ કામ કરતા મજૂર મુખ્યત્વે બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશના હોય છે. તેઓ તોલિયાની કામગીરી, બોરી ઉઠાવવાનું, લેબલિંગ, લોડિંગ–અનલોડિંગ જેવા કામ કરે છે.

11 તારીખે સેન્ટર સારા મજૂરો સાથે ચાલતું હતું, પરંતુ બીજા જ દિવસે રાત્રે મોટા ઝઘડાની ઘટના બની. બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશના મજૂરો વચ્ચે કોઈ અંગત બાબતને કારણે બબાલ શરૂ થઈ, જે બાદ મારામારી સુધી પહોંચી ગઈ.

આ અથડામણમાં કેટલાક મજૂરો ઘાયલ થયાની ખાતરી અધિકારીઓએ આપી છે. તેમને હોસ્પિટલમાં ખસેડાયા. પોલીસ પણ રાત્રે જ પહોંચી અને પૂછપરછ શરૂ કરી.

આ ઘટનાનો સીધો અસર ખરીદી કેન્દ્ર પર પડ્યો.
મજૂર ઓછા રહી ગયા, તેથી 25–27 કાંટા ચાલતા હતા તે ઘટીને ફક્ત 10થી 11 જ કાંટા ચાલવા લાગ્યા.
અને એટલે ખરીદીની ગતિ અડધી કરતાં પણ ઓછી થઈ ગઈ.

ખેડૂતોની વેદના—“ઠંડીમાં બેસવું પડે છે, ખાવા–પીવાનું કઈ મળતું નથી”

બાહ્ય પરિવેશ એટલો કઠોર છે કે ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાંથી આવેલા ખેડૂતો માટે રાત વિતાવવી મુશ્કેલ બની ગઈ છે.

એક ખેડૂતે જણાવ્યો:

“અમે સાંજે 8 વાગ્યે આવ્યા હતા. હજુ પણ વારો આવ્યો નથી. ઠંડી બહુ લાગે છે. રોડ પર સૂઈ રહેવું પડે છે. જમવાની કે રહેવાની કોઈ વ્યવસ્થા નથી. મમરા ખાઈને બધા રહે છે.”

બીજા ખેડૂતોએ કહ્યું:

“2–3 કિમી લાઈન છે. અમે ગઈકાલ સાંજે 7 વાગ્યે આવ્યા હતા. હજી પણ વારો નથી આવ્યો. સરકાર ખરીદી કરે છે એ સારું છે, પણ વ્યવસ્થા ન હોય તો અમને ઘણું દુખ પડે છે.”

આવા સંજોગોમાં ખેડૂતોની તકલીફો વધી જાય છે—

• બળતણનો ખર્ચ

• સમય બગાડ

• શારીરિક થાક

• ખાતર–પાણી–ઠંડી—સૌનો સામનો

ખેડૂતના જીવનમાં વ્યવસ્થા જેટલી ખૂટે છે, મુશ્કેલી તેટલી ઊભી થાય છે.

અધિકારીઓના દાવા—“વધુ મજૂરો બોલાવ્યા છે, કામ ઝડપથી થશે”

નાફેડ અને માર્કેટયાર્ડના અધિકારીઓએ આ સમગ્ર પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લેતાં વાયદા કર્યા:

• લેબર કોન્ટ્રાક્ટરને વધુ મજૂરો બોલાવવા સૂચના

• જે મજૂરો ઝઘડામાં સામેલ હતા તેમની પૂછપરછ

• કામ અટકી ન રહે એની જવાબદારી તંત્રની

તેમણે જણાવ્યું કે,

“મજૂરોની અછતને કારણે કામ અસર પામ્યું છે, પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ સુધરશે.”

પરંતુ ખેડૂતો સ્પષ્ટપણે કહી રહ્યા છે કે આશ્વાસન પૂરતું નથી— ઝડપી અમલ જરૂરી છે.

ખેડૂતોની માંગ—“વાતો નહીં, વ્યવસ્થા કરો”

ખેડૂતો ખુલ્લેઆમ કહી રહ્યા છે:

• તાત્કાલિક વધુ મજૂરો રાખો

• રાત્રે ખરીદી કેન્દ્ર બંધ ન કરો

• રાહ જોયા રહેલા ખેડૂતો માટે તાત્કાલિક પાણી, ચા, શૌચાલયની વ્યવસ્થા કરો

• વાહનોની લાઈન પાછળથી શિસ્તબદ્ધ રીતે ચલાવો

• કાંટાઓની સંખ્યા વધારવી જોઈએ

• મારામારીના બનાવોને રોકવા કડક પોલીસ વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ

એક ખેડૂતનું તીખું નિવેદન—

“ખેડુંતો માટે સરકાર ઘણી યોજનાઓ કરે છે, પણ ખરીદી વખતે કોઈ વ્યવસ્થા નથી. વારો ન આવીને અમારા સમય અને પૈસા બગડે છે.”

જૂથ અથડામણથી ઉભી થયેલી મોટી સમસ્યા—ખેડૂતના એક દિવસનું નુકસાન કેટલું?

એક ખેડૂત 36 કલાક રોકાય એટલે તેનું નુકસાન ગણીએ તો—

• ટ્રેક્ટર/વાહનનું બળતણ

• મજૂર/ડ્રાઈવરનું મોંઘું વેતન

• ઘરે રહેલા ખેતી–પશુપાલનના કામમાં વિક્ષેપ

• ઠંડી અને થાકથી સ્વાસ્થ્ય પર અસર

• પાક વેચવામાં વાર લાગતો હોય તો ભાવે ફેરફાર થાય તેવી ભીતિ

આ બધું મળીને ખેડૂતો પર ભારણ બની જાય છે.

ખરીદી કેન્દ્રોની વાસ્તવિકતા—તંત્રની તૈયારી કાગળ પર જ?

દર વર્ષે નાફેડની ખરીદી સીઝન શરૂ થાય ત્યારે ખેડૂતો ઉત્સાહથી આવવા લાગે છે. પરંતુ—

• દરેક વર્ષે લાઇન

• દરેક વર્ષે મજૂરોની અછત

• દરેક વર્ષે તોલાટ ન ચાલવાના પ્રશ્નો

• દરેક વર્ષે રાત્રે અંધાધુંધ અવ્યવસ્થા

આ બાબતો દર્શાવે છે કે ખરીદી કેન્દ્રો “અનુમાનિત ભીડ”ને હેન્ડલ કરવા પૂરતા નહીં હોય.

** ઘટનાનો સામાજિક પ્રભાવ—ખેડૂતનો સમય બગડે એટલે ગ્રામ્ય અર્થતંત્ર પ્રભાવિત**

એક ખેડૂત દિવસભર મગફળી તોલાવવા આવે અને બે દિવસ ફસાઈ જાય તો—

• બીજાં ખેડૂતોના ખેતરના કામ અટકે

• કૂળીઓ કે મજૂરો રાહ જુવે

• બજારમાં અન્ય પાકોની વેચાણ પ્રક્રિયામાં વિક્ષેપ

• પરિવારિક કાર્યો પણ અટકી જાય

કુલ મળીને, એક ખરીદી કેન્દ્રની અવ્યવસ્થાથી સંપૂર્ણ ગામડાનું અર્થતંત્ર ખોરવાય છે.

અંતિમ તબક્કે—તંત્રને ક્યાં સુધારવાની જરૂર?

1. મજૂરોનો વૈકલ્પિક સ્ટોક હંમેશા તૈયાર રાખવો

2. જૂથ અથડામણ થાય તો તરત બદલ મજૂરો મૂકવા

3. રાત્રે 24×7 તોલાટ ચાલે તેવી વ્યવસ્થા

4. ખેડૂતો માટે મફત ચા–પાણી–ટોયલેટ સુવિધા

5. સી.સી.ટી.વી અને પોલીસ પેટ્રોલિંગ સક્રિય કરવું

6. ખરીદી કેન્દ્રો પર વોટ્સએપ હેલ્પલાઈન

7. ખેડૂતની વાહન કતારનું ડિજિટલ ટોકન સિસ્ટમ

સંપૂર્ણ ઘટના—એક જ વાક્યમાં

મજૂરો વચ્ચેની ઝઘડાએ ખરીદી કેન્દ્રની ગતિ રોકી—ખેડૂતોને ઠંડીમાં રાતો જાગવી પડી અને 36 કલાક સુધી વારો ન આવતા ભારે મુંઝવણ ઊભી થઈ. તંત્ર દાવા તો કરે છે, પરંતુ વાસ્તવિક સમસ્યાઓ ખેડૂતોએ ભોગવી.

Author: samay sandesh