“ધમકીઓ, દબાણ અને થાકમાં ધકેલી દેતી ‘સરની કામગીરી’: બીએલઓ–સુપરવાઈઝરને ગુલામ સમાન વર્તાવતી તંત્રની કડકાઈનો ચોંકાવનારો ગ્રાઉન્ડ રિપોર્ટ”

કાગળ પરની સરકાર અને મેદાન પરની ‘તંત્રની સત્ય કહાની’**

સરકાર દ્વારા મતદાર યાદીની ચોકસાઈ અને પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરવા ‘સરની કામગીરી’ શરૂ થતી જ રાજ્યભરમાં બીએલઓ (Booth Level Officer), સુપરવાઈઝર અને શિક્ષકો જેવી નોન-એડમિનિસ્ટ્રેટિવ સ્ટાફ પર કામનું તણાવ અચાનક જ ઘણી ગણી વધી ગયું છે. નામે ‘જવાબદારી’, પરંતુ વાસ્તવમાં આ કામગીરી મેદાન પર કામ કરનાર નીચલા સ્તરના કર્મચારીઓ માટે ધમકીઓ, અપમાન અને ગેરવ્યવહારનું ભયાનક ચિત્ર બની ગઈ છે.

શહેરોથી લઈ ગ્રામ્ય વિસ્તારો સુધી, વોટ્સએપ ગ્રૂપોમાં ફરતા મેસેજોમાં “કામ કરો નહીં તો ધરપકડ થશે, રજા મંજૂર કરશો નહીં, આજ રાતે જ ડિજિટાઈઝેશન કરો નહીં તો consequences…” જેવા શબ્દો ખુલ્લેઆમ લખાયા છે.
આ માત્ર તંત્રની બેદરકારી નહિ, પરંતુ પ્રશાસકિય પદાધિકારીઓ દ્વારા મેદાનના સ્ટાફ પર અમાનવીય દબાણનું નંગું ઉદાહરણ છે.

આ ગ્રાઉન્ડ રિપોર્ટ માત્ર સંજોગોની વાત નથી કરતો—પરંતુ સમગ્ર બાબતને માનવ અધિકારો, કર્મચારીઓની માનસિક સ્થિતિ અને તંત્રની ‘ડર દ્વારા કામ લેવાય’ જેવી ખોટી પદ્ધતિ સાથે સાંકળીને આખું ચિત્ર સાચા સ્વરૂપે રજૂ કરે છે.

૧. સરની કામગીરી: જ્યારે હેતુ સારું, પરંતુ પદ્ધતિ ખોટી

મતદાર યાદી સુધારણા, મતદાર અધિકાર મજબૂત કરવાના અભિયાનમાં સરની કામગીરીનું મહત્વ નકારી શકાય તેમ નથી.
પરંતુ તેનો અર્થ શું?
તેનો અમલ કેવી રીતે થાય?
શું નિયમો છે?
અને મેદાન પર વાસ્તવિકતા શું છે?

સરની કામગીરીનું નિરાંતે અમલીકરણ કરવા—

બીએલઓઓને ઘર-ઘર જઈને ફોર્મ નંબર 6, 7, 8 અને 8A ભરાવવા,
ડેટા ચકાસવા,
ફોટો, સરનામું, ઉંમર વેરિફાય કરવાની જવાબદારી હોય છે.

પરંતુ કાગળ પર જળવાયેલા નિયમો પ્રમાણે, આ કામગીરી માનવિય રીતે, સમયબદ્ધ રીતે અને પ્રેશર વગર થવી જોઈએ.
હકિકતમાં, આ કામગીરી **“ઓછા સમયમાં વધુ કામ”**ના સૂત્ર હેઠળ ચાલી રહી છે—જેનું સૌથી વધુ બોજું બીએલઓ અને સુપરવાઈઝર પર પડે છે.

૨. ‘મોડી રાત સુધી કામ કરો, વહેલી સવારે હાજર રહો’ – માનવ સીમાઓની પરખ

રિપોર્ટમાં સામેલ તમામ જિલ્લાઓ—નવસારી, મેસાણા, સુરેન્દ્રનગર, કેશોદ સહિત—માં બીએલઓઓએ એક સમાન ફરિયાદ કરી છે:

રાત્રે 11–12 વાગ્યા સુધી વોટ્સએપ ગ્રૂપમાં મેસેજ
1 કલાકમાં અપડેટ મોકલવાની ફરજ
વહેલી સવારે 7 વાગ્યે ફરી રિપોર્ટિંગ
શાળા, ઘર, સરકારી ફરજ—બધું છોડી ‘માત્ર આ કામ’

એક બીએલઓએ કહ્યું:
“ઘર–ઘર જઈને કામ કરવું, માહિતી સાંકળવી એ સરળ છે, પરંતુ તંત્ર રાત્રે 1 વાગ્યે મેસેજ કરે અને સવારે 7 વાગે મીટિંગ બોલાવે—આ મનુષ્ય માટે શક્ય છે?”

૩. કેશોદ ઘટના: મદદનીશ કલેક્ટરનો વૉટ્સએપ મેસેજ જેનાથી હડકંપ

કેશોદના એક અધિકારીએ ગ્રૂપમાં લખ્યું મેસેજ તાત્કાલિક statewide ચર્ચાનો વિષય બન્યો:

“દરેક સુપરવાઈઝરને અત્યાર સુધી એકત્રિત કરાયેલા તમામ ફોર્મનું ડિજિટાઈઝેશન આજે રાતે જ પૂર્ણ કરવાનું રહેશે.
જો તમે નથી ઈચ્છતા કે હું તમારી વિરુદ્ધ ધરપકડ વોરંટ જારી કરું, તો સમયસર કામ કરો.
I am very serious.”

સરકારની કામગીરીમાં જવાબદારી જરૂરી છે, પરંતુ ધરપકડની ધમકી આપવી એ એકદમ બિનકાનૂની અને અમાનવીય છે.

દરેક બીએલઓ એકસરખો પ્રશ્ન પૂછે છે—
“શું બીએલઓ ગુનેગાર છે?
શું અમે ફરજ નિભાવીએ છીએ કે ગુલામી?”

૪. નવસારી: ‘કિસ્સો 2 પ્રમાણે કામ કરો, નહીં તો ભોગવવું પડશે’ – અધિકારીનો સેદ્ધો ખતરા ભર્યો મેસેજ

નવસારીના એક વોટ્સએપ ગ્રૂપમાં એક અધિકારીનો મેસેજ હતો:

“સૂચના આપવામાં આવે છે—કિસ્સો 2 એમ કામ કરો.
નહીં તો ભોગવવું પડશે.
છેલ્લીવાર લખું છું. ચેતી જાજો.”

આ મેસેજ પછી અનેક બીએલઓએ ગ્રૂપમાં પોતાની વેદના વ્યક્ત કરી—

“અમે માનવ છીએ કે મશીન?”
“ઘરે જવાની છૂટ નથી?”
“સમયસર કામ કરીએ છીએ છતાં અપમાન?”

આ પ્રકારના મેસેજ કર્મચારીઓમાં ભયનું વાતાવરણ બનાવે છે.

૫. સુરે઼ન્દ્રનગર–વઢવાણ: રજા બંધના આદેશ—માનવ અધિકાર ઉપર આંચકો

વઢવાણની સ્કૂલોના વોટ્સએપ ગ્રૂપમાં એક અધિકારીએ સ્પષ્ટ લખ્યું:

“કોઈ પણ સહાયક કે શિક્ષકની સરની કામગીરી પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી રજા મંજૂર કરવાની નથી.”

આ મેસેજમાં બે ગંભીર મુદ્દા છુપાયેલા છે:

બીએલઓનો મોટો ભાગ શિક્ષકો છે, જેને શાળા–કાર્યની સાથે સરની કામગીરી પણ સંભાળવી પડે છે.
રજા બંધ કરવી એ શિક્ષકના આધિકાર પર સીધી અસર છે.

એક શિક્ષકે કહ્યું:
“અમારા ઘરે બીમાર બાળકો છે, ઘરના સભ્યો છે, પરંતુ તંત્ર કહે છે—રજા નહીં. શું આ ગુલામી નથી?”

૬. વાસ્તવિક મેદાની સ્થિતિ: ગરમી, તડકો, ડેટા-એન્ટ્રી, મોબાઈલ કનેક્ટિવિટી – દરેક પગલે મુશ્કેલી

સરની કામગીરી કાગળ પર જેટલી સરળ લાગે છે, મેદાનમાં એટલી જ મુશ્કેલ છે:

ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ઘરને ઘર શોધવું
વૃદ્ધ નાગરિકોની માહિતી મેળવો
આધાર–મતદાર કાર્ડમાં હેડિંગ મિસમેચ
ફોટો મેળવવો
નેટ ન ચાલે તો ડિજિટાઈઝેશન અટકે
રાતે ઘરે જઈને ઓનલાઈન એન્ટ્રી

બીએલઓઓના જણાવ્યા મુજબ,
એક ફોર્મ સાચા રીતે ભરવા માટે સરેરાશ 25–30 મિનિટ લાગી જાય છે.
દિવસે ઓછામાં ઓછા 35–40 ફોર્મની અપેક્ષા—
એટલે કે દિવસના 14–15 કલાકનું કામ.