મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિમાં છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી જોવા મળતો સૂક્ષ્મ તણાવ હવે ખુલ્લેઆમ મંચ પરથી પ્રગટ થવા લાગ્યો છે. રાજ્ય સરકાર ચલાવતા મહાયુતિ ગઠબંધનના બે મુખ્ય સથવાં—ભાજપના મુખ્ય પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડણવીસ અને શિવસેનાના નેતા, નાયબ મુખ્ય પ્રધાન એકનાથ શિંદે—આપસી નિવેદનોના સૂરથી રાજકીય વર્તુળોમાં ચર્ચાનો કેન્દ્ર બન્યા છે. પાલઘર જિલ્લામાં સ્થાનિક સ્વરાજની ચૂંટણીને પગલે યોજાયેલી બંને નેતાઓની રૅલીઓમાં પરસ્પર ટકોર અને જવાબી ટકોરે સ્પષ્ટ સંકેત આપ્યો કે મહાયુતિની આંતરિક ગતિશીલતા હવે બદલાઈ રહી છે.
શિંદેના કટાક્ષ બાદ ફડણવીસનો દહાણુ મંચ પરથી તીખો જવાબ
પાલઘર જિલ્લાના દહાણુમાં ભાજપના કાર્યકરોને સંબોધતા સીએમ દેવેન્દ્ર ફડણવીસે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જણાવ્યું—“અમારા વિશે ખરાબ બોલનારને અવગણો… તેઓ કહે કે અમારી લંકા બાળી દેશે, પરંતુ અમે લંકામાં રહેતા નથી. અમે રાવણના નહીં, રામના ભક્ત છીએ.”
આ નિવેદન માત્ર રૅલીનું રાજકીય સૂત્ર ન હતું, પરંતુ તે શિંદે દ્વારા કરાયેલા અગાઉના કટાક્ષનો પ્રત્યુત્તર હતો. બે દિવસ અગાઉ શિવસેના નેતા શિંદેએ BJPની તુલના રાવણ સાથે કરતાં કહ્યું હતું કે “ઘમંડ રાવણનું પણ સળગ્યું હતું. તમે પણ 2 ડિસેમ્બરે એ જ કરવાનું છે.”
ફડણવીસના જવાબથી સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે શિંદેનું નિવેદન BJPના ટોચના નેતૃત્વને ચુભ્યું હતું.
રાજકારણમાં ઉપમા અને પ્રતિકો—પરંતુ આ વખતનો સમય અનોખો
રાજકારણમાં રાવણ-રામની ઉપમા નવી નથી, પરંતુ સત્તા-ગઠબંધનના બે સૌથી અગત્યના સાથીઓ વચ્ચે આવી ઉપમાઓનું આદાન–પ્રદાન રાજકીય દસ્સીપકડને અનોખી સ્થિતિમાં મૂકે છે. સામાન્ય રીતે ચૂંટણીમાં પક્ષો એકબીજાની ટીકા કરે, પરંતુ સાથી પક્ષના નેતાઓ વચ્ચેની આ પ્રતિકાત્મક ટકોર આંતરિક અંધરતોની પુષ્ટિ કરે છે.
શિંદેનું પાલઘર નિવેદન—ઘમંડ, રાવણ અને મતવિસ્તારોનું રાજકારણ
ફડણવીસના જવાબને સમજવા માટે શિંદેના પાલઘર નિવેદનની પૃષ્ઠભૂમિ જાણવી મહત્વપૂર્ણ છે. પાલઘરના પ્રચારમાં શિંદેએ BJPનું નામ લીધા વિના કહ્યું હતું—
“રાવણ પણ ઘમંડી હતો, લંકા સળગી ગઇ. ઘમંડ સામે આપણે બધા એક થયા છીએ… 2 ડિસેમ્બરે તમને પણ લંકા બાળવી પડશે.”
આ સૂચન સ્પષ્ટપણે BJPને નિશાન બનાવતું હતું.
પાલઘરમાં શિવસેના, NCPના (બન્ને જૂથ) નેતાઓને સાથે લાવીને BJPને પડકાર આપી રહી છે. શિંદેના આ સૂત્રો બતાવે છે કે સ્થાનિક ચૂંટણીમાં BJPને પાછળ ધકેલવા શિવસેના સંપૂર્ણ સજ્જ છે.
દહાણુ રૅલી: ફડણવીસનો “રામ-લંકા” પ્રહાર—એક રાજકીય સંદેશ
દહાણુમાં ફડણવીસે આપેલો જવાબ સોફ્ટ ભાષામાં કડક સંદેશ હતો. તેમણે કહ્યું—
-
“ચૂંટણી આવે ત્યારે લોકો કંઈ પણ બોલે છે, તેને દિલ પર ન લો.”
-
“અમે ભગવાન રામની પૂજા કરીએ છીએ, રામનું ધર્મ ધ્વજ અનાવરણ કર્યું છે.”
-
“લંકાને અમે બાળી નાખીશું, કારણ કે અમે રામના ભક્ત છીએ.”
આ સંદેશનું દ્વિઅર્થ રાજ્ય-વિશ્લેષકો દ્વારા વાંચવામાં આવ્યો છે—
-
રાજકીય રીતે: BJP ગઠબંધનમાં પોતાનું પ્રભુત્વ ગુમાવશે નહીં.
-
ধાર્મિક પ્રતિકો દ્વારા: રામનું સ્થાન BJPના રાજકારણમાં કેન્દ્રમાં છે, જ્યારે ‘રાવણ’નું પ્રતિક શત્રુ કે વિરોધી તરીકે સમજાય છે.
યે સંકેત એ પણ આપે છે કે BJP શિંદે દ્વારા અપાયેલ ‘રાવણ’ ઉપમા સહન કરવા તૈયાર નથી.
મહાયુતિમાં વધતા તણાવના મૂળ—ડોમ્બિવલી-કલ્યાણ પારાનો વિવાદ
આ વિવાદ માત્ર ભાષણ સુધી સીમિત નથી. છેલ્લા બે સપ્તાહથી મહાયુતિમાં આંતરિક તણાવની અસર અલગ અલગ પ્રસંગે જોવા મળી છે.
1️⃣ ભાજપમાં શિવસેનાના પૂર્વ કાઉન્સિલરોની એન્ટ્રી
ડોમ્બિવલી–કલ્યાણ વિસ્તારમાં શિવસેનાના ભૂતપૂર્વ કાઉન્સિલરો—જેઓ શિંદેના પુત્ર શ્રીકાંત શિંદેના નજીકના માનવામાં આવે છે—તેમની BJPમાં એન્ટ્રીથી ગઠબંધનમાં ભારે ઘર્ષણ ઊભું થયું.
શિવસેનાએ આ ઘટના બાદ સાપ્તાહિક કેબિનેટ બેઠકનો બાહિષ્કાર કર્યો. આ પહેલી જ ઘટના હતી જ્યાં ગઠબંધન જાહેર રીતે તૂટતું જોવા મળ્યું.
2️⃣ ફડણવીસ–શિંદે વચ્ચેની ક્લોઝ્ડ-ડોર બેઠક
આ મુદ્દે શિંદેએ ફડણવીસ સાથે બેઠક કરી પરંતુ મીડિયા અહેવાલો અનુસાર તેઓ ફડણવીસના જવાબથી અસંતોષિત રહ્યા.
ફડણવીસે શિંદેને સમજાવ્યું કે શિવસેના પણ પહેલા BJPના નેતાઓને લઈને આવી ચુકી છે, એટલે આ પ્રક્રિયા રાજકારણમાં નવી નથી.
પરંતુ શિંદેનો ગુસ્સો શાંત થયો ન હતો.
3️⃣ શિંદેનું દિલ્હી દોડવું—અમિત શાહને ફરિયાદ?
રાજ્યની રાજકીય ખેંચતાણને કેન્દ્રમાં પહોંચાડતાં શિંદેએ દિલ્હીમાં ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહને મુલાકાત કરી અને રાજ્ય BJPની કેટલીક કામગીરી વિશે નારાજગી વ્યક્ત કરી—મीडिया સૂત્રોના જણાવ્યા પ્રમાણે.
આ ઘટના શિંદે–ફડણવીસ સંબંધોમાં ઊંડા તિરાડના સંકેત તરીકે જોવામાં આવી.
પાલઘરનું રાજકારણ—એક પ્રતિકાત્મક યુદ્ધભૂમિ
પાલઘર જિલ્લો મહાયુતિ માટે માત્ર એક સ્થાનિક ચૂંટણીનો વિસ્તાર નથી; તે રાજ્યમાં ગઠબંધનની શક્તિ-ગતિશીલતા માપવાનું લિટમસ ટેસ્ટ છે.
-
એક તરફ BJPનું મજબૂત સંગઠન,
-
બીજી તરફ શિવસેનાની સ્થાનિક પકડ,
-
અને હવે NCP (બન્ને જૂથ) સાથે મળીને શિંદેનું મજબૂત રાજકીય સમીકરણ…
આ ચોરસ રાજકારણમાં સાથી પક્ષો વચ્ચેનો સંકલન મૂળ પડકાર બની રહ્યો છે.
રાજકીય વિશ્લેષકો શું કહે છે?
રાજકીય નિષ્ણાતોનું માનવું છે—
-
મહાયુતિ ટકેલી છે, પરંતુ આંતરિક અહ્મ અને પ્રભુત્વના પ્રશ્નો ગંભીર બની રહ્યા છે.
-
શિંદેની પાર્ટી પોતાને મજબૂત બતાવીને BJP સામે વાટાઘાટમાં વધુ સ્થાન મેળવવા માંગે છે.
-
ફડણવીસ રણનીતિપૂર્વક શાંતિપૂર્ણ પરંતુ વ્યૂહાત્મક જવાબોથી BJPનું નેતૃત્વ જાળવી રહ્યા છે.
કેટલાક નિષ્ણાતો માને છે કે આવનારી BMC, કૉર્પોરેશન અને વિધાનસભા ચૂંટણીઓની તૈયારીમાં આ તણાવ વધુ જોવા મળશે.
જનતાની વચ્ચે શું ચર્ચા?
પાલઘર અને દહાણુની રૅલીઓ પછી સ્થાનિક લોકો વચ્ચે પણ ચર્ચા ગરમ છે—
-
શું આ તણાવ ગઠબંધન તોડશે?
-
કે માત્ર રાજકીય દબાણ વધારવાની વ્યૂહરચના છે?
-
ચૂંટણી નજીક આવતા સાથીઓને પોતાની પકડ બતાવવાની જરૂર હોય છે, શું તે જ થઈ રહ્યું છે?
લોકચર્ચાઓ, સોશિયલ મીડિયા પર ટિપ્પણીઓ અને રાજકીય ચેનલોના ડિબેટ્સ—સૌમાં એ જ પ્રશ્ન ઉછળે છે:
મહારાષ્ટ્રની મહાયુતિમાં અંદરખાને શું ચાલી રહ્યું છે?
ચૂંટણી-સમયની સાવચેત દૂરસ્તી કે નેતૃત્વ સંઘર્ષ?
કેટલાક રાજકીય સૂત્રોનું માનવું છે—
-
આ તણાવ ચૂંટણી સમયે સામાન્ય રીતે દેખાતો દબાણ-રાજકારણ છે, જે બાદ ગઠબંધન ફરી સંતુલન સાધી લે છે.
-
પરંતુ કેટલાક તેને બંને પક્ષના નેતૃત્વમાં ઉદ્ભવતા સ્પર્ધાત્મક દાવપેચ તરીકે જોવે છે.
ખાસ કરીને શિવસેના (શિંદે ગઠ) રાજ્યમાં પોતાને “મુખ્ય શેરધારક” તરીકે સ્થાપિત કરવા ઈચ્છે છે, જ્યારે BJP રાજ્યની સૌથી મોટી રાજકીય શક્તિ છે—બંને વચ્ચે આ પ્રભુત્વની હોડ છે.
આગળના દિવસો માટે શું સંકેતો?
-
પાલઘરની ચૂંટણી મહાયુતિની આંતરિક એકતા કે વિખંડન બંનેનો પરીક્ષાક્ષણ બનશે.
-
જો પક્ષો જાહેર મંચ પરથી ટકોર જાળવી રાખશે, તો ગઠબંધનનું ભવિષ્ય મુશ્કેલ બની શકે છે.
-
પરંતુ જો વ્યૂહાત્મક મૌન અને સંકલન થશે, તો આ તણાવ માત્ર ચૂંટણી-સમયનું રાજકીય નાટ્ય બની રહેશે.
નિષ્ણાતી નિષ્કર્ષ
પાલઘર અને દહાણુની રૅલીઓએ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે મહારાષ્ટ્રની મહાયુતિ ગઠબંધનની આંતરિક રાજનીતિ એક નવા તબક્કામાં પ્રવેશી છે.
ફડણવીસ અને શિંદે—બંને પોતાના-પણે મજબૂત લોકપ્રિય નેતાઓ—પરંતુ બંને વચ્ચેની રાજકીય ઊંડાઈ, અહ્મ, સત્તા-બંધારણ અને સંગઠનના પ્રશ્નો મહાયુતિમાં ‘તિરાડ’ સર્જતા દેખાઈ રહ્યા છે.
આ તણાવ ચૂંટણી નજીક વધુ સપાટી પર આવી શકે છે અથવા બંને નેતાઓ વચ્ચેની બેઠકમાં સમારકામ પણ થઈ શકે છે.
પરંતુ હાલની સ્થિતિ એટલું તો કહે જ આપે છે—
મહારાષ્ટ્રની સત્તા-રાજનીતિ શાંતિના પડદા પાછળ ઉકળતી હકીકતો છુપાવી રહી છે.
