ભારતના સંસદીય લોકશાહી પ્રણાલીમાં ચાલતા તાજેતરના રાજકીય ઘર્ષણો અને વિચારોના ટકરાવ વચ્ચે એક નવા વિવાદને જન્મ આપતી ઘટના સામે આવી છે. રાજ્યસભાના સેક્રેટરિયેટ દ્વારા સંસદસભ્યો માટે જારી કરાયેલા માર્ગદર્શિકા-અનુરૂપ ‘વંદે માતરમ્’ અને ‘જય હિંદ’ના નારાનો ઉપયોગ રાજ્યસભાની અંદર કે બહાર ન કરવાની સૂચના આપવામાં આવી છે. આ સૂચના સામે મહારાષ્ટ્રના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી તથા શિવસેના (UBT) પ્રમુખ ઉદ્ધવ ઠાકરેે આકરા શબ્દોમાં નિશાન સાધ્યું છે અને BJPને ખુલ્લું પડકાર આપ્યો છે.
વિવાદની શરૂઆતઃ રાજ્યસભાની ગાઇડલાઇનથી ઊઠ્યું રાજકીય તોફાન
સંસદનું શિયાળુ સત્ર આવતી 1 ડિસેમ્બરથી શરૂ થવાનું છે. એ પહેલાં રાજ્યસભાના સભ્યોને આપવામાં આવેલી હૅન્ડબુકમાં સ્પષ્ટપણે લખવામાં આવ્યું છે કે—
“વંદે માતરમ્” અને “જય હિંદ” જેવા સૂત્રો રાજ્યસભામાં કે સભાની બહાર નારાબાજી તરીકે વાપરવામાં આવશે, તો તેને સંસદીય પરંપરાનો ભંગ ગણવામાં આવશે.
આ માર્ગદર્શિકાની જાણકારી બહાર આવતા જ રાજકીય તાપમાન એકાએક વધી ગયું. વિરોધ પક્ષના અનેક નેતાઓએ જણાવ્યું કે આ સૂચના રાષ્ટ્રવાદી ભાવનાઓને દબાવવાનો પ્રયત્ન છે. ખાસ કરીને શિવસેના (UBT) વડા ઉદ્ધવ ઠાકરેે આ મુદ્દાને લઇ BJP પર સીધી રાજકીય કટાક્ષ કર્યો.
ઉદ્ધવ ઠાકરેએ પત્રકારોને શું કહ્યું?
મુંબઈમાં બોલાવેલી પ્રેસ-કોન્ફરન્સમાં ઉદ્ધવ ઠાકરેે કહ્યું:
“અમારા સંસદસભ્યો સંસદમાં જોરથી ‘વંદે માતરમ્’ બોલશે. જો BJPમાં હિંમત હોય તો તેમને બહાર કાઢીને બતાવે.”
આ નિવેદન સાથે તેમણે BJPને સીધી પડકારભરી ભાષામાં કહ્યું:
-
“જ્યારે અમારી BJP સાથે યુતિ હતી, ત્યારે તેઓ જ કહી રહ્યાં હતા કે જે આ દેશમાં રહેવા માંગે તેઓએ ‘વંદે માતરમ્’ બોલવું જ પડશે.”
-
“હવે રાજ્યસભા સેક્રેટરિયેટ એવી સૂચના કાઢે છે કે ‘વંદે માતરમ્’ બોલશો નહિ. તો શું આ BJPના હિન્દુત્વના બુરખાનો પર્દાફાશ નથી?”
-
“જે અધિકારીએ આ સર્ક્યુલર બહાર પાડ્યું છે તેને તો પાકિસ્તાન મોકલી દેવો જોઈએ.”
ઠાકરેના આ નિવેદનો રાજકીય પરિસ્થિતિમાં ભારે ગુસ્સો અને ચર્ચાને જન્મ આપી રહ્યા છે.
BJPના હિન્દુત્વના મુદ્દે ઉદ્ધવ ઠાકરેએ કર્યો પ્રહાર
ઉદ્ધવ ઠાકરે સતત BJP પર ‘ચયનાત્મક હિન્દુત્વ’નો આરોપ લગાવતા આવ્યા છે. આ ઘટનામાં પણ તેમણે કહ્યું:
-
“હિન્દુત્વના નામે લોકો પાસેથી મત માંગો અને પછી સંસદમાં વંદે માતરમ્ બોલવા પર પ્રતિબંધ મુકવાનું સૂચન કરો—આ તો દ્વિમાનસિકતા છે.”
-
“BJPના ચહેરા પરનું નકલી હિન્દુત્વ હવે ઉતરી રહ્યું છે.”
ઉદ્ધવની આ ટીકાએ મહારાષ્ટ્ર રાજનીતિમાં નવા રંગ ભરી દીધા છે, ખાસ કરીને ત્યારે જ્યારે શિવસેના બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગઈ છે અને બંને પક્ષો પોતાની હિન્દુત્વની છાપ મજબૂત કરવા પ્રયાસશીલ છે.
BJP અને રાજ્યસભા સેક્રેટરિયેટની તરફથી પ્રાથમિક પ્રતિક્રિયા
ભલે BJPએ હજુ સત્તાવાર રીતે જવાબ ન આપ્યો હોય, પરંતુ પક્ષના સૂત્રો દ્વારા માહિતી મળ્યાં મુજબ—
-
આ માર્ગદર્શિકા નવી નથી,
-
તેમજ તેનો હેતુ સંસદની ગૌરવપૂર્ણ પરંપરાઓ જાળવી રાખવાનો છે.
રાજ્યસભાના સેક્રેટરિયેટના અધિકારીઓએ પણ જણાવ્યું છે કે:
“આવી સૂચનાઓ અગાઉ પણ આપવામાં આવી છે. નવેમ્બર 2005માં, UPA સરકાર દરમિયાન પણ આવું જ સર્ક્યુલર બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું.”
આ નિવેદન દર્શાવે છે કે આ માર્ગદર્શિકા કોઈ એક પક્ષના દબાણથી બહાર પડી નથી, ولكن સંસદની આંતરિક શિસ્ત માટે વર્ષોથી લાગુ પડે છે.
2005નું ઉદાહરણઃ શું ત્યારે પણ થયો હતો વિવાદ?
નવેમ્બર 2005માં UPA-IIની સરકાર દરમિયાન રાજ્યસભાના સેક્રેટરિયેટે આવી જ ગાઇડલાઇન આપી હતી જેમાં રાજકીય સૂત્રો, નારા અને સંસદની બહાર ઉંચા અવાજે નારાબાજી ન કરવાનો સંદેશ હતો.
તે વખતે પણ કેટલાક પક્ષોએ નારાજગી દર્શાવી હતી, પણ તે વિવાદ ઝડપથી ઠાર પડ્યો હતો. આ વખતના વિવાદમાં ખાસ ફરક એટલો છે કે—
-
હવે રાજકીય ધ્રુવીકરણ ખૂબ તેજ છે,
-
હિન્દુત્વ સામે રાષ્ટ્રવાદ જેવા મુદ્દાઓ કેન્દ્રમાં છે,
-
અને મહારાષ્ટ્રની રાજનીતિમાં શિવસેનાની ફૂટ બાદ ઉદ્ધવ ઠાકરે BJP સામે વધુ આક્રમક રાજનીતિ અપનાવી રહ્યા છે.
શા માટે ‘વંદે માતરમ્’ મુદ્દો એટલો સંવેદનશીલ છે?
‘વંદે માતરમ્’ માત્ર નારો નથી—
-
તે ભારતની આઝાદી ચળવળનું પ્રતીક છે,
-
રાષ્ટ્રગૌરવનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે,
-
તેમજ રાજકીય પક્ષો માટે ભાવનાત્મક હથિયાર સમાન છે.
આ કારણોસર જ્યારે રાજ્યસભામાં તેનો નારાબાજી તરીકે ઉપયોગ ન કરવાનું કહેવામાં આવે, ત્યારે તે માત્ર પ્રથાનું પાલન નથી પરંતુ રાજકીય મતભેદોનું કારણ પણ બની જાય છે.
શિવસેના (UBT)નો સ્ટૅન્ડ સ્પષ્ટઃ ‘રાષ્ટ્રવાદ પર સમાધાન નહીં’
ઉદ્ધવ ઠાકરે અને તેમના પક્ષે સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે—
-
તેઓ સંસદમાં ‘વંદે માતરમ્’ બોલવાનું બંધ નહીં કરે,
-
અને જો કોઈ સત્તાધારી પક્ષ તેમને રોકવા પ્રયાસ કરશે તો તેનો કડક વિરોધ કરશે.
ઉદ્ધવે તો જાહેરમાં જાહેર કર્યું:
“સંસદમાં વંદે માતરમ્ બોલવાના наших સાંસદોને જો BJPમાં હિંમત છે તો બહાર કાઢીને બતાવે.”
આ નિવેદન શિવસેના (UBT)ના રાજકીય વ્યૂહરચનાનો ભાગ છે જેમાં તેઓ રાષ્ટ્રવાદ અને હિન્દુત્વ બંનેને પોતાની તરફ આકર્ષવા માંગે છે.
આગામી સત્રમાં તાણ વધવાની શક્યતા
સંસદનું શિયાળુ સત્ર 1 ડિસેમ્બરથી શરૂ થશે અને તંત્ર તથા રાજકીય પક્ષો વચ્ચેનો આ વિવાદ સત્રની કામગીરીને પ્રભાવિત કરે તેવી શક્યતા છે.
-
શક્ય છે કે વિરોધ પક્ષો આ મુદ્દે પ્રદર્શન કરે,
-
‘વંદે માતરમ્’ બોલીને સરકારને પડકાર આપે,
-
સત્રમાં પ્રશ્નકાળ પૂર્વે ઘર્ષણ સર્જાય.
રાજકીય વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે આ વિવાદ માત્ર ‘સૂત્ર-માર્ગદર્શિકા’ સુધી મર્યાદિત નથી—
તે ભારતની વર્તમાન રાજકીય સંસ્કૃતિ, રાષ્ટ્રવાદની વ્યાખ્યા અને સંસદીય પરંપરાઓ વચ્ચેના અથડામણનું પ્રતિક છે.
શિવસેના (UBT) – BJP વચ્ચેનો તણાવ વધુ ચરમસીમાએ
મહારાષ્ટ્રની રાજકીય જમીન છેલ્લા બે વર્ષથી સતત ધ્રુવીકૃત રહી છે.
-
શિવસેનામાં વિભાજન,
-
એકનાથ શિંદે-ઉદ્ધવ ઠાકરે વચ્ચેનો સત્તાસંગ્રામ,
-
BJP અને શિંદે ગઠબંધનની સરકાર,
-
અને આવનારી લોકસભા ચૂંટણીની તૈયારી—
તમામ મુદ્દાઓ વચ્ચે આ વિવાદ બંને પક્ષોને વધુ આક્રમક બનાવશે.
ઉદ્ધવ ઠાકરે આ મુદ્દાથી BJPને ‘રાષ્ટ્રવાદ’ પર જ પડકારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, જે ભાજપ માટે અત્યંત સંવેદનશીલ વિસ્તાર છે.
ઉપસંહાર: ‘વંદે માતરમ્’ વિવાદ રાજકીય અગ્નિમાં નવું ઈંધણ
આ આખો વિવાદ દર્શાવે છે કે ભારતની રાજનીતિમાં રાષ્ટ્રવાદ અને હિન્દુત્વ જેવી ભાવનાત્મક મુદ્દાઓ કેટલા તીવ્ર અસરકારક છે. માત્ર માર્ગદર્શિકા જાહેર થવાની ઘટનાએ જ રાજકીય વલણોને અથડાવી દીધા છે.
-
શિવસેના (UBT) આ મુદ્દાને લઈને BJPને અડીખમ પડકાર આપી રહી છે,
-
BJP અને રાજ્યસભા સેક્રેટરિયેટ સ્પષ્ટ કરી રહ્યા છે કે આ પ્રથા નવી નથી,
-
અને દેશની રાજકીય પરંપરાઓ સામે આધુનિક રાજકીય વ્યૂહરચનાઓ ફરી સામ-સામે આવી રહી છે.
આગામી દિવસોમાં આ મુદ્દો વધુ ઉગ્ર બનવાની પૂરી શક્યતા છે, ખાસ કરીને જ્યારે સંસદનું નવા સત્રનું પ્રથમ દિન નજીક આવી રહ્યું છે.
