કચ્છનું રણ – અનંત સફેદી વચ્ચે આસમાની રંગે રંગાયેલું અનોખું સૌંદર્ય – દર વર્ષે શિયાળામાં પ્રકૃતિપ્રેમી અને પક્ષી નિરીક્ષણકારો માટે અદ્વિતીય અનુભૂતિ બની રહે છે. આ વર્ષે પણ કચ્છના રણ પ્રદેશમાં શિયાળાની ઋતુ સાથે જ સુરખાબ અથવા ફ્લેમિંગો પક્ષીઓનો રાજસિક પ્રવેશ શરૂ થયો છે. રણના વિશાળ કેનવાસ પર ગુલાબી રંગ છાંટતાં આ પક્ષીઓનો લહાવો જોવા હજારો પ્રવાસીઓ ઉમટી રહ્યા છે.
રાપર તાલુકાના ખડીર વિસ્તાર પાસેના મોટા રણમાં, ખાસ કરીને અમરાપરથી લોદ્રાણી તરફ જતાં ‘સેકન્ડ રોડ ટુ હેવન’ વચ્ચે મોટી સંખ્યામાં ફ્લેમિંગોનું આગમન નોંધાયું છે. પશુપ્રેમીઓના જણાવ્યા મુજબ, આ વર્ષે અત્યાર સુધી સવા લાખથી વધુ સુરખાબ તેમજ કુંજ પક્ષીઓ અહીં તંબુ ગાડી ચૂક્યાં છે. નિષ્ણાતોનું અનુમાન છે કે આગામી અઠવાડિયામાં આ સંખ્યા ચાર લાખને પાર કરી શકે છે.
શિયાળાનું સ્વાગત કરવા આવેલાં મહેમાન સુરખાબ
કચ્છનું હવામાન અને રણની વિશિષ્ટ ભૂગોળ હંમેશાં માઈગ્રેટરી પક્ષીઓ માટે સ્વર્ગ સમાન રહી છે. દર વર્ષે નવેમ્બરથી ફેબ્રુઆરી વચ્ચે ગુજરાતના કચ્છ વિસ્તારમાં—ખાસ કરીને ખડીર, ધોળાવીરા, નારાયણ સરોવર અને લાખપત પાસે—મોટાપાયે ફ્લેમિંગો, કુંજ, પેલિકન, સ્ટોર્ક, અવોકેટ અને અન્ય જળચર પક્ષીઓની આવક નોંધાય છે.
ફ્લેમિંગો પક્ષીઓ ખાસ કરીને કચ્છના ક્ષારવાળાં વિસ્તારોમાં મળતા સૂક્ષ્મ જીવસૃષ્ટિ પર નિર્ભર રહે છે. આ ખોરાક તેમને વિશિષ્ટ ગુલાબી રંગત આપે છે, જે તેમને અન્ય કોઈપણ પક્ષીથી અલગ બનાવે છે.
‘સેકન્ડ રોડ ટુ હેવન’ પર અનોખી દ્રશ્યમાલા
ખડીરના અમરાપરથી લોદ્રાણી તરફ જતાં રસ્તાને છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી લોકો ‘સેકન્ડ રોડ ટુ હેવન’ તરીકે ઓળખે છે.
આ માર્ગ પરથી પસાર થનારા પ્રવાસીઓ જણાવે છે કે સવારના સમયે સૂર્યકિરણોમાં ચમકતા ફ્લેમિંગોના ઝુંડ જીવંત કેનવાસની અનુભૂતિ કરાવે છે.
સ્થાનિક પ્રવાસન ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા સતાજી સમાંએ જણાવ્યું :
“દરેક વર્ષ સુરખાબ આવે છે, પરંતુ આ વર્ષે તેમનો આવકાર્ય વધારો જોવા મળે છે. પ્રવાસીઓ અહીં ફોટોગ્રાફી માટે રોકાઈ જાય છે. આ દ્રશ્ય આંખને શાંતિ આપનારું છે.”
પર્યાવરણમાં સુધારો અને સકારાત્મક સંકેત
છેલ્લાં કેટલાક વર્ષોમાં કચ્છના રણ પ્રદેશમાં સુરખાબની સંખ્યામાં વધારાનું કારણ પર્યાવરણમાં થયેલા કેટલાક સકારાત્મક ફેરફારો છે.
કારણો :
-
રાપર—ખડીર વિસ્તારોમાં જળસ્તર સ્થિર રહેવાનું
-
ક્ષારવાળા રણ વિસ્તારોમાં સૂક્ષ્મ જીવોની વૃદ્ધિ
-
વધતા જળાશયોના સંરક્ષણ કાર્ય
-
કુદરતી ખાનગી વેટલેન્ડ્સનું જતન
-
માનવ હસ્તક્ષેપમાં ઘટાડો
પર્યાવરણપ્રેમી માનતા છે કે આ પક્ષીઓનું વધતું આગમન આ વિસ્તારમાં જીવવૈવિધ્યને વધુ મજબૂત બનાવે છે તેમજ રણ પ્રદેશને વૈશ્વિક પક્ષી પ્રવાસણ નકશા પર વધુ મહત્વપૂર્ણ સ્થાન આપે છે.
સ્થાનિક અર્થતંત્રને પણ ફાયદો
સુરખાબ પક્ષીઓના આગમન સાથે—
-
હોમસ્ટે, રિસોર્ટ અને ટૂરિસ્ટ ગાઈડ્સને કામ મળે છે
-
સ્થાનિક હસ્તકલા અને હેન્ડીક્રાફ્ટ માર્કેટમાં વેચાણ વધે છે
-
પક્ષી સર્વે અને ઇકોટૂરિઝમને પ્રોત્સાહન મળે છે
કચ્છની આ ઓળખ સમગ્ર દેશમાં જ નહીં, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય માર્ગદર્શિકાઓમાં પણ વધારે પ્રમાણમાં ઉલ્લેખિત થવા લાગી છે.
પ્રવાસીઓ માટે મહત્વપૂર્ણ સૂચનો
-
રણ વિસ્તારમાં પક્ષીઓથી ઓછામાં ઓછું 100–150 મીટર અંતર જાળવો
-
ડ્રોનનો ઉપયોગ ન કરો, એ પક્ષીઓને ભયભીત કરી શકે
-
ફ્લેશ લાઈટ સાથે ફોટોગ્રાફી ન કરો
-
રણમાં કચરો ન છોડશો
-
વાહન ધીમે ચલાવો, પક્ષીઓ રસ્તા પર ચાલતા જોવા મળે છે
-
કુદરતી અવાજમાં ખલેલ ન પહોંચાડવા માટે શાંતિ જાળવો
કચ્છ – પક્ષીપ્રેમીઓ માટે શિયાળાનો પરમ લ્હાવો
કચ્છ તેની સંસ્કૃતિ, પારંપરિક વસ્ત્રો અને સફેદ રણ માટે તો પ્રખ્યાત છે જ, પરંતુ સુરખાબના આગમન સાથે રણનું સૌંદર્ય દ્વિગુણ થઈ જાય છે.
અહીં આવતા પ્રવાસીઓને એવું લાગે છે કે જાણે કુદરતે પોતાના રંગોથી વિશાળ રણપ્રદેશને સુંદર ચિત્રપટમાં ફેરવી દીધું હોય.
કચ્છનું શિયાળું વાતાવરણ, ઠંડો પવન અને આકાશમાં વિહરતા ગુલાબી સુરખાબનો ઝુંડ—આ બધું મળી અદભુત નયનરમ્ય દૃશ્ય સર્જે છે, જે કોઈને પણ મંત્રમુગ્ધ કરી દે છે.
