સૌરાષ્ટ્રના ચાર જિલ્લાઓ માટે ગંભીર સંકેત — બાંધકામ નિયમોમાં મોટા ફેરફારની શક્યતા
જામનગર, સૌરાષ્ટ્ર અને સમગ્ર ગુજરાત માટે ચિંતાનો વિષય બની શકે તેવી મહત્વપૂર્ણ માહિતી તાજેતરમાં પ્રકાશમાં આવી છે. દેશની કેન્દ્રીય એજન્સી બ્યૂરો ઓફ ઈન્ડિયા સ્ટાન્ડર્ડ્સ (BIS) દ્વારા દેશભરના ભૂકંપ સંવેદનશીલ વિસ્તારોનું નવું Seismic Zoning Map જાહેર કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં ખાસ કરીને સૌરાષ્ટ્રના ચાર જિલ્લાઓ— જામનગર, રાજકોટ, ભાવનગર અને મોરબી—ની ધરતીકંપ જોખમની તીવ્રતામાં નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે.
આ નવું મેપિંગ ખાસ કરીને જામનગર માટે મોટી ચેતવણી સમાન છે, કારણ કે 24 વર્ષ પહેલાના 2001ના વિનાશક ભૂકંપની યાદો હજુ પણ ગુજરાતીઓના દિલમાં તાજી છે. તે સમયે લાખો લોકો પ્રભાવિત થયા, હજારો મોત થયા અને કરોડો રૂપિયાનું નુકસાન થયું હતું. હવે ફરીથી ભૂકંપ વિશેની નવી વૈજ્ઞાનિક વિગતો લોકોને ચિંતિત કરી રહી છે.
🔍 નવું મેપિંગ શું કહે છે? જામનગર માટે શું બદલાયું?
અગાઉ જામનગરનો સમાવેશ સિસ્મિક જોખમના ઝોન-4માં થતો હતો અને આ ઝોનમાં કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો નથી. પરંતુ જોખમનું પ્રમાણ વધારનાર મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો એ છે કે:
-
અગાઉ ધરતીકંપ સમયે જમીનની હિલચાલનું માપન 0.16g હતું
-
હવે તે વધીને 0.25g થઈ ગયું છે
👉 આનો અર્થ એ થયો કે જમીનની હલનચલન (ground acceleration) લગભગ 56% જેટલી વધી ગઈ છે, જે ભાવિ ભૂકંપ દરમિયાન નુકસાનની તીવ્રતા વધારી શકે છે.
“g-force” એટલે ધરતીકંપ દરમ્યાન જમીન પર લાગતો ઝટકો કેટલી ગતિથી વસ્તુઓને ધકેલે છે તેનો માપ. g-value જેટલું વધારે, તેટલો જ ભૂકંપનો પ્રભાવ વધારે.
🧭 દેશના મેપિંગમાં શું મોટો ફેરફાર થયો?
BIS દ્વારા IS 1893 (part 1): 2025ના 7મા સુધારા (7th Revision) અનુસાર કેટલાંક મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો થયા છે:
✔ નવા ઝોન-6નો સમાવેશ
-
ઉત્તર ભારતના હિમાલય વિસ્તારને સૌથી જોખમી ઝોન-6 તરીકે નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યો છે
-
અગાઉ આ વિસ્તાર ઝોન-5 તરીકે ઓળખાતો હતો
આ ફેરફાર દર્શાવે છે કે ભૂકંપની તીવ્રતા અને આવર્તન વધતા BISએ સૌથી જોખમી વિસ્તારને વધુ ઊંચું વર્ગીકરણ આપ્યું છે.
✔ ગુજરાતના ચાર જિલ્લાઓમાં જોખમની ઊંચી તીવ્રતા
જામનગર, રાજકોટ, ભાવનગર અને મોરબીના accident pronenessમાં વધારો નોંધાયો છે.
આનો અર્થ એ છે કે આ વિસ્તારોમાં ભૂકંપના ઝટકા અગાઉ કરતાં વધારે જોરદાર હોય શકે, ભલે ભૂકંપની તીવ્રતા (Magnitude) સમાન હોય.
🧨 જામનગર અને સૌરાષ્ટ્ર માટે શું અસર થશે?
1️⃣ બાંધકામ નિયમોમાં ફેરફાર આવવાની 100% શક્યતા
નવા મેપિંગને ધ્યાનમાં રાખીને, રાજ્ય સરકાર અને નગરપાલિકાઓ **GDCR (General Development Control Regulations)**માં ફેરફાર કરી શકે છે.
શું બદલાઈ શકે?
-
નવી ઈમારતોમાં Earthquake Resistant Structures ફરજિયાત
-
ઈજનેરી ડિઝાઇન વધુ મજબૂત બનાવવાની ફરજ
-
રિન્ફોર્સમેન્ટ સ્ટીલ, કોલમ-બીમના કદ અને સેફ્ટી ફેક્ટર વધારવા કહેવામાં આવી શકે
-
જૂના મકાનોનું સેફ્ટી ઓડિટ ફરજિયાત બની શકે
2️⃣ બાંધકામનો ખર્ચ વધી શકે છે
ભૂકંપ-પ્રતિકારક બાંધકામ કરવા વધારાના સ્ટીલ, સિમેન્ટ, ખાસ ગ્રેડના કૉલમ-બીમ અને એડવાન્સ્ડ ફાઉન્ડેશન ડિઝાઇનની જરૂર પડશે.
તેથી—
➡ મકાનો, શોપિંગ કોમ્પ્લેક્સ, એપાર્ટમેન્ટ્સ, હાઈરાઈઝ બિલ્ડિંગ્સ મોંઘા થશે
➡ સામાન્ય માણસના ઘર બનાવવાના બજેટ પર અસર પડશે
3️⃣ સરકારી પ્રોજેક્ટ્સ પર પણ અસર
-
સ્માર્ટ સિટી
-
રિંગ રોડ
-
ફ્લાયઓવર
-
નવો કૉસ્ટલ હાઈવે
-
નવો એરપોર્ટ રનવે
આ તમામ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સની ડિઝાઇનમાં હવે વધારે કડક ભૂકંપ રાહતમાં અનુસરીને ફેરફારો કરવાના બની શકે.
🏚 જૂના મકાનો માટે સૌથી મોટો જોખમ
જામનગરમાં 40–50 વર્ષ જૂના વિસ્તારો છે:
-
દાણાપીઠ
-
લાલબંગલો વિસ્તાર
-
શાહપુર
-
ખંભાળિયા ગેટ
-
મહેરનગર
આ વિસ્તારોનાં મકાનો જૂના ધોરણો મુજબ બનાવાયેલા છે, જેમાં ભૂકંપ પ્રતિકારક માપદંડોનો અભાવ છે. જો તીવ્રતા વધી હોય, તો આ મકાનો માટે ખતરો વધારે છે.
👨🔧 2001 પછીના નિયમો — હવે પૂરતા નથી?
2001ના ભૂકંપ પછી ગુજરાતમાં બાંધકામોમાં Earthquake Zone-4 Standards ફરજિયાત બનાવાયા. પરંતુ g-force વધતા હવે એ નિયમો વધુ કડક કરવાની જરૂર થઈ છે.
અહીંથી નિષ્ણાતો માનતા છે:
“નવા મેપિંગ મુજબ Zone-4માં રહેતા શહેરોને Zone-5 એટલે કે ઉચ્ચ જોખમના ધોરણો મુજબ બાંધકામ કરવા પડશે.”
🏛 સરકારનું શું નિવેદન?
હાલ સુધી ગુજરાત સરકાર અથવા રાજ્યના સિસ્મોલોજી વિભાગ તરફથી કોઈ સત્તાવાર જાહેરાત નથી.
પરંતુ સૂત્રો મુજબ:
-
રાજ્ય સરકાર ટૂંક સમયમાં આ મુદ્દે માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી શકે
-
બાંધકામ ક્ષેત્રની સંસ્થાઓ સાથે મિટિંગ યોજાશે
-
RERAને પણ રિફોર્મ કરવા પડશે
🌍 શા માટે વધ્યો જોખમ? વૈજ્ઞાનિકો શું કહે છે?
જીઓલોજી અને સિસ્મોલોજી નિષ્ણાતો અનુસાર:
✔ સૌરાષ્ટ્રનો ભૂગર્ભ વિસ્તાર હાલ વધુ સક્રિય બન્યો છે
-
કચમાં 2001નો ભૂકંપ
-
જામનગરમાં 2014–2023 દરમ્યાન નાના ઝટકાઓનું વધેલું પ્રમાણ
-
અરબી સમુદ્રની અંદર ટેક્ટોનિક પ્લેટ્સમાં દબાણ
આ બધા પરિબળોને ધ્યાનમાં લઈને BISએ g-value અપડેટ કરી છે.
🚧 જામનગર મ્યુનિસિપેશન માટે પડકાર
મોટાભાગના ફ્લેટ, એપાર્ટમેન્ટ્સ અને વ્યાપારી કોમ્પ્લેક્સ:
-
સ્ટિલ્ટ પાર્કિંગ
-
5–20 માળા
-
હાઈરાઈઝ લોડ
-
જૂના GDCR આધારિત મંજૂરી
હવે:
-
Structural Audit ફરજિયાત
-
Fire NOC + Earthquake Safety NOC
-
નવા પ્લાન્સના રિવિઝન
🧑🤝🧑 લોકો કેવી રીતે સાવચેતી રાખે?
✔ નવા મકાન ખરીદતા પહેલાં
-
Structural engineer report
-
Earthquake resistance certificate
-
Soil test report
-
Column-Beam detailing
✔ જૂના મકાનોમાં
-
RCC strengthening
-
Beam-column retrofitting
-
Wall strengthening
-
Safety audit
⛑ જામનગર માટે આગળની દિશા
જામનગરના નાગરિકો, સ્થાનિક ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ અને બાંધકામ ક્ષેત્રના ઉદ્યોગોએ હવે એકસાથે મળીને ભૂકંપની તૈયારીને પ્રાથમિકતા આપવી પડશે.
-
સ્કૂલ, હૉસ્પિટલ, મલ્ટી-સ્ટોરી, હોટેલ—બધામાં ખાસ કાળજી
-
ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ સેલને મજબૂત કરવું
-
મૉક ડ્રિલ કાર્યક્રમો
સૌથી મહત્વનું—
જે ઘરને આપણે સલામત ગણીએ છીએ તેને ભૂકંપ માટે તૈયાર કરવું સમયની માંગ છે.
📝 નિષ્કર્ષ
નવા મેપિંગ મુજબ જામનગર સહિત સૌરાષ્ટ્રના ચાર જિલ્લાઓ માટે ભૂકંપ જોખમનું પ્રમાણ વધ્યું છે. g-forceની વૃદ્ધિએ ચિંતાઓ વધારી છે અને બાંધકામ ક્ષેત્ર માટે પડકારો એકદમ મોટા છે. રાજ્ય સરકારની સત્તાવાર જાહેરાતની રાહ જોવામાં આવી રહી છે.
