આજથી અમદાવાદ–મુંબઈ સેન્ટ્રલ શતાબ્દીમાં OTP વેરિફિકેશન ફરજિયાત
ફેક નંબરથી થતાં ગેરકાયદેસર બુકિંગ અટકાવવાના રેલવેના પ્રયાસો — પ્રયોગ સફળ થશે તો આ મોડેલ અન્ય તમામ મુખ્ય ટ્રેનોમાં લાગૂ થશે
અમદાવાદ/નવી દિલ્હી – ભારતીય રેલવે દ્વારા મુસાફરોને પારદર્શક સેવા પૂરી પાડવાના હેતુસર ટેક્નોલોજી આધારિત અનેક સુધારા વર્ષોથી અમલમાં મુકાતા રહ્યા છે. હવે તેની જ કડીમાં તત્કાલ ટિકિટ બુકિંગ વ્યવસ્થામાં આજે એક મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર અમલી બન્યો છે. આજથી અમદાવાદ–મુંબઈ સેન્ટ્રલ શતાબ્દી એક્સપ્રેસની તત્કાલ બુકિંગ માટે OTP વેરિફિકેશન ફરજિયાત કરી દેવાયું છે. આ નિર્ણય સાથે હવે કોઈપણ મુસાફર અથવા એજન્ટ ફેક અથવા દબદબા વગરના મોબાઈલ નંબરથી તત્કાલ ટિકિટ બુક કરી શકશે નહીં.
રેલવેના ઉચ્ચ અધિકારીઓનો મત છે કે લાંબા સમયથી મુસાફરોને તત્કાલ બુકિંગમાં સમસ્યા ઉભી કરતી ફેક મોબાઈલ નંબર, બોટ–બુકિંગ અને રિસેલિંગ ગેંગોની પ્રવૃત્તિઓ પર આ પગલાંથી મોટો ચાબખો પડશે. આ પ્રયોગને મોડલ પ્રોજેક્ટ તરીકે અમદાવાદ–મુંબઈ સેન્ટ્રલ શતાબ્દી એક્સપ્રેસમાં શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. જો સફળતા મળશે તો આવી OTP ફરજિયાત વેરિફિકેશન વ્યવસ્થા આગામી દિવસોમાં અન્ય શતાબ્દી, તેજસ, વંદે ભારત તથા લાંબી અંતરિયાળી મહત્વપૂર્ણ ટ્રેનોમાં પણ લાગુ કરી શકાય છે.
શા માટે OTP ફરજિયાત બનાવાયું? — રેલવેના જણાવ્યા પ્રમાણે પાંચ મુખ્ય કારણો
રેલવે સત્તાવાળાઓએ જણાવ્યા અનુસાર છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોમાં તત્કાલ કોટામાં મોટાપાયે ગેરરીતિઓ જોવા મળી હતી. સામાન્ય મુસાફરોને ટિકિટ મેળવવામાં મુશ્કેલી પડતી હતી, જ્યારે કેટલાક એજન્ટો દ્વારા એક સાથે અનેક ફેક નંબર પરથી ટિકિટ બુક થાય છે તેવી ફરિયાદો પણ વધી રહી હતી. OTP ફરજિયાત બનાવવાના પાંચ મુખ્ય કારણો આ મુજબ છે—
1. ફેક મોબાઈલ નંબરથી થતા બુકિંગ્સ બંધ થશે
એક જ વ્યક્તિ અથવા ગેંગ અનેક મોબાઈલ નંબરનો ઉપયોગ કરીને એક સાથે ડઝન જેટલી તત્કાલ ટિકિટો બુક કરી લેતા હતા. OTP ફરજિયાત થતા હવે એક વેરીફાઈડ નંબર વગર ટિકિટ બુક જ નહીં થાય.
2. બોટ–સોફ્ટવેર દ્વારા થતી ફટાફટ બુકિંગ અટકશે
કેટલાક જૂથો અત્યાધુનિક સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરીને તત્કાલ વિન્ડો ખુલતાં જ સેકન્ડોમાં ટિકિટો બુક કરી લેતા હતા. આ OTP સિસ્ટમને સોફ્ટવેર તોડી શકશે નહીં.
3. રિસેલિંગ ગેંગને મોટો ફટકો
તત્કાલ ટિકિટોની કૃત્રિમ કમી ઊભી કરીને વધુ ભાવે વેચાતા ‘પ્રિમિયમ ટિકિટ રૅકેટ’ પર આ પગલું મોટો ચાબખો માનવામાં આવે છે.
4. સામાન્ય મુસાફરોને મળશે સમાન તક
ટિકિટો દબંગાઈથી અથવા ગેરકાયદેસર રીતે હડપ થઈ જતી હોવાથી સામાન્ય લોકો નિરાશ થતા હતા. OTP સિસ્ટમ પછી સૌને સમાન તક મળશે.
5. મુસાફરોના ડેટાનાં સુરક્ષણમાં વધારો
સિસ્ટમમાં વેરીફાઈડ મોબાઈલ નંબર જ દાખલ થશે, જેથી ફ્રોડ અથવા ડુપ્લિકેટ એકાઉન્ટના જોખમમાં ઘટાડો થશે.
OTP વેરિફિકેશન કેવી રીતે કામ કરશે? — રેલવે દ્વારા અપાયેલી માર્ગદર્શિકા
OTP–આધારિત તત્કાલ બુકિંગની સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા મુસાફરો માટે સરળ અને સમજાય તેવી રાખવામાં આવી છે.
સ્ટેપ–વાઈઝ પ્રક્રિયા
-
મુસાફર IRCTC વેબસાઈટ અથવા મોબાઈલ એપ પરથી તત્કાલ બુકિંગ પસંદ કરશે.
-
મુસાફર પોતાનો યોગ્ય અને કાર્યરત મોબાઈલ નંબર દાખલ કરશે.
-
એ નંબર પર 6 અંકનો OTP આવશે.
-
OTP દાખલ કર્યા પછી જ તત્કાલ કોટામાં બુકિંગ પ્રક્રિયા આગળ વધશે.
-
OTP ન આવ્યે અથવા ખોટો હોય તો બુકિંગ શક્ય રહેશે નહીં.
રેલવેનો દાવો છે કે OTP વેરિફિકેશનમાં 30–40 સેકન્ડનો ઉમેરો થશે, પરંતુ બદલામાં ગેરકાયદેસર બુકિંગ સંપૂર્ણપણે અટકાવી શકાય છે.
કઈ ટ્રેન માટે નિયમ લાગુ થયો?
આજથી નિયમ માત્ર એક જ ટ્રેન પર લાગુ થયો છે:
➡ અમદાવાદ – મુંબઈ સેન્ટ્રલ શતાબ્દી એક્સપ્રેસ
ભારતની સૌથી વ્યસ્ત અને ઝડપદાર શતાબ્દી ટ્રેનોમાંની એક હોવાથી આ ટ્રેનને પાઇલટ પ્રોજેક્ટ તરીકે પસંદ કરવામાં આવી છે.
રેલવેનો અભિપ્રાય : “ગ્રાહકની સુરક્ષા સૌથી પ્રથમ”
પશ્ચિમ રેલવેના એક ઉચ્ચ અધિકારીએ જણાવ્યું—
“તત્કાલ બુકિંગમાં ભ્રષ્ટાચાર અને ગેરરીતિ મોટાપાયે વધી રહી હતી. OTP વેરિફિકેશનનો આ નવો નિર્ણય મુસાફરોની સુરક્ષા અને પારદર્શિતાને વધારવા માટે અત્યંત જરૂરી છે. અમે આ ટ્રાયલને ખાસ મોનીટર કરી રહ્યા છીએ.”
તેમણે ઉમેર્યું કે મુસાફરો પાસેથી મળી રહેલા પ્રારંભિક પ્રતિસાદ અનુસાર આ પગલાંને ‘પોઝિટિવ’ અને ‘જમાવટ ભરેલું’ ગણાવવામાં આવી રહ્યું છે.
મુસાફરોની પ્રતિક્રિયા – “જરૂરી પગલું, પરંતુ તત્કાલ સ્પીડ પર અસર નહિ થવી જોઈએ”
અમદાવાદ રેલવે સ્ટેશન પર તત્કાલ કેટેગરીમાં મુસાફરી કરતા ઘણા લોકોને આ નવા નિયમ વિશે ખબર પડી છે.
એક મુસાફરે જણાવ્યું—
“ફેક બુકિંગ બંધ કરવા માટે આ પગલું યોગ્ય છે. જો OTP આવવામાં વિલંબ ન થાય તો સામાન્ય મુસાફરોને ઘણો ફાયદો થશે.”
બીજી તરફ કેટલાક એજન્ટોનું માનવું છે કે—
“સિસ્ટમ ભારે હોય ત્યારે OTP આવવામાં મોડું થાય છે, જે તત્કાલ વિન્ડોમાં નુકસાનકારક બની શકે છે.”
રેલવે વિભાગે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે OTP સર્વર્સને ખાસ ઝડપી બનાવવામાં આવ્યા છે જેથી ટ્રાફિક વધે ત્યારે પણ OTP તાત્કાલિક મળે.
ભવિષ્યમાં ક્યાં લાગુ થઈ શકે છે?
જો આ પ્રોજેક્ટ સફળ થશે તો નીચેની ટ્રેનોમાં પણ OTP–વેરિફિકેશન ફરજિયાત બનવાની પૂરી શક્યતા છે—
-
વંદે ભારત ટ્રેનો
-
તેજસ એક્સપ્રેસ
-
અન્ય શતાબ્દી
-
મુંબઈ, દિલ્હી, ચેન્નાઈ, કોલકાતા જેવા મેટ્રો રૂટની હાઈ–ડિમાન્ડ ટ્રેનો
-
રાજધાની અને દુરંતો જેવી પ્રીમિયમ સેવાઓ
રેલવે બોર્ડના સૂત્રો અનુસાર આ સિસ્ટમ સમગ્ર દેશમાં તત્કાલ બુકિંગની એકસમાન અને પારદર્શક વ્યવસ્થા ઉભી કરશે.
ફેક નંબરના કારણે થતા ફ્રોડનાં ઉદાહરણો
છેલ્લા બે વર્ષમાં માત્ર પશ્ચિમ રેલવેમાં—
-
2100 થી વધુ ફેક મોબાઈલ નંબરનો ઉપયોગ કરીને બુકિંગ થયાનું બહાર પડ્યું
-
વિશેષ સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરીને તત્કાલ ટિકિટો સેકન્ડોમાં બુક કરનારા 37 એજન્ટો સામે કાર્યવાહી થઈ
-
અનેક મુસાફરોને ટિકિટ ના મળતા કાળા–બજારના દરો વધી ગયા હતા
આંકડા રેલવેને વધુ મજબૂત સિસ્ટમ તરફ આગળ વધવા માટે પ્રેરણા આપતા રહ્યા છે.
રેલવેની ચેતવણી – નિયમનું ઉલ્લંઘન થશે તો એજન્ટોને કડક સજા
રેલવેએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે OTP સિસ્ટમ બાયપાસ કરવાનો પ્રયાસ
-
ફ્રોડ,
-
ગેરલીગલ સોફ્ટવેર,
-
અથવા ખોટા મોબાઈલ નંબર દ્વારા
કરવામાં આવશે તો સંબંધિત એજન્ટને બ્લેકલિસ્ટ કરવામાં આવશે અને કાયદાકીય કાર્યવાહી પણ હાથ ધરવામાં આવશે.
નિષ્કર્ષ – સામાન્ય મુસાફરો માટે નવા નિયમો આશાજનક
OTP વેરિફિકેશન સિસ્ટમ તત્કાલ બુકિંગને પારદર્શક, સુરક્ષિત અને સૌ માટે સમાન તકાવાળી બનાવવા માટેનું એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. અમદાવાદ–મુંબઈ શતાબ્દી જેવી હાઈ–ડિમાન્ડ ટ્રેનથી તેની શરૂઆત કરીને રેલવે એ સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો છે કે ભાવિ દિવસોમાં મુસાફરોને વધુ ટેક્નોલોજી–આધારિત સુરક્ષા અને સુવિધા મળશે.
જો સિસ્ટમ સફળ થાય છે તો સમગ્ર દેશમાં તત્કાલ ટિકિટ બુકિંગમાં ફેક નંબર, બોટ–બુકિંગ અને રિસેલિંગ મફિયાઓની મનમાનીનો અંત આવવાની પૂરી આશા છે.
