રાજધાની દિલ્હી છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી ઘાતક વાયુ પ્રદૂષણની ગંભીર સમસ્યાનો સામનો કરી રહી છે. હવામાં ઝેરી તત્વોની માત્રા અત્યંત વધી જતા સામાન્ય જનજીવન પર તેની ગંભીર અસર પડી રહી છે. સતત વધતા પ્રદૂષણના કારણે લોકોના સ્વાસ્થ્ય પર ખતરો ઊભો થયો છે, ત્યારે દિલ્હી સરકારે પરિસ્થિતિને કાબૂમાં લેવા માટે આજથી, ગુરુવાર 18 ડિસેમ્બરથી, અત્યંત કડક પ્રતિબંધો અમલમાં મૂક્યા છે.દિલ્હીનો એર ક્વોલિટી ઈન્ડેક્સ (AQI) છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી ‘ગંભીર’ અને ‘અતિ ગંભીર’ શ્રેણીમાં નોંધાઈ રહ્યો છે. પ્રદૂષણના આ સ્તરે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, આંખોમાં બળતરા, ફેફસાં સંબંધિત રોગો અને હૃદયની સમસ્યાઓ વધતી જાય છે. ખાસ કરીને બાળકો, વૃદ્ધો અને પહેલેથી બીમાર વ્યક્તિઓ માટે સ્થિતિ અત્યંત ચિંતાજનક બની છે.
50 ટકા સ્ટાફ માટે ફરજિયાત વર્ક ફ્રોમ હોમ
દિલ્હી સરકારે જાહેર કરેલા મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય મુજબ તમામ સરકારી અને ખાનગી ઓફિસોમાં 50 ટકા કર્મચારીઓ માટે ‘વર્ક ફ્રોમ હોમ’ ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યું છે. આ નિર્ણયનો મુખ્ય હેતુ રસ્તાઓ પર ટ્રાફિકનું ભારણ ઘટાડવું અને વાહનો દ્વારા ઉત્પન્ન થતું પ્રદૂષણ ઓછું કરવાનું છે.જો કે, હોસ્પિટલ, દવાખાના, એમ્બ્યુલન્સ સેવા, વીજળી-પાણી પુરવઠા, ફાયર બ્રિગેડ, પોલીસ અને અન્ય જીવનજરૂરી સેવાઓ સાથે સંકળાયેલા કર્મચારીઓને આ નિયમમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. સરકારનું કહેવું છે કે આવશ્યક સેવાઓ પર કોઈ પણ પ્રકારની અસર ન પડે તે માટે ખાસ કાળજી લેવામાં આવી રહી છે.
બાંધકામ પ્રવૃત્તિઓ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ
વાયુ પ્રદૂષણ વધારવામાં બાંધકામ ક્ષેત્રનો મોટો ફાળો હોવાના કારણે દિલ્હી સરકારે તમામ પ્રકારની બાંધકામ પ્રવૃત્તિઓ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મુક્યો છે. મોટા મકાનો, રોડ, ફ્લાયઓવર તેમજ ખાનગી બાંધકામના કામ તાત્કાલિક અસરથી બંધ રાખવાના આદેશ આપવામાં આવ્યા છે.સરકારે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ પ્રતિબંધ જેટલા સમય સુધી લાગુ રહેશે, તે સમયગાળા દરમિયાન બાંધકામ ક્ષેત્રે કામ કરતા મજૂરોને આર્થિક તકલીફ ન પડે તે માટે દરેક મજૂરને રૂપિયા 10,000ની સહાય આપવામાં આવશે. આ સહાય સીધી તેમના બેંક ખાતામાં જમા કરાવવામાં આવશે, જેથી મજૂરો અને તેમના પરિવારજનોને જીવનયાપન માટે સહારો મળી રહે.
PUC સર્ટિફિકેટ વિના પેટ્રોલ-ડીઝલ નહીં
વાહનોથી થતા પ્રદૂષણને રોકવા માટે દિલ્હી સરકારે એક વધુ કડક નિર્ણય લીધો છે. હવે કોઈ પણ વાહનને માન્ય PUC (Pollution Under Control) સર્ટિફિકેટ વિના પેટ્રોલ અથવા ડીઝલ આપવામાં નહીં આવે.પેટ્રોલ પંપ માલિકોને આદેશ આપવામાં આવ્યો છે કે તેઓ દરેક વાહનનું PUC સર્ટિફિકેટ તપાસ્યા બાદ જ ઈંધણ પૂરૂં પાડે. નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરનાર પેટ્રોલ પંપ સામે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. સરકારનું માનવું છે કે આ પગલાંથી પ્રદૂષણ ફેલાવતા વાહનો રસ્તા પરથી દૂર થશે.
ટ્રકોના પ્રવેશ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ
દિલ્હીમાં બાંધકામ સામગ્રી લાવતા ટ્રકોના પ્રવેશ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. રેતી, સિમેન્ટ, લોખંડ, પથ્થર સહિતની બાંધકામ સામગ્રી લઈ આવતાં તમામ ભારે વાહનોને શહેરની સરહદ પર જ અટકાવવામાં આવશે.આ નિર્ણયથી રસ્તાઓ પર ધૂળકણનું પ્રમાણ ઘટશે અને હવામાં ફેલાતા ઝેરી કણો પર અંકુશ આવશે તેવી આશા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. જોકે, આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ જેમ કે ખાદ્ય સામગ્રી, દવાઓ અને ઇંધણ લાવતા વાહનોને આ પ્રતિબંધમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે.
BS-6 કરતા નીચા વાહનો પર રોક
દિલ્હી બહાર રજિસ્ટર્ડ થયેલા અને BS-6 સ્ટાન્ડર્ડથી નીચા તમામ વાહનોના શહેરમાં પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. BS-4 અને તેનાથી જૂના વાહનોને દિલ્હી સરહદ પર જ રોકી દેવામાં આવશે.પરિવહન વિભાગ અને ટ્રાફિક પોલીસને આ નિયમો કડક રીતે અમલમાં મૂકવા સૂચના આપવામાં આવી છે. સરહદી ચેકપોસ્ટ પર વિશેષ ટીમો તૈનાત કરવામાં આવી છે, જે વાહનોના દસ્તાવેજોની તપાસ કરશે.
જનતા માટે સરકારની અપીલ
દિલ્હી સરકારે નાગરિકોને અપીલ કરી છે કે શક્ય હોય ત્યાં સુધી ઘરમાં રહે, બિનજરૂરી મુસાફરી ટાળે અને જાહેર પરિવહનનો વધુમાં વધુ ઉપયોગ કરે. સાથે જ માસ્ક પહેરવા, બાળકો અને વૃદ્ધોને બહાર ન કાઢવા તથા આરોગ્ય અંગે સતર્ક રહેવાની સલાહ આપવામાં આવી છે.સરકારે શાળાઓ માટે પણ અલગ માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. પરિસ્થિતિ વધુ ગંભીર બનશે તો શાળાઓને ઑનલાઈન શિક્ષણ તરફ ફેરવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવી શકે છે.
રાજકીય અને સામાજિક પ્રતિક્રિયા
દિલ્હીમાં વધતા વાયુ પ્રદૂષણને લઈને રાજકીય માહોલ પણ ગરમાયો છે. એક તરફ રાજ્ય સરકાર કેન્દ્ર સરકારને જવાબદાર ઠેરવી રહી છે, તો બીજી તરફ વિપક્ષ સરકારના પગલાંને મોડાં ગણાવી રહ્યું છે.પર્યાવરણવિદો અને આરોગ્ય નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ પ્રકારના તાત્કાલિક પગલાં સાથે લાંબા ગાળાની નીતિ બનાવવી પણ અત્યંત જરૂરી છે. જો સમયસર કાયમી ઉકેલ ન લાવવામાં આવે તો દર વર્ષે શિયાળામાં દિલ્હી આવી જ સ્થિતિનો સામનો કરશે.
નિષ્કર્ષ
દિલ્હીમાં હાલની પરિસ્થિતિ અત્યંત ગંભીર છે અને સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલા કડક પગલાં સમયની માંગ છે. જો જનતા સરકારના નિયમોનું પાલન કરશે અને પર્યાવરણ પ્રત્યે જવાબદાર વર્તન અપનાવશે તો જ આ ઝેરી હવામાંથી રાહત મળી શકશે.આવતા દિવસોમાં પ્રદૂષણનું સ્તર ઘટે છે કે નહીં તે જોવું મહત્વપૂર્ણ રહેશે. હાલ માટે દિલ્હી ‘હાઈ એલર્ટ’ પર છે અને દરેક નાગરિકની જવાબદારી છે કે તે પોતાના આરોગ્ય સાથે સાથે શહેરના પર્યાવરણની સુરક્ષા માટે સહયોગ આપે.
