ગુજરાતના શિક્ષણક્ષેત્રમાં લાંબા સમયથી અનેક પ્રકારના પ્રયોગો, સુધારાઓ અને નીતિપરિવર્તનો થયા છે. પરંતુ આજે સ્થિતિ એવી ઊભી થઈ છે કે શિક્ષણના મૂળ તત્વ એટલે કે ‘શિક્ષક’ જ વર્ગખંડમાંથી ગાયબ થઈ ગયા છે.
કારણ — રાજ્યમાં ચાલી રહેલી SIR (Special Intensive Revision) મતદારયાદી પુનઃનિરીક્ષણ કામગીરી!
આ પ્રક્રિયા તંત્રની દ્રષ્ટિએ ભલે આવશ્યક ગણાય, પરંતુ તેના કારણે લાખો બાળકોના શિક્ષણ પર સીધી અસર થઈ છે. શિક્ષણના મંદિરોમાં બાળકો બેઠા છે, પરંતુ તેમને શીખવવા માટેનો ‘સર’ નથી!
જામનગરથી લઈને જૂનાગઢ, રાજકોટથી લઈને અમદાવાદ સુધી — શિક્ષણના ખેતરમાં આ અઘાત ‘સાઈલેન્ટ’ સુનામી સમાન છે.
🔹 “SIR એટલે મતદારયાદી સુધારણા… પણ શિક્ષણને સુધારવા કોણ?”
રાજ્ય ચૂંટણી પંચ દ્વારા સમગ્ર ગુજરાતમાં મતદારયાદીનું સઘન પુનઃનિરીક્ષણ એટલે કે SIR કાર્યક્રમ 4 નવેમ્બરથી શરૂ થયો છે, અને તે 7 ફેબ્રુઆરી 2026 સુધી ચાલશે — એટલે કે 96 દિવસ!
આ 96 દિવસ દરમિયાન શાળા શિક્ષકોને મતદારયાદી સુધારણા માટે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા છે.
જામનગર જિલ્લામાં જ જોવામાં આવે તો લગભગ 95 ટકા શિક્ષકોને આ કામગીરી માટે ખેંચી લેવામાં આવ્યા છે.
એક રીતે કહીએ તો, વર્ગખંડોમાં બાળકો બેઠા છે પરંતુ શિક્ષક વર્ગખંડ છોડીને બારણે છે — હાથમાં કાગળ, ટેબલેટ, મતદારયાદી અને દરબારના દોરા!
ભણતરનું ચુલું ઠંડું પડી ગયું છે.
🔹 શાળાઓમાં ‘પાંજરાપોળ’ જેવી સ્થિતિ
જામનગર જિલ્લાના વિવિધ તાલુકાઓ — જામજોધપુર, ખંભાળિયા, ભાણવડ, કલાવડ અને અન્ય વિસ્તારોમાંથી આવતા અહેવાલો ચોંકાવનારા છે.
ઘણી શાળાઓમાં બાળકોને કોઈ શિક્ષક મળતા નથી.
જ્યાં 4 શિક્ષકો હતાં, ત્યાં બધા જ SIR કામગીરીમાં છે.
કેટલીક જગ્યાએ માત્ર એક ‘હેડમાસ્ટર’ શાળાનો દરવાજો ખોલે છે, બાળકોને હાજરી લખાવે છે અને પછી પોતે પણ તંત્રના કાર્યમાં જતો રહે છે.
ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં તો સ્થિતિ વધુ કઠિન છે.
બાળકો આખો દિવસ શાળામાં બેસીને સમય પસાર કરે છે, ક્યારેક મિડ-ડે મીલ લે છે, પરંતુ ભણતરનું ‘મોટિવ’ ક્યાંક ગુમ થઈ ગયું છે.
આ દ્રશ્ય લોકોની આંખો ખોલવા પૂરતું છે કે કેવી રીતે એક વહીવટી નિર્ણયે બાળકોના ભવિષ્ય સાથે ખેલ કરી નાખ્યો છે.
🔹 શિક્ષકો પર 12 કલાકનું ભારણ, દર બે કલાકે રિપોર્ટ!
પ્રાથમિક શિક્ષક સંઘના પ્રમુખ દિગ્વિજયસિંહ જાડેજાએ આ મુદ્દે ગંભીર નિવેદન આપ્યું છે.
તેમના જણાવ્યા મુજબ, દરેક શિક્ષકને સવારે 8 વાગ્યાથી રાત્રે 8 વાગ્યા સુધી મતદારયાદી સુધારણા માટે ફરજ બજાવવાની છે.
અંતે શિક્ષકને દર બે કલાકે પોતાના કાર્યનો રિપોર્ટ ચૂંટણીપંચના સ્થાનિક એકમને મોકલવો ફરજિયાત બનાવાયો છે.
આ રીતે શિક્ષક 12 કલાકની ફરજ બજાવે છે, ત્યારબાદ પોતાનું શાળાનું કાર્ય તો અધૂરું જ રહી જાય છે.
આ આખી વ્યવસ્થા ‘શિક્ષણ’ શબ્દને તંત્ર માટે બિનપ્રાથમિક બનાવી રહી છે.
🔹 “શિક્ષકોને બદલે કરાર આધારિત કર્મચારીઓ રાખો” – શિક્ષક સંઘની માંગ
દિગ્વિજયસિંહ જાડેજા કહે છે કે સરકાર પાસે શિક્ષકો સિવાય અન્ય 18 કેડરના કર્મચારીઓ ઉપલબ્ધ છે, જેમને ચૂંટણીસંબંધિત કામગીરીમાં લગાડવામાં આવી શકે.
પરંતુ તેમ છતાં દર વર્ષે શિક્ષકોને જ 100થી વધુ સરકારી ફરજોમાં લગાડવામાં આવે છે — ક્યારે મતદાર ગણતરી, ક્યારે સર્વે, ક્યારે આરોગ્ય અભિયાન, ક્યારે જનગણના!
તેમણે સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું કે,
“આ પ્રકારની કામગીરીઓ શિક્ષકોના બદલે કરાર આધારિત કર્મચારીઓને સોંપવી જોઈએ, અથવા ખાનગી એજન્સી દ્વારા કરાવવી જોઈએ. કારણ કે શિક્ષકોનો મુખ્ય ધર્મ છે — શિક્ષણ, સરકારી ફરજ નહીં!”
આ માંગ માત્ર પ્રાથમિક શિક્ષક સંઘની જ નથી, પરંતુ સમગ્ર શિક્ષણજગતની છે.
🔹 શિક્ષણનો ગુણોત્તર ઘટશે, ભવિષ્યનું ભણતર ધકેલાશે
જ્યારે સતત ત્રણ મહિના સુધી શાળાઓમાં શિક્ષકો ઉપલબ્ધ નથી, ત્યારે શિક્ષણનો ગુણોત્તર નીચે ઉતરશે એ સ્પષ્ટ છે.
ખાસ કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારના બાળકો માટે આ અસર વધુ ગંભીર છે.
શહેરોમાં ખાનગી ટ્યુશન અને સ્કૂલોમાં વૈકલ્પિક વ્યવસ્થા હોય છે, પરંતુ ગામડાંના બાળકો માટે એક જ આશા — શાળા!
પરંતુ હવે તે શાળા પણ ‘પાંજરાપોળ’ સમાન બની ગઈ છે.
બાળકો દિવસ દરમિયાન મસ્તી કરે છે, કેટલાક ઘર પર જ રહે છે, અને ભણતર માટે કોઈ માર્ગદર્શન નથી.
આ સ્થિતિ લાંબા ગાળે રાજ્યના માનવીય વિકાસ સૂચકાંક (HDI) પર પણ અસર કરશે.
🔹 સરકારની ઉદાસીનતા અને ચૂંટણીપંચની કટ્ટરતા
આ સમગ્ર પ્રકરણમાં સરકારની ઉદાસીનતા સ્પષ્ટ દેખાય છે.
ગાંધીનગરના કક્ષાએથી કોઈ સ્પષ્ટ નિવેદન આવ્યું નથી કે આ સમસ્યાને કેવી રીતે હલ કરાશે.
રાજ્ય ચૂંટણી પંચે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે,
“મતદારયાદી સુધારણા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયા છે, અને તેની માટે શિક્ષકોની ભૂમિકા અવશ્યક છે.”
પરંતુ સવાલ એ છે કે જો દરેક શાળા શિક્ષક આ પ્રક્રિયામાં રહેશે, તો બાળકોને શીખવશે કોણ?
તંત્ર માટે મતદારયાદી ‘વોટ’ છે, પરંતુ બાળકો માટે શિક્ષણ ‘લાઈફ’ છે.
એકનું મહત્વ બીજાથી વધુ નથી, પરંતુ સંતુલન જરૂરી છે — જે હાલ ખૂટતું જોવા મળે છે.
🔹 શિક્ષણની બેદરકારીના અગાઉના ઉદાહરણો
આ પહેલી વાર નથી કે શિક્ષકોને બિનશૈક્ષણિક કામગીરીઓ માટે ખેંચી લેવામાં આવ્યા છે.
2020માં કોરોનાકાળ દરમિયાન શિક્ષકોને હોમ આઈસોલેશન સર્વે, દવાઓનું વિતરણ, રેશન કાર્ડ ચકાસણી જેવા કાર્યોમાં જોડવામાં આવ્યા હતા.
ત્યાર બાદ 2023માં શિક્ષકોને પોલિયો અભિયાન અને રસીકરણ ડ્રાઈવમાં ફરજ સોંપવામાં આવી.
દર વર્ષે આવો કોઈ ને કોઈ કામ શિક્ષકોના માથે આવી પડે છે, અને પછી સરકાર કહે છે — “બાળકોનું ભણતર બગડતું નથી.”
પરંતુ ગ્રાઉન્ડ રિયાલિટી એ છે કે, શૈક્ષણિક કેલેન્ડર ખોરવાઈ જાય છે અને બાળકોના અભ્યાસ પર સીધી અસર પડે છે.
🔹 શું ઉકેલ છે?
શિક્ષક સંઘે ત્રણ મુખ્ય ઉકેલ સૂચવ્યા છે —
-
કરાર આધારિત કર્મચારીઓ અથવા ખાનગી એજન્સી દ્વારા મતદારયાદીનું કામ કરાવવું.
-
અન્ય 18 કેડરના સરકારી કર્મચારીઓ (જેમ કે ગ્રામ સેવકો, ક્લાર્ક, વહીવટી સહાયક વગેરે)ને પણ આ પ્રક્રિયામાં જોડવા.
-
શિક્ષકોને ફક્ત શૈક્ષણિક કામગીરીઓ માટે જ રાખવા અને વર્ષ દરમ્યાન તેમને અનાવશ્યક ફરજોમાંથી મુક્ત કરવા.
જો સરકારે આ ઉકેલો ગંભીરતાથી ન લે, તો રાજ્યના શિક્ષણની સ્થિતિ આગામી વર્ષોમાં વધુ ખરાબ થઈ શકે છે.
🔹 “સર વિના શાળા એ ઘર વિના દીવો”
એક ગ્રામ્ય વાલીએ હૃદયસ્પર્શી શબ્દોમાં કહ્યું —
“અમારા ગામમાં શાળા છે, બાળકો રોજ જાય છે, પરંતુ સર નથી. એવુ લાગે છે કે દીવો છે પણ તેલ નથી.”
આ一句 વાત જ સમગ્ર પરિસ્થિતિનું દર્પણ છે.
શિક્ષણ માત્ર પુસ્તકોથી નથી ચાલતું; તે શિક્ષકના માર્ગદર્શનથી જીવંત બને છે.
જો શિક્ષકોને તંત્રના ચક્કરમાં ફસાવી દેવામાં આવશે, તો શિક્ષણનું ‘પડીકું’ વળી જ જશે — જે હાલની સ્થિતિમાં સ્પષ્ટ રીતે દેખાઈ રહ્યું છે.
🔹 અંતિમ વિચાર
ગુજરાતનું શિક્ષણ હંમેશા વિકાસના માપદંડ તરીકે ગણાય છે.
પરંતુ હાલની સ્થિતિ જોઈને લાગે છે કે સરકારે ચૂંટણીપંચના દબાણ હેઠળ શિક્ષણને પછાડીને રાખ્યું છે.
મતદારયાદી મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ બાળકોનું ભવિષ્ય પણ તેટલું જ મહત્વનું છે.
જો આગામી 96 દિવસ સુધી શિક્ષકો શાળાથી ગાયબ રહેશે, તો તે માત્ર ત્રણ મહિનાનો સમય નહીં, પરંતુ હજારો બાળકોના ભવિષ્યનો ખોવાયેલો અધ્યાય બની રહેશે.
સમય આવી ગયો છે કે સરકાર વિચાર કરે —
SIR પછી શિક્ષણનો “સાર” ક્યાં શોધવો?
