પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી તેમના ત્રણ દેશોના પ્રવાસના અંતિમ તબક્કામાં આજે ખાડી દેશ ઓમાન પહોંચ્યા છે. ભારત અને ઓમાન વચ્ચેના ઐતિહાસિક સંબંધો, વ્યાપારિક સહકાર અને લોકો વચ્ચેની નજીકતાને ધ્યાનમાં લઈએ તો આ મુલાકાત વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે. ખાસ કરીને ઓમાનમાં વસતા લાખો ભારતીયો માટે આ પ્રવાસ આશાનું પ્રતિક છે. આ બધાની વચ્ચે એક પ્રશ્ન ફરી ચર્ચામાં આવ્યો છે—ઓમાનની કરન્સી ‘ઓમાની રિયાલ’ દુનિયાની સૌથી મજબૂત કરન્સીઓમાં શા માટે ગણાય છે? કેમ એક ઓમાની રિયાલ સામે ભારતીય રૂપિયો જ નહીં, પરંતુ અમેરિકન ડૉલર પણ નબળો સાબિત થાય છે?
ઓમાન: ભૂગોળ, વસ્તી અને આર્થિક પરિચય
લગભગ 3,09,500 ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલું ઓમાન આશરે 55 લાખની વસ્તી ધરાવે છે. ભારતના વિદેશ મંત્રાલયના આંકડાઓ મુજબ, ઓમાનમાં લગભગ 7.81 લાખ ભારતીયો વસે છે, જે ત્યાંની કુલ વસ્તીનો નોંધપાત્ર હિસ્સો છે. ઓછી વસ્તી અને મજબૂત આવક સ્ત્રોતો ઓમાનને ઊંચી માથાદીઠ આવક ધરાવતો દેશ બનાવે છે, જે તેની કરન્સીની મજબૂતીમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
ઓમાની રિયાલ: દુનિયાની સૌથી મજબૂત કરન્સીઓમાંનું એક
આજની સ્થિતિએ એક ઓમાની રિયાલની કિંમત અંદાજે 235 ભારતીય રૂપિયા જેટલી છે, જ્યારે તે લગભગ 2.60 અમેરિકન ડૉલર બરાબર છે. વિશ્વમાં બહુ ઓછી કરન્સીઓ એવી છે જે અમેરિકન ડૉલર કરતાં મજબૂત છે. તેમાં ઓમાની રિયાલ સાથે કુવૈતી દિનાર, બહેરીની દિનાર, જોર્ડનિયન દિનાર, બ્રિટિશ પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગ, સ્વિસ ફ્રેંક અને યુરોનો સમાવેશ થાય છે.
આ તરફ ભારતીય રૂપિયાએ આ વર્ષે ડૉલર સામે લગભગ 6 ટકા ઘટાડો નોંધાવ્યો છે, જેના કારણે તે તુર્કી લીરા અને આર્જેન્ટિના પેસો પછી સૌથી નબળું પ્રદર્શન કરનાર ચલણોમાં સામેલ થયું છે. આ તુલનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ઓમાની રિયાલની મજબૂતી પાછળ મજબૂત આર્થિક પાયાં છે.
તેલ અને કુદરતી ગેસ: મજબૂત કરન્સીનો આધાર
ઓમાન પાસે તેલ અને કુદરતી ગેસના વિપુલ ભંડારો છે. આ સંસાધનો દેશની આવકનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે અને વિદેશી હૂંડિયામણ (ફોરેન એક્સચેન્જ)માં સતત પ્રવાહ જાળવી રાખે છે. ઊર્જા ક્ષેત્રમાંથી મળતી આવકને કારણે ઓમાન સરકાર પાસે પૂરતા નાણાંકીય ભંડાર છે, જે કરન્સીની સ્થિરતા જાળવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
સ્થિર આર્થિક નીતિ અને ડૉલર સાથે પેગ
ઓમાની રિયાલની મજબૂતી પાછળનું એક મોટું કારણ એ છે કે તેને અમેરિકન ડૉલર સાથે પેગ કરવામાં આવ્યો છે. લાંબા સમયથી સ્થિર વિનિમય દર જાળવવાથી રોકાણકારોનો વિશ્વાસ વધે છે અને કરન્સીમાં અસ્થિરતા ઓછી રહે છે. આ સાથે, ઓમાનની કેન્દ્રીય બેંક કડક નાણાકીય શિસ્ત અને સંયમિત ખર્ચ નીતિ અપનાવે છે, જે મોંઘવારીને નિયંત્રણમાં રાખે છે.
ઓછી વસ્તી, ઊંચી માથાદીઠ આવક
ઓમાનની વસ્તી ઓછી હોવાથી પ્રતિવ્યક્તિ આવક ઊંચી રહે છે. આર્થિક લાભો થોડા લોકોમાં વહેંચાતા હોવાથી સરેરાશ આવક વધે છે અને દેશની કુલ આર્થિક સ્થિતિ મજબૂત બને છે. પરિણામે કરન્સી પર દબાણ ઓછું પડે છે.
ભારત-ઓમાન વ્યાપારિક સંબંધો
ભારત અને ઓમાન વચ્ચે વ્યાપારિક સંબંધો સતત વિસ્તરી રહ્યા છે. ભારત ઓમાનમાંથી ક્રૂડ તેલ, એલએનજી, યુરિયા અને પેટ્રોલિયમ કોકની આયાત કરે છે. આ ઉપરાંત જીપ્સમ, એલ્યુમિનિયમ અને અન્ય રસાયણો પણ આયાત થાય છે, જે ભારતના વીજળી, ખાતર અને ઔદ્યોગિક ક્ષેત્ર માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.
બીજી તરફ, ભારત ઓમાનમાં ખનિજ ઇંધણ, રસાયણો, કિંમતી ધાતુઓ, લોખંડ અને સ્ટીલ, અનાજ, જહાજો અને બોટ, ઇલેક્ટ્રિકલ મશીનરી, બોઇલર, ચા, કોફી, મસાલા, કાપડ અને ખાદ્ય વસ્તુઓની નિકાસ કરે છે. આ વ્યાપારિક આપલે બંને દેશોની અર્થવ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવે છે.
ઝીરો-ડ્યુટી અને વેપાર સહકાર
ઉલ્લેખનીય છે કે ઓમાને તેના 98 ટકા ઉત્પાદનો પર શૂન્ય-ડ્યુટી ઍક્સેસ ઓફર કરી છે. તેના કારણે ભારતના રત્નો અને ઝવેરાત, કાપડ, ચામડું, ફૂટવેર, રમતગમતના સામાન, કૃષિ ઉત્પાદનો, એન્જિનિયરિંગ ઉત્પાદનો, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, તબીબી ઉપકરણો અને ઓટોમોબાઇલ્સ જેવા ક્ષેત્રોને મોટો લાભ થશે.
આ ઉત્પાદનોમાંથી લગભગ 97.96 ટકા પર તાત્કાલિક ડ્યુટી નાબૂદીની ઓફર કરવામાં આવી છે. બીજી તરફ, ભારત પણ ઓમાનથી આયાત થતી તેની 77.79 ટકા વસ્તુઓ પર ટેરિફ ઘટાડશે, જે ઓમાનની નિકાસના લગભગ 94.81 ટકા જેટલી છે. ખજૂર, માર્બલ અને પેટ્રોકેમિકલ્સ જેવા સંવેદનશીલ ઉત્પાદનો માટે ટેરિફ-રેટ ક્વોટા આધારિત ડ્યુટી-ફ્રી આયાતનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો છે.
પ્રધાનમંત્રી મોદીની મુલાકાતનું મહત્વ
પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની ઓમાન મુલાકાત માત્ર કૂટનીતિક નહીં, પરંતુ આર્થિક દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતીયો માટે રોજગાર, વેપાર અને રોકાણની તકો વધારવા માટે આ મુલાકાત મજબૂત પાયો તૈયાર કરી શકે છે. ઓમાનની મજબૂત કરન્સી અને સ્થિર અર્થવ્યવસ્થા ભારતીય ઉદ્યોગકારો માટે પણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર બની રહી છે.
નિષ્કર્ષ
ઓમાની રિયાલની મજબૂતી કોઈ એક કારણથી નથી, પરંતુ તેલ-ગેસ જેવા કુદરતી સંસાધનો, ઓછી વસ્તી, ઊંચી માથાદીઠ આવક, સ્થિર નાણાકીય નીતિ, ડૉલર સાથેનું પેગ અને મજબૂત વિદેશી હૂંડિયામણ—all મળીને તેને દુનિયાની સૌથી શક્તિશાળી કરન્સીઓમાં સ્થાન અપાવે છે. ભારત અને ઓમાન વચ્ચે વધતા સહકાર સાથે આવનારા સમયમાં આ સંબંધો વધુ મજબૂત બનશે અને બંને દેશોની અર્થવ્યવસ્થાને નવી દિશા આપશે.
