જેતપુર તા. ૫ નવેમ્બર — કુદરતની માર મારતી લહેરોએ આ વર્ષે સૌરાષ્ટ્રના ખેડૂતોને જીવતરા પર લાવી દીધા છે. સામાન્ય રીતે શિયાળાની શરૂઆતમાં પડતું હળવું માવઠું જો સમયસર અને માપસર હોય તો પાક માટે આશીર્વાદ સમાન ગણાય, પરંતુ આ વર્ષે જે રીતે કમોસમી વરસાદ સતત વરસ્યો છે, તે ખેડૂતો માટે અભિશાપ બની ગયો છે. ખાસ કરીને ડુંગળી, લસણ અને શાકભાજી જેવા પાકો ધરાવતા ખેડૂતો માટે આ અણધાર્યા વરસાદે આખું સપનું તોડી નાખ્યું છે.
આ જ પ્રકારની દયનીય સ્થિતિ જેતપુર તાલુકાના થાણાગાલોર ગામના ખેડૂત મહેશભાઈ સાવલિયાને સહન કરવી પડી છે. મહેશભાઈએ આ વર્ષ પોતાના આઠ વિઘાના ખેતરમાં ડુંગળીનો પાક ખૂબ જ મહેનત અને આશા સાથે ઉગાડ્યો હતો. પરંતુ છેલ્લા સાતથી આઠ દિવસ દરમિયાન પડેલા કમોસમી વરસાદે સમગ્ર ખેતરનું સ્વરૂપ જ બદલી નાંખ્યું — લીલી ડુંગળીની પાંખીઓ કાળી પડી ગઈ, જમીનમાં પાણી ભરાઈ ગયું અને પાક નાશ પામી ગયો.
આઠ વિઘાનો પાક, ૧૭ થી ૧૮ હજાર પ્રતિ વિઘા ખર્ચ
ખેડૂત મહેશભાઈએ જણાવ્યું કે તેમણે ડુંગળીના વાવેતર માટે ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળું બિયારણ ખરીદ્યું હતું. બિયારણ સાથે દવા, ખાતર, મજૂરી અને સિંચાઈ જેવા તમામ ખર્ચોને ગણીએ તો એક વિઘા દીઠ આશરે રૂ. ૧૭થી ૧૮ હજાર જેટલો ખર્ચ થયો હતો. એટલે કે કુલ આઠ વિઘામાં તેમણે આશરે રૂ. ૧.૪૦ લાખ જેટલો ખર્ચ કર્યો હતો.
તેમણે જણાવ્યું કે “આ વર્ષે ડુંગળીનો પાક બહુ સરસ દેખાતો હતો. છોડો મજબૂત અને ડુંગળીના ગાંઠા સારા બની રહ્યા હતા. જો આ રીતે હવામાન અનુકૂળ રહેત તો સારા ઉત્પાદન સાથે બજારમાં સારો ભાવ મળવાની આશા હતી. પરંતુ આ અણધાર્યા વરસાદે આખું સ્વપ્ન તોડી નાંખ્યું.”
કમોસમી વરસાદના કારણે પાક પૂરેપૂરો બગડ્યો
થાણાગાલોર ગામ તથા આસપાસના વિસ્તારોમાં છેલ્લા અઠવાડિયામાં અણધાર્યો વરસાદ પડ્યો હતો. આ વરસાદ સામાન્ય નહીં પરંતુ સતત ત્રણથી ચાર દિવસ સુધી ટપોરિયે વરસતો રહ્યો. જેના કારણે ખેતરમાં પાણી ભરાઈ ગયું અને જમીન ભેજાળ બની ગઈ.
ડુંગળીનો પાક પાણીમાં રહી જતા ગળી ગયો અને તેમાં જીવાતો ફેલાઈ ગયા. ખેતરની જમીનમાં હવે માત્ર બગડેલી ડુંગળીના અવશેષો જ બાકી રહ્યા છે. મહેશભાઈ કહે છે કે, “હવે જો આ પાકને ઉપાડવાનો વિચાર કરીએ તો મજૂરી, બોરી, પરિવહન અને યાર્ડ સુધી પહોંચાડવાના ખર્ચો વધે. પણ જ્યારે યાર્ડમાં પહોંચાડીશું તો કોઈ ખરીદદાર હાથ લગાવશે નહીં. બગડેલી ડુંગળીનો ભાવ પણ મળશે નહીં.”
ખેડૂતની દયનીય સ્થિતિઃ ‘મજબૂરીમાં ઘેટાં-બકરાંને ચરવા દીધા’
આ સ્થિતિમાં ખેડૂત મહેશભાઈએ ભારે મનદુખ સાથે નિર્ણય લીધો કે આ પાકમાંથી હવે કોઈ આશા રાખવી વ્યર્થ છે. તેથી તેમણે ખેતરમાં ઘેટાં અને બકરાંને ચરવા માટે મૂકી દીધા. “ઓછામાં ઓછું પશુઓને તો થોડી લીલી પાંદડીઓ ખાવાનું મળશે,” એમ તેમણે ભારે અવાજે કહ્યું.
આ દ્રશ્ય ગામમાં અનેક લોકો માટે હૃદયસ્પર્શી બની રહ્યું છે — જ્યાં ખેડૂત મહેનતથી ઉગાડેલો પાક, જે કોઈક દિવસો પહેલાં લીલોતરીથી છલકાતો હતો, ત્યાં આજે પશુઓ ચરતાં દેખાય છે. કુદરતનો આ પ્રહાર માત્ર પાક પર નહીં પરંતુ ખેડૂતના મન પર પણ ભારે પડ્યો છે.
ખેડૂતની સરકારને અપીલઃ સહાય તાત્કાલિક જાહેર કરો
મહેશભાઈએ સરકારને સીધી અપીલ કરી છે કે આ કમોસમી વરસાદના કારણે પાકના નુકસાનની અસર આખા સૌરાષ્ટ્રમાં જોવા મળે છે. ખાસ કરીને જેતપુર, ધોરાજી, ઉપલેટા અને ગોંડલ વિસ્તારોના ખેડૂતોને ભારે નુકસાન થયું છે.
તેમણે માંગણી કરી છે કે તાત્કાલિક સર્વે કરીને પાક વીમા અને સહાયની રકમ જાહેર કરવામાં આવે જેથી ખેડૂતો આગામી રવિ પાક માટે વાવેતરનું આયોજન કરી શકે. “હવે જો સહાય ન મળે તો આગામી પાક માટે બિયારણ, ખાતર કે મજૂરી ચૂકવવી પણ મુશ્કેલ થઈ જશે,” એમ મહેશભાઈએ કહ્યું.
સ્થાનિક ખેડૂતોની સહાનુભૂતિ અને સામૂહિક દુખ
થાણાગાલોર ગામના અન્ય ખેડૂતો પણ મહેશભાઈની સ્થિતિ જોઈ દુઃખી થઈ ગયા છે. એક ખેડૂતે જણાવ્યું કે “આ વર્ષે સૌ કોઈએ ડુંગળીમાં આશા રાખી હતી, કારણ કે ગયા વર્ષે ભાવ સારા મળ્યા હતા. પરંતુ હવે કુદરતે જ ખેલ બદલી નાખ્યો છે.”
અન્ય ખેડૂતોનું કહેવું છે કે સરકારને માત્ર પેપર પર નહીં પરંતુ જમીન પર ઉતરીને નુકસાનનું મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ. “અમારા જેવા નાના ખેડૂતો માટે એક પાક બગડવો એ માત્ર નુકસાન નહીં પણ આખા વર્ષનો જીવતર ખોરવાઈ જવું છે,” એમ એક વૃદ્ધ ખેડૂતે કહ્યું.
ખેડૂતો માટે વીમા યોજના હોવા છતાં લાભ અધૂરા
ગુજરાત સરકાર દ્વારા ખેડૂતો માટે પાક વીમા યોજના અમલમાં છે, પરંતુ વીમા દાવાઓની પ્રક્રિયા ઘણી વખત લાંબી ચાલે છે. ઘણા ખેડૂતો વીમા યોજના વિશે પૂરતી માહિતીના અભાવે યોગ્ય રીતે દાવો પણ કરી શકતા નથી. મહેશભાઈ જેવા ખેડૂતો માટે વીમા કવરેજ હોવા છતાં, ચુકવણી સમયસર ન થવાને કારણે નુકસાનની ભરપાઈ મુશ્કેલ બને છે.
હવામાનમાં અનિયમિતતાનો વધતો પ્રભાવ
સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તાર છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી હવામાનમાં તીવ્ર ફેરફારોનો સામનો કરી રહ્યો છે. ક્યારેક અણધાર્યા વરસાદ, ક્યારેક લાંબા સમય સુધી સુકા વાતાવરણને કારણે પાકની સિઝન અસ્થિર બની ગઈ છે.
વિશેષજ્ઞો જણાવે છે કે ગ્લોબલ વોર્મિંગ અને હવામાન પરિવર્તનના કારણે આવનારા સમયમાં આવી કમોસમી પરિસ્થિતિ વધુ જોવા મળી શકે છે. તેથી સરકાર અને કૃષિ વિભાગને પહેલેથી તૈયાર રહેવાની જરૂર છે.
સ્થાનિક તંત્રની મુલાકાત અને સર્વેની અપેક્ષા
ગામના સરપંચ અને તાલુકા કૃષિ અધિકારીને આ ઘટનાની જાણકારી આપવામાં આવી છે. આગામી દિવસોમાં તંત્ર દ્વારા સ્થળ પર પહોંચી પાક નુકસાનનો સર્વે હાથ ધરાશે એવી શક્યતા છે. ખેડૂતોની માગ છે કે સર્વે બાદ સહાય રકમ વહેલી તકે જાહેર થાય અને ચેક વિતરણ પ્રક્રિયા વિલંબ વિના હાથ ધરવામાં આવે.
આખરે એક જ સવાલઃ શું ખેડૂતનું પરિશ્રમ આ રીતે પાણીમાં જતું રહેશે?
કુદરતી આપત્તિઓ સામે લડવાનો હિંમતભર્યો ઈતિહાસ ધરાવતા સૌરાષ્ટ્રના ખેડૂતો માટે આ વર્ષ કપરું સાબિત થઈ રહ્યું છે. મહેશભાઈ જેવા હજારો ખેડૂતો પોતાના ઘરની ગુજરાનની ચિંતા સાથે હજી પણ ખેતરની કિનારે ઊભા છે.
તેમનો એક જ સંદેશ છે — “અમે કુદરત સામે ન ઝૂકી શકીએ, પરંતુ સરકાર અમારો સાથ આપશે તો ફરી ઉભા થઈ શકીએ.”
( અહેવાલ માનસી સાવલીયા જેતપુર )
