ઓખા, 6 ઑક્ટોબર, 2025: કાઠિયાવાડ દરિયાકાંઠાના દરિયાઈ જૈવ પર્યાવરણમાં મહત્વપૂર્ણ પ્રાણી મડ ક્રેબ (કાદવ)ના સંરક્ષણ માટે કામધેનું યુનિવર્સીટી ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્ર, ઓખા ખાતે એક અનોખી અને મહત્વપૂર્ણ કામગીરી સફળતાપૂર્વક સંપન્ન થઈ છે. અહીંની મરીન હેચરીમાં ઉત્પન્ન કરેલા મડ ક્રેબના બચ્ચાંને મરીન નેશનલ પાર્ક, પોશીત્રાના દરિયામાં છોડવામાં આવ્યા, જેથી પ્રાકૃતિક જૈવિક સંતુલન જળવાઇ રહે અને આ પ્રજાતિના સંરક્ષણ માટે મહત્વપૂર્ણ પગલાં લેવામાં આવી શકે.
દરિયાઈ કરચલા (સાયલા સીરેટા)ની મહત્વપૂર્ણતા
આર્થિક રીતે પણ અત્યંત મહત્વ ધરાવતી દરિયાઈ કરચલા, જેમને વૈજ્ઞાનિક રીતે સાયલા સીરેટા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, લગભગ ૧.૫ કિલોગ્રામ વજન સુધી વધે છે અને દરિયાકાંઠાના કાદવ અને ચેર વાળા વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે. આ કરચલાની દરિયાઈ બજારમાં વધુ માંગ હોવાથી તેનો વધુ પકડ થાય છે, જેનાથી તેની સંખ્યા દ્રષ્ટિએ ઘટાડો થાય છે.
અત્યાર સુધીમાં દરિયાઈ કાદવ પર્યાવરણમાં આ પ્રજાતિનું પ્રમાણ ઘટી રહ્યું છે, જેના પરિણામે સમુદ્રી ઈકોસિસ્ટમ માટે આ પ્રાણીની ઉપલબ્ધતા અને સંરક્ષણ મહત્વપૂર્ણ બની ગયું છે. આ કરચલા સંધિપાદ સમુદાયના ક્રસ્ટેશીયા વર્ગના સભ્ય છે, જેમાં લોબસ્ટર, જીંગા સહિતના અન્ય સમુદ્રી પ્રાણી પણ આવે છે. દરેક મડ ક્રેબ લગભગ ૧૦ થી ૫૦ લાખ ઈંડા ઉત્પન્ન કરી શકે છે, જે દરિયાઈ પ્રજાતિઓના જીવનચક્રમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
હેચરીમાં કરચલાનું ઉત્પન અને સંરક્ષણ
ઓખા ખાતે કામધેનું યુનિવર્સિટી ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્રે આ કરચલાને લાવી, કેન્દ્રની લેબોરેટરીમાં યોગ્ય વાતાવરણમાં જાળવી, ઈંડાનું ઇન્યુબેશન (સેવન) કરાવ્યું. આ પ્રક્રિયા સફળતા પૂર્વક પૂર્ણ થઈ, જેના પરિણામે અનેક બચ્ચાં હેચ થયા. હેચિંગ પ્રક્રિયામાં કેન્દ્રના સંશોધન વૈજ્ઞાનિક ડૉ. એમ. પી. પટેલનાં માર્ગદર્શન હેઠળ, ડૉ. એમ. કે. ભાલાળા, સનિષ્ઠ, સાગર અને મનાલીબેનની ટીમે સફળતા પ્રાપ્ત કરી.
હેચરીમાં બચ્ચાંના ઉછેર માટે વિવિધ પ્રયોગો અને સંશોધન કાર્ય હાથ ધરવામાં આવ્યું, જેનાથી તેમના વૃદ્ધિ દર, જીવદાણક શક્તિ અને કુદરતી રહેઠાણ માટે યોગ્યતા પર વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું. આ પ્રયોગો દ્વારા પ્રાપ્ત માહિતી ભવિષ્યમાં દરિયાઈ પ્રજાતિઓના સંરક્ષણ માટે મહત્વપૂર્ણ રહેશે.
મરીન નેશનલ પાર્ક, પોશીત્રા ખાતે છોડવાની કાર્યવાહી
ઉત્પન્ન થયેલા ૪૦ લાખ લાર્વી બચ્ચાંને મરીન નેશનલ પાર્ક, પોશીત્રાના દરિયામાં છોડવામાં આવ્યા. આ છોડાવની કામગીરી રેંજ ફોરેસ્ટર ઓફિસર શ્રી એન. પી. બેલાનાં માર્ગદર્શન હેઠળ અને શ્રી એસ. જી. કણજારીયા, ફોરેસ્ટર, પોશિત્રા અને કેન્દ્રના શ્રી સાગર બારિયાની, જે. આર. એફ. હાજરીમાં કરવામાં આવી.
બચ્ચાંને છોડી દેવામાં આવ્યું એવા વિસ્તારોમાં કાદવવાળા કિનારા અને ચેરીયા (મેન્ગ્રોવ વન)નો સમાવેશ થાય છે, જે બચ્ચાંના કુદરતી નિવાસસ્થાન તરીકે ખુબ જ અનુકૂળ છે. આ કામગીરી દરિયાઈ જૈવિક સંતુલન જાળવવા માટે અને મડ ક્રેબની વસ્તી પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્ર અને તેનો અભિગમ
કામધેનું યુનિવર્સીટી ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્ર માત્ર હેચરી માટે સીમિત નથી, પરંતુ આ કેન્દ્રમાં દરિયાઈ પ્રાણીઓનું સંગ્રહાલય પણ છે, જેમાં વિવિધ દરિયાઈ પ્રજાતિઓને જાળવી રાખવામાં આવે છે. સંશોધન કેન્દ્રમાં દરિયાઈ પ્રજાતિઓની પ્રકૃતિ અને જીવનચક્ર અંગે વિશ્લેષણ, પ્રયોગ અને સંશોધન કરવામાં આવે છે.
આ કેન્દ્રમાં દરિયાઈ પ્રાણીવિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થીઓ, સ્કૂલ અને કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધકો તેમજ પર્યટકો પણ આવતા જોવા મળે છે. તેઓ અહીંના પ્રાણીઓ અને હેચરી પ્રક્રિયા અંગે શીખી શકે છે અને દરિયાઈ સંરક્ષણના મહત્વ વિશે જાણકારી પ્રાપ્ત કરે છે.
મડ ક્રેબનું મહત્વ અને સંરક્ષણ
આર્થિક અને ekologીક દૃષ્ટિએ મડ ક્રેબ મહત્વ ધરાવે છે. વિદેશી બજારમાં તેની માંગ વધારે હોવાથી, તેના પકડ વધારવામાં આવે છે, જેનાથી વન્ય જીવન પર દબાણ વધી રહ્યું છે. મડ ક્રેબના સંરક્ષણ માટે હેચરી પ્રોજેક્ટ દ્વારા તેઓને કુદરતી રીતે પાછા છોડવું, વસ્તી જાળવવા અને દરિયાઈ ઈકોસિસ્ટમમાં સંતુલન લાવવું જરૂરી છે.
મડ ક્રેબના સંરક્ષણથી દરિયાઈ કાદવ અને ચેરીયા વનના પર્યાવરણમાં સમાન્ય જીવન ચક્ર જળવાઈ રહે છે. આ હેચરી પ્રયોગો પર્યાવરણ સંરક્ષણમાં સરકાર, સંશોધન કેન્દ્ર અને સ્થાનિક સમુદાયના સહયોગથી કાર્યરત છે.
સંશોધન અને ભવિષ્યની યોજના
ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્રમાં હેચિંગ પ્રક્રિયા સફળ થયા પછી, ભવિષ્યમાં વધુ બચ્ચાંના ઉત્પન, કુદરતી નિવાસસ્થાનમાં છોડવાની પ્રક્રિયા, વસ્તી મોનીટરીંગ અને વિવિધ પ્રજાતિઓ માટે વિવિધ પ્રયોગો હાથ ધરવાનું આયોજન છે.
વિશ્વસનીય સંશોધનના આ પગલાં દરિયાઈ જૈવિક સંરક્ષણના ક્ષેત્રમાં મહત્વપૂર્ણ દાખલા રૂપ છે. મડ ક્રેબ જેવા જૈવિક સંશોધન દ્વારા દરિયાઈ અર્થતંત્ર, માછીમારી અને સ્થાનિક સમુદાયના કલ્યાણ માટે નવી તક મળી રહી છે.
શિક્ષણ અને જાગૃતિ
આ પ્રોજેક્ટ દ્વારા સ્કૂલ અને કોલેજના વિદ્યાર્થીઓને દરિયાઈ પ્રજાતિઓ, કુદરતી નિવાસસ્થાન અને મદ ક્રેબના જીવનચક્ર વિષે શિક્ષણ અને જાગૃતિ આપવામાં આવે છે. ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્ર વિદ્યાર્થીઓ માટે વર્કશોપ, પ્રયોગ અને દરિયાઈ જીવ વિજ્ઞાન શિબિરનું આયોજન પણ કરે છે.
નિષ્કર્ષ
કામધેનું યુનિવર્સીટી ફિશરીઝ સંશોધન કેન્દ્ર, ઓખા ખાતે મડ ક્રેબના હેચિંગ અને પ્રકૃતિમાં છોડવાના આ સફળ પ્રયાસથી દરિયાઈ પ્રજાતિઓના સંરક્ષણ, વસ્તી જાળવણી અને જૈવિક ઈકોસિસ્ટમનું સંતુલન જાળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ ઉદાહરણ ઉભું થયું છે. મરીન નેશનલ પાર્ક, પોશીત્રા ખાતે બચ્ચાંને છોડવાનું પગલું માત્ર સ્થાનિક જૈવિક સંતુલન જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર દરિયાઈ પર્યાવરણ માટે અનિવાર્ય માનવામાં આવે છે.
આ હેચરી પ્રોજેક્ટ પ્રદર્શિત કરે છે કે વૈજ્ઞાનિક સંશોધન, સ્થાનિક સહયોગ અને સરકારના માર્ગદર્શન દ્વારા દરિયાઈ પ્રજાતિઓના સંરક્ષણમાં મોટી સફળતા મેળવી શકાય છે.
