રાધનપુરની દેવ બંધવડ સીમમાં નર્મદા માઇનોર કેનાલ બંધ, ગેરકાયદેસર રૂપિયા માંગવાના આક્ષેપથી તણાવ ચરમસીમાએ”

પાટણ જિલ્લા અને ખાસ કરીને રાધનપુર તાલુકો ખેતી, પશુપાલન અને ગ્રામ્ય અર્થતંત્રનું મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર ગણાય છે. અહીંના મોટા ભાગના ગામો મેઘપર આધારિત ખેતી કરતા હોવા છતાં નર્મદા કેનાલ સિસ્ટમ આ વિસ્તારમાં જીવદાયિ સાબિત થઈ છે. પરંતુ છેલ્લા એક મહિનાથી કોઢ–ચલવાડા માઇનોર કેનાલમાં પાણી ન છૂટતા ખેડૂતોમાં પ્રચંડ નારાજગી ફાટી નીકળી છે. દેવ બંધવડ ગામની સીમવાળા વિસ્તારના સૈંકડો ખેડૂતોએ એકજ વાક્યમાં જણાવ્યું છે કે—“અમારા ખેતરો સુકાઈ ગયા, પાક બરબાદની કગાર પર છે, અને પાણી છોડવા માટે અમને રૂપિયા માંગવામાં આવે છે.”

આ આક્ષેપે સમગ્ર જિલ્લામાં ચર્ચાનો તોફાન મચાવી દીધું છે. પાણી જેવી જીવનદાયી જરૂરીયાત માટે લાંચ લેવાની વાત માત્ર અન્યાય નહીં પરંતુ ખેડૂતોના જીવન–મરણ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. આ આખી પરિસ્થિતિએ રાધનપુરના ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ઉગ્ર માહોલ પેદા કરી દીધો છે અને ખેડૂતો હવે આંદોલન માટે કમર કસી ચૂક્યા છે.

૧. રાધનપુર વિસ્તાર—પાણી પર આધારિત ખેતી અને મુશ્કેલીઓનો ઇતિહાસ

રાધનપુર તાલુકો વરસાદી મોસમમાં સરેરાશ કરતાં ઓછો વરસાદ મેળવનાર વિસ્તાર તરીકે જાણીતો છે. છેલ્લાં કેટલાંય વર્ષોથી વરસાદની અનિશ્ચિતતા વધુ વધી છે. આવી પરિસ્થિતિમાં:

• નર્મદા કેનાલ,

• માઇનોર અને સુબ માઇનોર નેટવર્ક,

• અને લોકલ ડેમ–ચેકડેમ

ખેતીને જીવંત રાખે છે.

દેવ બંધવડ ગામ અને આજુબાજુના ખેડૂતો મુખ્યત્વે જીરૂ, ઘઉં, રાયડો, મેથી અને ચણાની શિયાળુ ખેતી પર આધારિત છે. પરંતું છેલ્લા એક મહિનાથી કોઢ–ચલવાડા માઇનોર કેનાલ સંપૂર્ણ સૂકી પડી છે, જેના કારણે આ તમામ પાક જોખમમાં મૂકાયા છે.

ખેડૂતોએ જણાવ્યું કે “અમે બે–ત્રણ વાર પાકમાં પાણી આપવા જોઈએ ત્યારે એક ટીપું પાણી મળ્યું નથી. પાક તો સુકાઈ રહ્યો છે અને અમારી મહેનત પર પાણી ફેરવાયું છે.”

૨. ગેરકાયદેસર રીતે રૂપિયા માંગવાનો ગંભીર આક્ષેપ

કેટલાક ખેડૂતોનું કહેવું છે કે કેનાલમાંથી પાણી છોડવા માટે નક્કી વ્યક્તિઓ દ્વારા રૂપિયા માંગવામાં આવે છે. આક્ષેપ મુજબ:

• ખાસ નિયુક્ત કર્મચારીઓ અથવા મધ્યસ્થીઓ દ્વારા “પાણી છૂટાડવાના” નામે રૂપિયા માંગવામાં આવે છે

• જે ખેડૂતો ચૂકવી શકે છે તેમને પાણી વહેલું મળે છે

• અને જે ખેડૂતો ચૂકવણી ન કરી શકે તેમના વિસ્તાર સુધી પાણી પહોંચતું નથી

આ પ્રકારની ફરિયાદો માત્ર અન્યાય દર્શાવે છે નહીં પરંતુ નર્મદા કેનાલ સિસ્ટમના વિશ્વાસને પણ હચમચાવી નાખે છે.

એક ખેડૂતએ ગુસ્સામાં જણાવ્યું:
“કેનાલનું પાણી કોઈની ખાનગી મિલ્કત નથી. છતાં અમને કહાય છે કે ‘પાંચ હજાર આપો તો પાણી છુટશે’. આ કેમ?”

આ વાતોએ ખેડૂતોમાં રોષ જાગ્યો છે અને સમગ્ર વિસ્તાર આક્ષેપોની તપાસ અને ન્યાયની માંગ કરી રહ્યો છે.

૩. પાણી ન મળવાથી પાક સુકાઈ જવાની ભયાનક સ્થિતિ

દેવ બંધવડ, چلવાડા, કોઢ અને આસપાસના ગામોમાં શિયાળુ પાકનું આ સમય સૌથી મહત્વપૂર્ણ હોય છે. પાકની વધતી અવસ્થામાં પાણી ન મળે તો આખી મહેનત નાશ પામે છે.

ખેડૂતોના જણાવ્યા મુજબ:

• ચણાનું પાક પીળું પડી રહ્યું છે

• ઘઉંનો છોડ કપાઈ રહ્યો છે

• રાયડેની નવજાત લહેર כמעט સુકાઈ ગઈ છે

• કેટલાક ખેડૂતો તો વાવણી–ખત–મજૂરીમાં લીધેલું કર્જ પણ પરત નહિ કરી શકે તેવી સ્થિતિમાં આવી ગયા છે

એક વૃદ્ધ ખેડૂતએ દુઃખ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું:
“મારા 10 એકર ખેતરમાં ચણું છે. જો હમણાં પાણી ન મળે તો એક પણ કિલો ઉપજ નહીં મળે. આ તો સીધી અમારું ઘર–પરિવાર ભૂખે મૂકી દેતી સ્થિતિ છે.”

૪. ખેડૂતોનું ચેતવણીભર્યું નિવેદન—“હવે ધરણું જ અમારી પાસેનો રસ્તો”

સ્થાનિકોના જણાવ્યા મુજબ છેલ્લા 10 દિવસથી ખેડૂત પ્રતિનિધિઓ

• નર્મદા વિભાગના અધિકારીઓ,

• તાલુકા અધિકારીઓ,

• અને કૅનાલ સ્ટાફ
  સાથે સતત રજૂઆત કરી રહ્યા છે.

પરંતુ હજી સુધી પાણી ન છૂટતા ખેડૂતોનું ગુસ્સું તેના શિખરે પહોંચી ગયું છે.

ખેડૂતો સ્પષ્ટપણે કહી ચૂક્યા છે:

✔ “જો તાત્કાલિક પાણી નહીં છોડાય તો અમે રસ્તા પર ઉતરીને ધરણા પર બેસી જઈશું.”

✔ “અમારા પાક સુકાઈ જશે તો પછી અમે ચૂપ નહીં બેસીએ.”

✔ “તમામ ખેડૂતોને એકજૂટ કરીને ઉગ્ર આંદોલન શરૂ કરાશે.”

આવો ખૂલ્લો ચેતવતો અવાજ પાટણ જિલ્લામાં લાંબા સમય પછી સાંભળવામાં આવી રહ્યો છે.

૫. રાજકીય અને સામાજિક સ્તરે ચર્ચા શરૂ—શાસનને પ્રશ્નો

આ મુદ્દો માત્ર ખેડૂતોથી સીમિત રહ્યો નથી.
સ્થાનિક આગેવાનો, સરપંચો અને સામાજિક સંસ્થાઓએ પણ દખલ લેવાનું શરૂ કર્યું છે.

વિચારવાના પ્રશ્નો:

• જો કેનાલમાં પૂરતું પાણી છે તો દેવ બંધવડ સીમમાં કેમ નથી પહોંચતું?

• શું ગેરવ્યવસ્થાને કારણે પાણી અટકાવવામાં આવ્યું છે?

• ખેડૂતોથી રૂપિયા માંગવાનો આક્ષેપ સાચો છે?

• જો હા, તો જવાબદાર કોણ?

• અને શું નર્મદા વિભાગ આ પ્રકારના આક્ષેપો અંગે સીરિયસ છે?

સ્થાનિક એક યુવાન ખેડૂત સંગઠનના પ્રમુખે કહ્યું:
“આ મુદ્દો હવે માત્ર પાણીનો નથી રહ્યો—આ ભ્રષ્ટાચારનો મુદ્દો બની ગયો છે.”

૬. નર્મદા કેનાલ વિભાગની પ્રાથમિક પ્રતિક્રિયા

સ્થાનિક સૂત્રો મુજબ વિભાગના કેટલાક કર્મચારીઓએ પ્રાથમિક પ્રતિભાવ આપ્યો છે કે:

• “ટેક્નિકલ ખામીના કારણે પાણીનું વહીવટ સ્થગિત કરવામાં આવ્યું હતું”

• “લાઈન ફ્લો અને પ્રેશર બેલેન્સ થતાની સાથે પાણી છોડવામાં આવશે”

પરંતુ ખેડૂતો આ જવાબથી સંતોષમાં નથી.
તેમનો દાવો છે કે—ટેક્નિકલ ખામીના નામે પૈસા વસૂલવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.

૭. મહિલાઓ, મજૂરો અને પશુપાલકોની સ્થિતિ વધુ ખરાબ

પાણીની અછતનો સીધો પ્રભાવ માત્ર ખેતી પર નથી પડતો.
મજૂરી કરતા પરિવારો, દૂધ ઉત્પાદન કરતા પશુપાલકો અને રોજિંદી રોજગાર પર આધારિત લોકો પર પણ પરિણામ જોવા મળે છે.

• ચારો સુકાઈ રહ્યો છે

• ઘાસદાણા મોંઘા થયા છે

• મજૂરીઓને કામ મળતું નથી

• જ્યાં ખેતી નહીં થાય ત્યાં રોજગાર પણ બંધ થઈ જાય

એક મહિલાએ જણાવ્યું:
“અમે પાણી ન હોય તો ખેતરમાં કામ નહીં મળે. ઘરમાં બાળકો છે—શું ખવડાવવું?”

૮. પરિસ્થિતિ બગડે તે પહેલાં શાસનને તાત્કાલિક પગલાં લેવાની જરૂર

રાધનપુર, દેવ બંધવડ અને કોઢ–ચલવાડા વિસ્તારના ખેડૂતોએ સરકારને બે મુખ્ય માંગો કરી છે:

૧. તરત જ માઇનોર કેનાલમાં પાણી છોડવું

૨. ગેરકાયદેસર રીતે રૂપિયા માંગવાના આક્ષેપોની નિષ્પક્ષ તપાસ કરવી

જોયું જાય તો આ મુદ્દો માત્ર એક ગામની સીમા સુધી સીમિત નથી. જો સમયસર પાણી નહીં મળે તો સમગ્ર વિસ્તારના સૈંકડો ખેડૂતોના પાક પર અસર પડશે.

૯. ખેડૂતોનો અંતિમ સંદેશ—“પાણી અમારો હક છે, ભીખ નથી”

ખેડૂતોના શબ્દોમાં સ્પષ્ટ રોષ જોવા મળે છે.
તેમનો આગ્રહ એ નથી કે સરકાર તેમને કોઈ ખાસ સુવિધા આપે.
તેમનો માત્ર એક જ પ્રશ્ન છે—“કાયદેસર મળવાનું પાણી અમને કેમ આપવામાં આવતું નથી?”

ખેડૂતોના પ્રતિનિધિએ કહ્યું:
“અમે ભિક્ષા નથી માંગતા. કેનાલનું પાણી અમારો હક છે. તે માટે રૂપિયા માંગવું ભારે ગુનો છે.”

 પાણી માટેનો આંદોલન—પાટણ જિલ્લામાં ઉગ્ર પરિસ્થિતિ સર્જાતી

કેનાલમાં પાણી ન મળવાથી પાક સુકાઈ રહ્યો છે, લાંચના આક્ષેપો પરિસ્થિતિને વધુ ગંભીર બનાવી રહ્યા છે અને ખેડૂતો આંદોલનના માર્ગે આગળ વધી રહ્યા છે. જો તાત્કાલિક સકારાત્મક કાર્યવાહી ન થાય તો આ મુદ્દો સમગ્ર જિલ્લામાં ફેલાઈ શકે છે.

આ પરિસ્થિતિ સરકારે તાત્કાલિક ઉકેલવાની જરૂર છે—
કારણ કે પાણી માત્ર ખેતી માટે નથી,
પણ ખેડૂતના જીવન, પરિવાર અને અસ્તિત્વનો આધાર છે.

Author: samay sandesh